Snel, tijdelijk en gestandaardiseerd bouwen

De aanpak van de stikstofproblematiek raakt aan de noodzakelijke structurele hervorming van de landbouw en het mobiliteitsbeleid en is een lange termijn project, maar door de doorlooptijden in de bouwsector te verkorten, kan het woningtekort sneller worden opgelost. Technisch gezien kan de bouwproductie blijvend omhoog, maar innovaties, zoals industrieel en modulair bouwen, worden nu nog onvoldoende benut.

Nederland kan veel leren van de ervaringen met bedrijventerreinen. De groeiende vraag naar logistieke ruimte is vergelijkbaar met die naar woonruimte, maar waar woningen ondertussen onbetaalbaar zijn geworden, zijn de huren van logistieke ruimte al jaren stabiel. Het aanbod past zich flexibel aan bij de groeiende vraag. Ook stellen we bij nieuwbouw van bedrijfsgebouwen veel minder eisen dan bij woningbouw. Dit is overigens geen onverdeelde zegen en er valt best wat aan te merken op de esthetische kwaliteit van bedrijventerreinen. Maar bij woningen lijken de esthetische en andere eisen door te slaan naar de andere kant. Daar liggen kansen…

Verkorten van procedures voor herbestemming

Woningen bouwen we schijnbaar voor de eeuwigheid en daar lijkt een langdurig afwegingsproces aan vooraf te moeten gaan. Dat kost (te) veel tijd. Bij bedrijventerreinen gaat alles onvergelijkbaar veel sneller en dat heeft waarschijnlijk te maken met het gevoel van tijdelijkheid bij bedrijfsgebouwen. Een deel van de huidige woningbouw bestaat uit herbestemming van leegstaande (bedrijfs-)gebouwen, maar de procedures daarvan lijken net zo lang als of zelfs langer te duren dan bij volledige nieuwbouw. Omdat de gebouwen er al zijn, is de impact van een herbestemming sowieso kleiner, zodat een lichtere procedure gerechtvaardigd is.

Procedures voor tijdelijke woningen verkorten

Tijdelijke woningen kunnen inspelen op de (zekere) vraag van vandaag, maar verplaatst worden als die vraag over tien of vijftien jaar anders mocht zijn. Of als bijvoorbeeld door klimaatverandering een locatie minder geschikt is om te wonen. Technisch kunnen op zeer korte termijn met passende bouwmaterialen en -methoden grote hoeveelheden tijdelijke woningen worden neergezet. Zeker als gewerkt wordt met een tijdshorizon die het financieel-economisch haalbaar maakt. Tien jaar is daarvoor veel te weinig, maar twintig tot dertig jaar zou goed kunnen. Voor deze tijdelijke woningen zou een specifieke – en lichtere – procedure om te komen tot bestemmingswijziging en bouwvergunning moeten worden ontwikkeld.

Fabrieksmatig bouwen stimuleren

Het huidige aantal arbeidskrachten in de bouw is vergelijkbaar met die in de periode 1960-1980, toen we jaarlijks meer dan 100.000 woningen bouwden. Omdat de bestaande woningvoorraad nu bijna tweemaal zo groot is als in 1970, zijn er alleen al tweemaal zoveel bouwvakkers nodig voor het (arbeidsintensieve) onderhoud. De enige manier om met minder mensen net zoveel nieuwe huizen te kunnen bouwen, is productiviteitsverhoging. Dat kan door robotisering en dat betekent: bouwen in de fabriek.

Robotisering in de bouw gaat gepaard met geminimaliseerde milieubelasting en omgevingsoverlast, hogere snelheid, de mogelijkheid om volledig circulair te bouwen en CO2 op te slaan in plaats van uit te stoten. Normering, zoals de Milieu Prestatie voor Gebouwen (MPG), dient verder aangescherpt te worden en kan worden ingezet als katalysator om deze transitie door te zetten. Naar voorbeeld van het Lenteakkoord, een samenwerking tussen publieke en private partijen, stellen wij een ‘Zomerakkoord’ voor om de MPG in 2030 naar bijna nul te brengen. Hiermee kan de bouwsector zijn CO2-uitstoot minimaliseren tijdens gebruik en realisatie.

Variatie of eenheidsworst?

Een obstakel is dat welstandcommissies een stelselmatige afkeer lijken te hebben van fabrieksmatige bouw. Begrippen als authenticiteit en ‘eigen karakter’ spelen bij het beoordelen van woningbouwprojecten een belangrijke rol. Dat staat haaks op de standaardisatie van fabrieksmatig bouwen en dus ook haaks op de oplossing van het woningtekort. Welstandcommissies bestaan nu uit architecten, die vooral bouwkundige en esthetische criteria laten meewegen in hun oordeel, terwijl aspecten als lokale woningnood ondergeschikt raken. Bovendien is het relatief eenvoudig om met kleine aanpassingen in het geautomatiseerde ontwerp- en bouwproces volop variatie in het beeld aan te brengen.

Wij pleiten dan ook voor een herprofilering van de welstand, waarbij deze een betere afspiegeling van de maatschappij vormt, met een bredere belangenafweging en een minder dominante rol voor bouwkundige esthetiek en authenticiteit. Daarop voortbouwend stellen wij voor dat een standaard woningtype dat in de ene gemeente is goedgekeurd overal vrijstelling krijgt. Wat voor gemeente A mooi genoeg is, zou dat ook moeten zijn voor gemeenten B tot en met Z.

Leven in een land met een plan

Ruim 150 doeners en denkers uit wetenschap, politiek, overheid en bedrijfsleven schreven in 2021 samen Meer Wel. Dit boek is een initiatief van De Publieke Zaak en is de laatste in een trilogie, volgend op ‘Meer Waarde’ (2017) en ‘Meer Wij’ (2019). Deze boeken hadden respectievelijk ‘de rol van de grote onderneming in de maatschappij van de toekomst’ en ‘het belang van samenwerken’ tot onderwerp.

De verschillende teams van Meer Wel gaven per onderwerp een samenvatting van de grote uitdagingen voor de toekomst. Aan bod komen onder meer gezondheidszorg, milieu, onderwijs, werkgelegenheid, mobiliteit en voeding. Aansluitend worden in totaal zo’n 150 praktische ideeën aangedragen. Wij lichten in een serie artikelen de ideeën toe van het team ‘Huisvesting en Ruimtelijke ordening’. Hun hoofdstuk is getiteld ‘Leven in een land met een plan’ en heeft als kernvraag “Hoe zorgen we ervoor dat iedereen in een duurzame omgeving kan wonen, later en nu?”