Woontoren Stories – een verhaal van vele facetten

Auteur: Reinoud Schaatsbergen

De gemeente Amsterdam wilde met de zelfbouwkavels van Kavel 20 een ambitieus project neerzetten binnen de gebiedsontwikkeling Buiksloterham. Zo is onder andere CiWoCo van GAAGA in het gebied gerealiseerd en liggen ook Patch 22 en TopUp van Tom Frantzen in de omgevin. Voor de woontoren Stories werden de ambities door een bouwgroep vertaald in een scherpe EPC-waarde, energieneutraliteit en veel aandacht voor circulariteit. De bouwgroep, in samenwerking met Heutink Groep en Olaf Gipser Architects, vulde dit in het selectieproces al gauw in met de keuze voor hout (CLT).

Pionieren

De plannen voor Stories werden al in 2016 gemaakt, een periode waarin houtbouw nog niet bij iedereen op de radar stond. “Het was dus nogal pionieren om de ambities waar te maken”, vertelt Helmich Heutink, CEO van Heutink Groep. Onder andere afspraken over de prijzen en constructieve uitgangspunten, zaken die indertijd nog vrij onbekend waren voor de markt, maakten dat het proces de nodige tijd kostte. In dit proces maakte ook architect Olaf Gipser zijn entree.

“Als onderdeel van de selectie schreven wij samen een plan van aanpak”, vertelt Gipser. “Patch 22 van Tom Frantzen werd toen gebouwd, maar ook door projecten uit andere landen kregen wij een toenemende interesse in hout als duurzaam en biobased materiaal. Daar was meteen animo voor in de bouwgroep.” Bijkomend voordeel was dat de bouwgroep omringd werd door innovatieve projecten binnen Buiksloterham. “We hebben echt van elkaar geleerd”, zegt Gipser, die door advies van onder andere Thomas Rau het project naar een hoger niveau kon tillen.

Voorbereid op transformatie

Een andere pijler van Stories is de flexibiliteit van het pand. “We rekenen er wel op dat dit gebouw er ten minste honderd jaar staat”, zegt Gipser. “Dat kan ook: als je een houtconstructie goed verzorgt, gaat die een heel lange tijd mee.” De flexibiliteit van Stories is terug te zien in diverse facetten. Zo ziet de gemeente het als een woon-werkgebouw, met bedrijven in de plint en woon-werkeenheden in de toren. Ook zijn de woningen qua plattegrond zo ingericht dat ze in de toekomst kunnen transformeren in werkruimtes. 

“We hebben rekening gehouden met verregaande flexibiliteit, een idee dat meegenomen is in de afmetingen van de woningen”, vertelt Gipser. “De plafonds zijn rond de 2,90 meter hoog en over de breedte zijn er 6 beuken van elk 4,80 meter. In die zes beuken is een vrije indeling mogelijk. Intussen is dat opgedeeld in de appartementen, maar ruimtelijk en technisch gezien is de toren voorbereid op transformatie.” Heutink voegt toe: “De bewoners konden individueel bepalen wat hun gewenste appartementsgrootte moest worden, bijvoorbeeld een appartement of dubbelhoge loft. Daarnaast hebben ze gekozen voor een gemeenschappelijke ruimte met diverse faciliteiten, zoals een gezamenlijk ruimte met fitness en sauna, en voor een dakterras die wordt ingericht als (moes)tuin.” 

Participatie

De invloed van de indertijd toekomstige bewoners reikte ver. Tijdens de ontwerpfase kwamen zij samen in een vereniging om met de bouwgroep beslissingen te maken over hun toekomstige woning en woonomgeving. “Zij hebben meegedacht over de gevelinvulling, bij het kiezen van onderhoudsarm materiaal en over de keuze voor het hout”, vertelt Heutink. De CEO stipt aan dat dit een spannende keuze was, vooral gezien de nieuwigheid omtrent het materiaal, al is hij louter positief over de betrokkenheid van de bewoners.

“Amsterdam-Noord in 2015 was best wel een andere tijd”, legt Heutink uit. “Er heerste een sterke homogeniteit, waarbij ze allemaal een extra stap op gebied van circulariteit wilden zetten. We merkten al gauw dat we een groep te pakken hadden die van meet af aan de bereidheid toonden om te pionieren.” Dat is volgens Heutink ook terug te zien als zaken zoals de parkeergarage. “Die toevoeging was puur een eis van de gemeente.”

Teruggeven aan de buurt

Gipser vult aan: “Het is het vermelden waard dat de bewoners hebben bijgedragen aan de invulling van de plint. Stedenbouwkundig was vastgelegd dat hier bedrijfsruimtes in kwamen. Op initiatief van de bewoners is besloten dat dit onder andere een verhalencafé moest zijn; een soort combinatie met een horecaexploitant.” Die participatie trok zelfs verder dan slechts de plint: ook naar het gebied rondom Stories werd door de bouwgroep gekeken. “Een goede bouwgroep, zoals bij Stories, gaat verder dan de interesse van de individuele woningen”, verklaart Gipser.

