Natuurspeeltuin: ‘Het grootste lokaal van de school’

Stedebouw & Architectuur: Je ontwerpt al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw natuurspeeltuinen. Hoe zag dat werkgebied er toen uit?

Suzanne van Ginneken: “Het was heel veel zendingswerk. Ik moest vaak uitleggen wat natuurlijk spelen inhield, want begrippen als natuurspeeltuinen, natuurlijk spelen en speelnatuur waren er nog niet. De Speeldernis in Rotterdam heeft daar een heel belangrijke rol in gespeeld. Deze natuurspeeltuin, ontworpen door Sigrun Lobst, kreeg op de een of andere manier veel bekendheid, waarna het woord natuurspeeltuinen is ontstaan. En ik dacht meteen: ‘Oh, dat is wat ik doe’.”

S&A: Vroegen gemeenten of scholen die een speeltuin wilden wel om natuur?

SvG: “Nee, nooit. Ik bracht dat altijd in en moest dan helemaal uitleggen waarom natuur goed is voor kinderen, ook in een speeltuin. Tijdens avonden bij speeltuinverenigingen, met het hele ledenbestand erbij, heerste er ook nog veel huiver. Worden kinderen niet vies en ontstaan er met al die grote stenen geen ongelukken? Dat er natuur kon worden toegevoegd, is langzaamaan gegroeid, ook dankzij de klimaatproblematiek. Inmiddels weet bijna iedereen wel wat natuurlijk spelen is, maar daar kun je nog wel verschillende ideeën over hebben. Van alleen houten speeltoestellen tot een compleet speelbos en alles daartussenin.”

S&A: Wat waren en zijn je sterkste argumenten om natuur toe te voegen?

SvG: “Dat het goed is voor kinderen en voor ieder mens om in de natuur te zijn, maar dat we in de maatschappij steeds verder van de natuur komen te staan. Eén op de vijf kinderen speelt nooit meer buiten. Twee jaar geleden was dat nog één op de zeven. Dat is echt heel zorgwekkend. Terwijl natuur mentaal en fysiek erg goed voor je is. Het is ontspannend, je komt er tot rust én natuur biedt ook veel speelwaarden. Zo is er veel los materiaal aanwezig, wat heel creatief spel in de hand werkt. Op kale pleinen zie je vooral bewegingsspel, maar dat is erg eenzijdig. Zelf kies ik het liefste voor een zo ruig en natuurlijk mogelijk plein. Laat het maar een bos worden, dat plein.”

S&A: Van welk project word je in dat kader heel blij?

SvG: “Dan denk ik aan OBS Woutertje Pieterse in Leiden. Dat plein ligt er nu een jaar of twaalf en is inmiddels gigantisch groen met enorme bomen. Er zijn plekken waar je de school zelfs niet meer kan zien. Je vergeet even dat je daar op school bent. Dat vind ik een heel mooi gegeven: dat je loskomt van de lessen en echt in de natuur kunt zijn. Er was daar een klein stukje verhard plein met een aantal bomen en een hek eromheen. Er lag ook een grasveld naast, maar pas na de nieuwbouw ging dat bij de school horen. We hebben daar een enorme multifunctionele heuvel met een grote zandbak aangelegd. Die heuvel van bijna drie meter hoog domineert het hele plein en wordt ook gebruikt als amfitheater bij feesten en evenementen van de hele school. Er ligt ook een waterloop met handzwengelpomp, een glijbaan en heel veel groen tegenaan. Bovenop is er ruimte voor een buitenklas en verder zijn er veel paadjes waar de kinderen doorheen kunnen struinen. Eronder zit nog een zeecontainer met tuingereedschap. Ouders zorgen voor een groot deel voor het onderhoud.”

S&A: Blijft zo’n natuurlijk plein wel twaalf jaar intact?

SvG: “Zo’n groen plein is eigenlijk nooit af. Er is altijd onderhoud nodig en er ontstaan altijd veranderingen. Soms doen kinderen ineens ook dingen die ze tien jaar niet gedaan hebben. Er wordt weer eens iets gesloopt, er ontstaan paadjes waar je dat wellicht niet wilt en dan moet je ingrijpen door mee te bewegen met de natuur en de kinderen. Bij het ontwerpen houd ik daar al zoveel mogelijk rekening mee. Soms word ik later nog betrokken bij grote veranderingen of het onderhoud, maar meestal niet. Momenteel verschuiven mijn werkzaamheden naar grotere projecten of complete parken met daarin een inclusieve natuurspeeltuin en verder geef ik ook meer trainingen.”

