Innovatiepartnerschap Amsterdam streeft naar kwalitatief onderwijsvastgoed met standaard PvE

Tekst: Reinoud Schaatsbergen

Amsterdam heeft in recente jaren met moeizame aanbestedingen en hoge prijzen voor onderwijshuisvesting te kampen gehad. Dat zegt Carli Hartgerink, regisseur onderwijshuisvesting bij de gemeente Amsterdam. “Wij willen ondanks die krapte op de bouwmarkt duurzame schoolgebouwen van hoge kwaliteit blijven bouwen”, zegt ze. 

Kwaliteitsimpuls

De aanbestedingsmethode maakt een nauwere samenwerking tussen inschrijvers en de aanbestedende partij mogelijk, aldus Hartgerink. Na de aanbesteding worden de bouwconcepten namelijk verder uitgewerkt in een onderzoeksfase, waarvoor de partijen een vergoeding krijgen en waarin gemeente en schoolbestuur mee kunnen kijken en adviseren. Hartgerink: “In plaats van elk project projectmatig aan te besteden en met een unieke combinatie van architect en aannemers het gebouw te realiseren, krijgen marktpartijen de kans om hun bouwconcept voor de school van de toekomst te ontwikkelen. Dat gaan zij doen op basis van een generiek PvE waaraan we nu samen met de schoolbesturen werken. We selecteren vijf marktpartijen en na aanbesteding mogen uiteindelijk drie marktpartijen hun bouwconcept tegen vergoeding uitwerken. Door deze manier van samenwerken en het perspectief dat we bieden aan de markt, denken we meer kwaliteit, duurzaamheid en flexibiliteit per schoolgebouw te kunnen bereiken. In de raamcontractfase bieden de drie partners hun op maat gemaakte bouwconcept in onderlinge concurrentie voor elke deelnemend schoolgebouw aan. Zo ontstaat een aanbod van oplossingen voor schoolgebouwen dat blijvend ontwikkeld wordt, bijvoorbeeld op het gebied van slimme energieoplossingen, circulair bouwen, klimaatadaptatie et cetera. Het zou mooi zijn als we hiermee in Nederland een impuls kunnen geven aan een markt met een aanbod van schoolgebouwen.”

Aanleiding voor deze innovatieve vorm van aanbesteding is een onderzoek dat de gemeente Amsterdam uitvoerde. Daaruit bleek dat de spanning op de bouwmarkt een gevolg is van een groeiende kloof tussen de beperkte capaciteit van de bouwmarkt door bijvoorbeeld vergrijzing en de alsmaar groeiende vraag naar woningen en dus ook schoolgebouwen. “Tel daarboven op dat er over de hele breedte wordt verduurzaamd”, zegt Hartgerink. “Dit alles voel je als eerste bij onderwijsvastgoed en maatschappelijke voorzieningen, want die zijn minder lucratief om op te pakken als aannemer.” Voor Hartgerink was dit een eyeopener. “Dingen móeten anders, want als je schooltje voor schooltje blijft aanbesteden, moet er continu meer geld bij en kun je ambities op het gebied van duurzaamheid, flexibiliteit en kwaliteit niet verwezenlijken.”

Elk schoolgebouw zijn eigen uitstraling

Bijzonder aan dit nieuwe traject is dat de oplossingen voor deze schoolgebouwen gebaseerd gaan zijn op een generiek PvE dat de gemeente samen met een aantal schoolbesturen opstelt. “We verwachten dat marktpartijen op basis hiervan het bouwproces, het type constructie en de technische installaties in hoge mate kunnen standaardiseren in een bouwconcept”, aldus Hartgerink. Binnen het raamcontract kunnen schoolbesturen op basis van hun onderwijsconcept een schoolgebouw voor een specifieke locatie bestellen. Zo krijgt elk schoolgebouw een totaal eigen uitstraling, passend bij het onderwijsconcept en de omgeving. “Het is nadrukkelijk niet de bedoeling  dat er straks negen identieke schoolgebouwen staan. Vandaar de term bouwconcept. In bijvoorbeeld de woningbouw wordt soms al conceptueel gebouwd; met een standaard bouwproces en een verscheidenheid aan standaard en maatwerk modules kan steeds een unieke uitkomst worden gerealiseerd.” 

