Verhuizende senioren zorgen voor doorstroming op de woningmarkt

Vitale senioren willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen en zijn daar ook langer dan ooit toe in staat. Velen blijven dan ook tevreden in hun vertrouwde buurtje wonen. Deze groep 55-plussers of ‘empty nesters’ woont vaak in (te) grote eengezinswoningen, waarvan sommige desgewenst aangepast kunnen worden. Ze denken liever niet na over de nabije toekomst, wanneer hun afhankelijkheid of zorgbehoevendheid toeneemt en ze dus wel móeten verhuizen. Dat wordt mede veroorzaakt door een gebrek aan inspirerende voorbeelden. Daarnaast zijn er binnen deze doelgroep ook mensen die wel wíllen verhuizen, maar geen passend aanbod kunnen vinden.

De Rabobank trok zich de verborgen wooncrisis van (toekomstige) senioren aan, dook in databanken en hield rondetafelgesprekken met vertegenwoordigers van deze doelgroep. Het resultaat is het rapport ‘Zo wil ik wonen en leven’, dat, uitgewerkt voor de regio Oost-Brabant, een slimme visie op wonen en zorg biedt, inclusief het advies om voldoende passende woningen voor de snel groeiende groep senioren te ontwikkelen.

Voorliggende opgaven

Gestimuleerd door het overheidsbeleid wonen steeds meer senioren zelfstandig. Dit zorgt voor extra druk op zowel professionele zorgverleners als familie, vrienden en buren. Het aantal mensen met een hulpbehoefte zal de komende jaren fors toenemen, terwijl er in de zorg al personeelstekorten zijn en het aantal mantelzorgers juist zal afnemen. Een oplossing zijn woonprojecten voor senioren, waarin zorg óf geïntegreerd is óf efficiënter te organiseren, omdat zij dicht bij elkaar wonen. Voorwaarde is dat dit soort seniorenwoonprojecten qua interieur en omgeving goed bij de toekomstige bewoners passen. Hun behoeften zijn volgens het rapport samen te vatten als: de woonsituatie moet zo min mogelijk worden geassocieerd met zorg, leven in een gemeenschap en liefst met jongere generaties om zich heen. 

Om tot voldoende geschikte seniorenwoningen te komen, onderscheidt de Rabobank voor de stakeholders, waaronder gemeenten, zorginstellingen, ouderenorganisaties, woningcorporaties, projectontwikkelaars, beleggers en zorgverzekeraars, drie opgaven:

Agenderen
Om de urgentie te krijgen om voldoende nieuwbouw te realiseren, maar ook om na te denken over de voor de doelgroep gewenste toekomstige woonsituatie, moet ‘Toekomstbestendig wonen voor senioren’ hoog op de maatschappelijke, economische en politieke agenda (blijven) staan.

Verbinden
Alle stakeholders zullen de verbinding met elkaar aan moeten gaan. Kennis uitwisselen, zich in elkaars perspectief verdiepen en zowel de lusten als de lasten van het ontwikkelen van (innovatieve) seniorenwoningen delen. Rabobank ondersteunt deze regionale coalitievorming door partijen met elkaar in gesprek te brengen.

Bouwen
Vooralsnog zijn er te weinig seniorenwoningen en gaat de bouw te langzaam. Er moeten dus op grote schaal huizen worden bijgebouwd, die ook voldoen aan de wensen van (toekomstige) senioren, inclusief voldoende voorzieningen in de buurt. 

'Gemeenschappelijk wonen versterkt het gevoel van veiligheid en beperkt de eenzaamheid'

Variatie in woonvormen

Er zijn verschillende woonvormen voor senioren te onderscheiden, afhankelijk van de benodigde behoefte aan service en zorg.

Zelfstandig wonen
Individuen of stellen wonen in een onafhankelijke toekomstbestendige woning, waar indien nodig zorg kan worden geboden. Denk aan een gelijkvloerse woning of appartement, maar ook aan woonvormen, waarbij familie of vrienden naast de senior wonen in bijvoorbeeld een mantelzorg- of kangoeroewoning.

