Onderwijs verdient complete integratie van installaties

Tekst Ysbrand Visser
Beeld: Tommie Fotografie

We hebben het over Peter Wijen en Klimaatgroep Holland, die samen alles uit de kast proberen te halen voor 22 basisscholen in beide gemeenten. Wijen werd als facilitair manager aangetrokken door de betrokken schoolbesturen, MeerderWeert en Eduquaat, vanwege zijn elektrotechnische achtergrond. Hij had bovendien een vooruitziende blik en bespeurde niet alleen een behoorlijke achterstand van de staat van de gebouwen en installaties, maar zag door de opkomst van domotica ook veel mogelijkheden voor de complete integratie van de installaties. Wijen: “Dan kun je, als een groep leerlingen naar een andere ruimte gaat, de verwarming automatisch laten afschakelen. Dat was tot een jaar of zeven geleden nog nauwelijks op de markt.”

Niet alleen de techniek boeide en inspireerde hem, ook de effecten op het onderwijs zelf. Een goede huisvesting draagt absoluut bij aan goed leren, aldus Wijen. Inmiddels is hij bezig met zijn achtste nieuwbouw dan wel grootschalige renovatie en is hij ook de ambtenaren dankbaar dat ze met goede rapportages de politiek overtuigden van het feit dat het primair onderwijs meer aandacht verdient. 

In zekere zin lijkt Wijen zelf een docent. Zijn rol is wat verschoven van de technische kant, draaiend aan de knoppen, naar een beleidsmatige rol. Daarbij is de communicatie steeds belangrijker geworden om zo het gebruik van de installaties uit te leggen. Het is een rol die hij met verve vervult.

Integrale huisvestingsplannen

In de gemeenten waarvoor Wijen actief is, werd de laatste jaren ruim ingezet op vernieuwing en integrale huisvestingsplannen om de gebouwen ten minste op hetzelfde niveau te houden. Geen sinecure. Wijen: “In het onderwijs is de achterstand op het gebied van huisvesting fors. Gemiddeld genomen zijn gebouwen ouder dan veertig jaar, maar bij ons gelukkig niet.”

In Klimaatgroep Holland vond Wijen een goede partner, van wie hij altijd het ‘nieuwste van het nieuwste’ betrekt. Wijen: “Zij blijven zich ontwikkelen, waar anderen een bepaald product tien jaar lang niet wijzigen. Een jaar of zeven geleden kwamen we met hen in contact. Eerst testten we hoe hun apparatuur werkte en nu zit het in nagenoeg alle gebouwen. Klimaatgroep Holland had een heel doordacht apparaat, niet alleen voor ventilatie, maar ook voor verwarming en koeling. En ik zag dat er in hun systemen meer mogelijkheden voor de toekomst zaten.” 

“Zo is het ventilatiesysteem nu gekoppeld aan de bezettingsgraad. Er wordt CO2 gemeten en afhankelijk van het aantal leerlingen in de ruimte worden verwarming, ventilatie, verlichting en screens aangestuurd. Op het moment dat er te veel zonbelasting binnenkomt, moet je tijdig handelen. Natuurlijk kan iedere onderwijzer de systemen overrulen, maar als er door de zon en ramen te veel energie binnenkomt, gaan de screens automatisch omlaag.”

Verse lucht

Hoe wordt er sinds de coronapandemie omgegaan met de ventilatie? John Poels van Klimaatgroep Holland vertelt: “Het gaat erom dat je werkelijk veel verse lucht van buiten gecontroleerd binnenbrengt en ‘gebruikte’ lucht goed afvoert. Volgens de norm Frisse Scholen klasse B moet je per leerling 30,6 m3 lucht ventileren om zo onder de 950 ppm te komen. Wij kunnen nog veel meer lucht binnenbrengen. In de winter tot zeker 1200 m3 per uur en tijdens de ‘vrije nachtkoeling’ zelfs tot 1500m3 per uur En als er in een lokaal geen bezetting meer is, gaan we sinds COVID-19 door met ventileren tot 500 ppm. Als de leerlingen dan ’s ochtends in het lokaal komen, is de lucht bijna op het niveau van de buitenlucht.”

Architecten

In het verleden stonden er op de scholen in en om Weert nog grote ventilatie-units op het dak die je niet goed kon aansturen. Met de installaties van Klimaatgroep Holland lukt dat tegenwoordig wel. Wijen: “Grote kasten op het dak vind ik niet mooi en architecten zijn ook blij dat we daar niet meer van die grote buitenunits willen. Nu zijn het buitenunits met een formaat zoals woningen die ook hebben. Bovendien werkten die oude installaties voor het hele gebouw en dat doen ze nu per ruimte.”

