Plot-overstijgend en diagonaal denken

“Het managementdenken in Nederland wordt gekenmerkt door disciplines van elkaar te separeren en via duidelijk afgekaderde opgaves een opdracht te vervullen. Inzoomen, afbakenen en oplossen. Dat werkt vaak efficiënt en heeft ons land veel gebracht. Maar dat werkt natuurlijk niet op systeemniveau. Als het water van het ene perceel naar het andere loopt en als de ecologie stepping stones nodig heeft, kunnen energietransities en klimaatadaptief bouwen alleen plot-overstijgend worden opgelost. Deze opgaves moeten integraal worden aangepakt. Wij merken voorts dat de stapeling van ambities bij sommige gemeentes leidt tot tegenstrijdige adviezen en soms tot onhaalbare plannen. Clichékeuzes tussen groen of parkeren leiden nooit tot een integrale ontwerpoplossing.

In deze denk- en werkcultuur moeten er echter 1.000.000 woningen worden bijgebouwd. Hoe en waar dan? Om het maar klein en behapbaar te maken, zoom ik in op het hier en nu: Eindhoven in 2024. Hier zijn het afgelopen jaar ongeveer 1300 woningen opgeleverd, waarvan 450 studenteneenheden in een Rijksmonument ontworpen door ons team. Dus eigenlijk zijn er ongeveer 900 woningen opgeleverd. Er zouden echter 3000 woningen opgeleverd moeten worden om niet verder achterop te lopen!
Het systeem loopt dus vast. Niemand in Nederland wil iets in zijn achtertuin: het bekende NIMBY- fenomeen, met Mona Keijzer als voortuinspecialist. En alle woningzoekenden hebben intussen, tijdens tijd slurpende procedures, geen stem in de wachtrij bij de Raad van State.

Politiek aan zet

Er is nu weer een ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en dat is goed nieuws! Werk aan de winkel, want waar en hoe te bouwen? Het is tijd om nieuwe bakens uit te zetten en stevige beslissingen te forceren. Er is behoefte aan een narratief, een stip op de horizon. Waar gaat het naartoe met Nederland? Denk op grote schaal, vanuit het grotere belang en werk aan een collectief omarmd narratief in de vorm van een bestendig en verleidelijk toekomstperspectief. Met ruimte voor integrale oplossingen voor klimaatadaptatie en leefbaarheid.

Zorg ervoor dat dit perspectief niet in het polderen ten onder gaat. Dus het is ook tijd om op een andere manier hiërarchie aan te brengen in het afwegingskader en de procesaanpak. Denk qua ecologie, water en bodem vanuit systemen. Onze oosterburen kennen hiervoor de term Querdenken: diagonaal denken tussen verschillende systemen. Complexere opgaves vragen om andere denkpatronen om zo schalen en complexiteitsniveaus te verbinden. Dus denk in de omgekeerde richting van wat een constructeur doet: begin bij de onderbouw en werk dan naar de boven. Start niet met de architectuur, maar maak bodem, water en ecologie sturend, en start dus met de onderbouw. Zet de ecoloog en de waterdeskundige vooraan in het proces.”

Deze column verscheen in de nieuwe Stedebouw & Architectuur, thema Regeneratief ontwerpen, waarvan Emile van Vugt gasthoofdredacteur is. Abonnees vinden het nummer in de brievenbus en digitaal in de Acquire-bibliotheek. Nog geen abonnee? Ontdek dan hier ons aanbod voor een jaarabonnement op Stedebouw & Architectuur.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op onze wekelijkse nieuwsbrief.

Tekst: Emile van Vugt
Beeld (bovenaan): Gildebuurt, Eindhoven (FAAM architects/Lex Hildenbrant)