Volgens Gipser bestaat de bewonersgroep uit mensen die zich sterk bewust waren van de diverse sociale mix van Buiksloterham. “Hier komt een influx van jonge, metropolitane mensen, maar ook ouderen”, zegt Gipser. “Zij moeten elkaar kunnen vinden. Hoe faciliteren wij dat? Vandaar ook het idee van een verhalencafé, maar de vraag werd ook ingevuld met bijvoorbeeld de inrichting van een nabijgelegen park.” De architect wijst erop dat deze mensen al sinds 2015 met elkaar optrekken binnen het project, een belangrijk kenmerk om rekening mee te houden als ontwerpende en bouwende partij. “Die cohesie komt echt ten goede van de leefsfeer van het gebied.”

Groeipatroon

Voor Stories heeft de bouwgroep veel aandacht besteed aan hittestress. Want, zegt Gipser: “Wij verwachten dat Nederland een mediterraan klimaat krijgt. Hoe bereid je woningen daar nu al op voor?” Voor de architect speelt de buitenruimte daar een belangrijke rol in. Zo is de gevel van de woontoren anderhalf à twee meter naar buiten getrokken om schaduwzones te creëren. “Die zones dragen bij aan een goed leefklimaat aan de binnenzijde.”

Aansluitend daarop wilde Gipser de gevel laten ‘groeien’. Hier zien we de ambitie voor een verbinding tussen mens en natuur terug: verdeeld over de gevel zijn zes meter hoge zones gecreëerd waarin bomen, heesters en grazen zijn geplant. De plint en de eerste twee verdiepingen vormen daarvan het fundament, waardoor het geheel als een soort groeipatroon oogt. “Belangrijk om te melden is dat deze groenelementen van begin af aan als woningscheidingselementen zijn bedacht”, vertelt Gipser. “Zo zijn ze architectonisch gezien multifunctioneel.”

Natuur en cultuur

Voor Gipser gaat er veel betekenis schuil achter de groene toevoegingen aan Stories. “Voor mij is het project een soort drager van menselijk en niet-menselijk habitat”, zegt hij. “Het groen op het dak is niet slechts een daktuin, maar een autonoom leefmilieu voor flora en fauna op microniveau dat samen met het leefmilieu van de mens bestaat.” Die visie koppelt hij aan de verandering die natuur als cultureel element doorgaat. “Natuur is niet meer de buitenruimte van cultuur, maar samen met haar deel van een hybride binnenruimte. Dat besef zorgt voor een diepgaande paradigmawisseling waarin je weer kan doordenken voor andere disciplines.”

Die wisseling is al te zien in de keuze van een bouwgroep, zegt Gipser. “De bewoners zijn geen consumenten; zij kopen hier geen product. Ze zijn medeverantwoordelijk voor de keuzes die wij met elkaar maken. Hoe ver willen ze gaan in de toepassing van biobased materialen? Dat kost geld, dus misschien moeten de bewoners meer betalen of juist minder m2 afnemen. Zulke vragen zijn heel confronterend, maar wakkeren ook discussies aan. De vraag is dan: hoe kun je die collectieve intelligentie inzetten om met elkaar tot weloverwogen keuzes te komen? Die sociale duurzaamheid is heel belangrijk en het is ontzettend leuk om zo’n proces mee te maken.” 

Duurzame uitdaging

In de gevel zien we ook het CLT terug. Niet letterlijk, want erbovenop is steenwol als isolerend materiaal gezet. Wel is de houten opzet van het gebouw terug te zien in de houten kozijnen en gevelbekleding. Dit geheel wordt omringd door een staalconstructie. Gipser is zich bewust van de tegenstrijdigheid van dit materiaal, dat in het productieproces veel CO2 uitstoot, versus het hout dat CO2 opslaat. “Duurzaamheid is complex”, licht hij toe. “Ga je strikt op CO2 zitten, dan was staal geen goed idee, maar in dit geval draagt het staal de groenelementen en dus de toename van biodiversiteit, de reductie van hittestress en het gezonde microklimaat waar de bewoners gelukkig van worden.”

“Dus wat is nu de juiste manier van duurzaamheid?” vervolgt Gipser. “Het is iets van vele facetten en soms staan die met elkaar in spanning. Stories is een voorbeeld van hoe je die diverse onderdelen bij elkaar brengt voor een meervoudige verduurzaming.”

Kostenplaatje

Voor Heutink heeft het proces van Stories ertoe geleid dat zij zich sterk maken voor die verduurzaming, onder andere voor circulariteit en houtbouw. “We zijn al met diverse initiatieven in hout bezig”, zegt hij, “waaronder rijtjeswoningen en appartementen. We zien dat als een belangrijke uitdaging, omdat we zo ook aan kostenreductie van het materiaal werken. We hebben beleggers moeten overtuigen over het materiaal, maar die stap is nu wel gezet. Als bedrijf willen wij zo snel mogelijk een forse CO2-reductie realiseren richting 2025. Niet alleen in bedrijfsvoering en materiaal, maar ook in de fysieke eindproducten die we opleveren.”

Voor Heutink is houtbouw een manier om die reductie te bereiken, maar niet dé manier. “Met het toepassen van hout breng je ook de transportbewegingen flink terug rondom de bouwplaats, wat weer een reductie is”, zegt hij. “Ik denk dat hout heel hot is, maar ik denk dat [het behalen van die reductie, red.] een combinatie van verschillende producten blijft.”

Dit artikel verschijnt ook in Stedebouw & Architectuur, editie Gevels & Daken 2021. Dit nummer verschijnt op 2 juli. Jezelf verzekeren van een exemplaar? Neem dan een abonnement op Stedebouw & Architectuur.