Wonen met professionele zorg
Bewoners gaan doorgaans pas op hoge leeftijd naar een verpleeghuis of woonzorgcomplex. Ze krijgen daar de benodigde zorg, wonen dicht bij elkaar en hebben een zo volwaardig mogelijk leven. Meer dan vroeger is de zorg erop gericht dat de bewoners zich er thuis voelen en inspraak hebben.

Gemeenschappelijk wonen
De Rabobank signaleert een toenemende vraag naar gemeenschappelijk wonen. In deze tussenvorm wonen senioren met elkaar, maar soms ook met starters en gezinnen met kinderen, en zorgen soms ook voor elkaar. Kwetsbare bewoners kunnen zo langer zelfstandig thuis wonen en meedoen, eventueel met ondersteuning en innovaties, zoals monitoring op afstand. In zo’n vitale leefgemeenschap heeft iedereen een eigen woning, maar er zijn ook gemeenschappelijke ruimtes, zoals een woonkamer, wasruimte of tuin. Meer dan de helft van de 1,3 miljoen 75-plussers zegt zich eenzaam te voelen. Gemeenschappelijk wonen versterkt het gevoel van veiligheid en beperkt de eenzaamheid.

Omdat er te weinig aanbod van gemeenschappelijke woonvormen is, wordt dit soort projecten steeds vaker door ouderen zelf geïnitieerd. Er komt echter nogal wat kijken bij het gemeenschappelijk bezitten of huren van een pand of complex. Gelukkig worden er steeds meer financieringsoplossingen voor collectieve en/of coöperatieve woonvormen ontwikkeld. Daarnaast is er belemmerende wet- en regelgeving, die veranderd zal moeten worden. Deze hebben overigens niet altijd betrekking op de woningmarkt, maar op beleidsterreinen als pensioen, sociale zekerheid en financieel toezicht. 

'Eengezinswoningen kunnen worden gesplitst in een benedenwoning voor ouderen en woonruimte voor jongeren boven'

Alternatieven om doorstroming op gang te krijgen

De woningnood is acuut: in 2020 bedroeg het tekort 330.000 woningen. Zelfs als we op de huidige voet of sneller doorgaan met bouwen, loopt het tekort de komende jaren alleen maar op. De nieuwbouw voor oud en jong versnellen is prima, maar laten we ook oplossingen zoeken in de bestaande woningvoorraad. Een aantal ideeën hiervoor is te vinden in het boek ‘Meer Wel, over nieuwe structuren in de 21ste Eeuw’.

Meerdere huishoudens in een woning 
Om met meer huishoudens (senioren met elkaar, maar ook met bijvoorbeeld jongeren of mantelzorgers) in een huis te mogen wonen, moeten de standaard huur- en hypotheekcontracten aangepast worden, zodat deelhuren en onderverhuren gemakkelijker wordt. Financiers kunnen met heldere en praktisch uitvoerbare voorwaarden komen om verhuur of woningdelen mogelijk te maken. Een voorbeeld is Stichting Statiegeld op Jeugd4, waarbij eengezinswoningen van 55-plussers worden gesplitst in een gelijkvloerse benedenwoning voor henzelf en woonruimte voor jongeren op de bovenverdieping(en) met eigen opgang, keuken en badkamer. 

Woningruil
Senioren waarvan de kinderen het huis uit zijn, wonen vaak in een (veel) te grote woning, terwijl gezinnen opgepropt op kleine etages zitten en studenten en jongeren al helemaal niets kunnen vinden. Woningruil kan zorgen voor betere doorstroming. Dit proces kan worden versneld door de huidige wederzijdse huurverhoging of overdrachtsbelasting af te schaffen.

Dit artikel verschijnt in Stedebouw & Architectuur, editie Bouw & Zorg van 2022. Deze editie verschijnt op 25 maart. Een digitale editie is te downloaden in onze bibliotheek.

Voortaan alle edities van Stedebouw & Architectuur ontvangen? Overweeg dan een abonnement.