S&A: Hoe kijk jij aan tegen de ontwikkelingen rond speeltuinen?

SvG: “Jarenlang was het de politiek om veel kleine plekjes op loopafstand voor de kleintjes te maken, maar daar ben ik nooit een voorstander van geweest. Grotere plekken in een wijk vind ik veel beter. Je moet daar misschien even op de fiets naartoe, maar dan heb je wel een plek waar ook iedereen is en waar meer sociale ontmoetingen plaatsvinden. Met bovendien veel meer budget, ook onderhoudsbudget. Daardoor ziet het er gewoon beter uit en kun je ook meer speelwaarden op zo’n plek creëren. Die trend is de laatste jaren wel gaande. Plekken met een wipkip en een glijbaantje, daar wordt niemand gelukkig van.”

S&A: Wat is hierin de rol van schoolpleinen?

SvG: “Schoolpleinen bieden veel kansen, want die liggen vaak midden in de wijk en hebben meer ruimte. Dat zou dus een win-winsituatie kunnen zijn, maar daar spelen te weinig gemeenten goed op in. Het wordt ook wel als bezuinigingspost gebruikt: als plek waar de gemeente dan niets meer voor hoeft te doen of zo een andere plek kan opheffen. Het is juist de bedoeling dat de school geholpen wordt bij het onderhoud. Op het moment dat een plein wordt vergroend, gaat dat ook meer kosten. Het is belangrijk om daarmee rekening te houden, maar dat wordt vaak vergeten.

Veel scholen onderschatten wat een groen schoolplein impliceert. Daarom is het goed om al aan de voorkant een visie te vormen op het gebruik van het plein, maar ook op het onderhoud. Dat kan hand in hand gaan. Je kan de kinderen ook laten helpen bij het onderhoud - zo krijgt het een educatieve functie - maar daar wordt van tevoren niet zo vaak over nagedacht. Soms wil een directeur er even snel een natuurschoolplein in knallen, want dan krijgen ze hopelijk meer leerlingen. Zo werkt dat toch niet helemaal. Het allerbeste is dat het natuurspeelplein wordt geïntegreerd in de pedagogische visie van het team. Dat ze nadenken over waarom ze dat plein willen en wat ze ermee gaan doen en waarom. En dat ze het gaan zien als het grootste lokaal van de school. Dat is het eigenlijk ook, maar wordt zo meestal niet benut. Echt zonde van al die vierkante meters.”

S&A: Buiten lesgeven is nu normaal; hoe kwam jij daarmee in aanraking?

SvG: “Eigenlijk al vanaf het begin. Ik vond het altijd al raar dat kinderen gedwongen werden om de hele dag stil te zitten op een stoeltje. Kinderen willen gewoon staan, rennen en vliegen. Bij buitenonderwijs zie je dat het ook beter werkt. Kinderen die het binnen moeilijk hebben, omdat ze niet stil kunnen zitten, doen het in de buitenlessen en in het onderhoud van het plein het beste. Die nemen ineens de leiding en zijn helemaal in hun element. Die kansen laat je liggen als je dat plein niet gebruikt. Dat is de afgelopen jaren allemaal door onderzoeken gestaafd. Daaruit blijkt ook dat er minder conflicten op het plein zijn én dat vooral meisjes meer gaan bewegen. Binnen een maand nadat een plein is opgeleverd, spelen de kinderen al heel anders dan op de eerste dag. Je ziet ze gewoon behendiger worden en ze kunnen fysiek meer. Doordat ze leren om te klauteren en te springen, wordt de wereld voor kinderen letterlijk een stuk veiliger. Het natuurschoolplein is dus in allerlei opzichten fysiek en mentaal heel goed voor kinderen. Bovendien is een schoolplein het visitekaartje van de school. Het is mooiste is dat je aan het plein kan zien wat voor school het is!”

Suzanne van Ginneken (Speelnatuur) ontwerpt natuurspeeltuinen en geeft trainingen over dit onderwerp.
Lees ook: De finesses van een inclusief en groen schoolplein.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Tekst: Ysbrand Visser
Foto's: Speelnatuur