“Daar zijn de kosten ook naar, maar dit zijn wel investeringen voor de lange termijn. Afgezet tegen de levensduur zijn die hogere kosten meestal peanuts. Natuurlijk zijn er grote bedragen mee gemoeid, waarvan we zelf twee derde bijdragen, dus voor ons is het ook passen en meten. Maar in het kader van goed onderwijs en duurzaam bezig zijn, zetten we hier op in, ook al is dat helaas nog niet mogelijk voor alle scholen.”

Kinderen meenemen

Sinds Wijen elf jaar geleden aan de slag ging met nieuwbouw en renovatie zijn de betrokken gebouwen allemaal voorzien van warmtepompen. Met energie uit verschillende gesloten en open bronnen. Bij renovaties is een school al volledig aardgasvrij gemaakt. Zes jaar geleden volgden er tweeduizend zonnepanelen op achttien schoolgebouwen en die hebben zich inmiddels al volledig terugbetaald. De volgende stap wordt het afkoppelen van het hemelwater. Wijen: “Het gaat ons bij dit alles niet alleen om de gebouwen zelf. We proberen ook de kinderen mee te nemen. Zo hebben we in het verleden betrokken partijen bereid gevonden om lespakketten beschikbaar te stellen. Ook zijn er beeldschermen bij de entrees van scholen neergezet, zodat je kunt zien wat de panelen doen.”

Energieneutraal

Wijen ziet inmiddels het energieverbruik continu afnemen. Het vervangen van de verlichting door ledlampen leverde daaraan de laatste acht jaar een aanzienlijk bijdrage (40-50% minder energie voor verlichting). Wijen: “De pv-panelen helpen ons natuurlijk ook heel veel. Mede daardoor hebben we op geen enkele school de installatie hoeven verzwaren met een grotere aansluiting op het net. Belangrijk, want de energieleverancier rekent ons af op een capaciteitstarief.”

Na het doorvoeren van alle duurzame maatregelen is het nu zaak om te streven naar energieneutraliteit. Bij sommige gebouwen is dat al gerealiseerd, maar voor oudere gebouwen wordt dit aspect - dus verder gaan dan BENG - lastig. Wijen: “De eerstvolgende school die we gaan bouwen moet wettelijk voldoen aan BENG, maar wij hebben gezegd: we gaan voor volledig energieneutraal. Dat is echter niet voor alle bestaande scholen financieel haalbaar.”

Monitoring

In veel scholen en zeker de nieuwe vindt er CO2-meting plaats en worden de installaties automatisch geregeld. Wijen: “Fijn voor de docenten, die zich op het lesgeven moeten concentreren. Ze kunnen niet altijd opletten of de lampjes op rood staan, waarna ze eventueel een raam kunnen openzetten. Wij kunnen zelf ook inloggen en meekijken, ook in de systemen van de verschillende installateurs. Daar heeft Klimaatgroep Holland een heel mooi digitaal systeem voor. Ik kan ook aan die knopjes draaien, maar ben daar voorzichtig mee, want je wilt niet alles ontregelen. Dat gebeurt nauwelijks, zodat ik steeds meer een beroep doe op de installateurs. Bovendien is de uitval minimaal.” 

Wijen is ook ambitieus ten aanzien van de luchtkwaliteit. Wat hem betreft zijn de normen te laag en scoort hij in de lokalen graag een lager ppm-gehalte, afhankelijk van de bezettingsgraad. “Daarom proberen we bij nieuwbouw hoge plafonds aan te houden, van 2.80 meter, maar bij renovatie van scholen uit de jaren zeventig lukt je dat niet. Het is eigenlijk vreemd dat die scholen wel voldoen aan het Bouwbesluit, terwijl ik liever meer wil bereiken en zeker wat betreft de verspreiding van aerosolen. We moeten echter bewegen met de middelen die we hebben en dan is het soms lastig om ouders te overtuigen van het feit dat we wel voldoen aan de normen.” Mede dankzij die middelen plaatst Klimaatgroep Holland ten slotte deze herfstvakantie opnieuw zeven units in de scholen die samen met Wijen worden bestierd.

Dit artikel verscheen eerder in Stedebouw & Architectuur nr.5 van 2021, thema Scholenbouw. Download de volledige editie vanaf vrijdag 5 november in onze digitale bibliotheek.