Dat dit voor schoolbesturen wenselijk is, beaamt Arie van Loon. Hij is als lid van het College van Bestuur bij Stichting AMOS, die ruim dertig basisscholen bestuurt, nauw betrokken bij de bouwprocessen van onderwijsvastgoed. “We zien regelmatig dat de aanbesteding bij schoolgebouwen in Amsterdam moeizaam verloopt”, aldus Van Loon. “Elk pand wordt los ontwikkeld, je begint telkens vanaf nul. In de kantoren- en woningbouw zie je ook veel gestandaardiseerde elementen waardoor je als producent een schaalvoordeel kunt behalen. Dat zou met schoolgebouwen ook te doen moeten zijn. Ja, er zijn verschillen tussen schoolgebouwen, maar de overeenkomsten zijn groter.”

“Dat maakt het voor ontwikkelaars ook interessanter om op in te springen,” vervolgt hij, “want als je flexibiliteit met standaardelementen weet te behouden, dan kun je het bouwproces stroomlijnen.” Hartgerink voegt toe: “Een aannemer kan zo zijn faalkosten reduceren. Aan die kant van de tafel is dus ook wat te halen. Het zou mooi zijn als zich dat tegelijk vertaalt in meer kwaliteit voor dezelfde prijs.” Voor Van Loon is het daarom een simpele keuze: “Of je gaat zo door en loopt uiteindelijk vast in een steeds duurder wordende markt, of je krijgt wat je wilt, dan wel meer, voor hetzelfde budget. Als AMOS hebben we de komende jaren vier tot vijf nieuwbouwpanden gepland staan, dus wij hebben zeker belang bij dit innovatiepartnerschap.”

Voer voor meer

Hoewel het innovatiepartnerschap zich enkel op Amsterdam richt, vermoedt Hartgerink dat dit concept landelijke interesse kan krijgen. “Ik hoop dat het een impuls geeft aan een andere manier van werken”, zegt ze. “Deze werkmethode stelt schoolbesturen in staat om na te denken over wat voor hen het belangrijkste is; hoe bied ik het beste onderwijs aan kinderen op deze locatie? Dat overhandigen ze in een PvE aan een marktpartij die het voor hen oppakt. Schoolbesturen hoeven zich dan niet te bekommeren over de ins and outs van de verwarmingsinstallatie, maar worden ontzorgd. Natuurlijk blijven ze bij het ontwerpproces betrokken; de indeling en uitstraling van het gebouw moeten passen bij de school.” 

Een school bouwen volgens een standaard PvE heeft bovendien andere voordelen. Van Loon legt uit: “Je bouwt een schoolgebouw voor de komende zestig jaar, maar een onderwijskundige visie kan best in tien jaar veranderd zijn”, zegt hij. “Je wil het gebouw dus zo bouwen dat er voldoende vrijheid blijft voor de visie van de school. Misschien denk ik te simpel, maar als je tien scholen bouwt is het trappenhuis gewoon een trappenhuis. Ontwikkel daar een standaardelement voor zodat je goedkoper en sneller uit bent. Werk met een standaard dragende structuur en bouw flexibiliteit in voor bijvoorbeeld de omvang van leerpleinen.”

“Flexibiliteit wordt bovendien een van de vergunningscriteria waar de partijen zich in moeten onderscheiden,” vervolgt Hartgerink. “Dat de school bijvoorbeeld aanpasbaar is op lange termijn, zodat de gemeente hem kan transformeren als de piekbelasting in een wijk voorbij is of een deel van de school voor een andere maatschappelijke functie kan inzetten.” De marktpartijen worden daarmee voor een flinke uitdaging gezet. Hartgerink vermoedt echter dat dit heftiger klinkt dan het werkelijk is. “Schoolgebouwen worden weliswaar in 40 jaar afgeschreven, in de praktijk blijven ze veel langer staan. De kwaliteit van het bouwconcept bepaalt of een gebouw toekomstbestendig is. Dat kun je zoeken in eenvoudig aanpasbare modules of een solide casco van hoge kwaliteit.”

De slimste partijen

De eerste vijf scholen die gepland staan voor het Strandeiland in Amsterdam worden via de nieuwe aanbestedingsmethode aangepakt, maar de gemeente is ook met schoolbesturen voor andere locaties in gesprek en beoogt negen schoolgebouwen binnen het raamcontract te realiseren. Eind dit jaar moet er een akkoord komen vanuit het College van B&W, zodat begin 2022 kan worden gestart met de aanbestedingsfase om een consortia van goede aannemers en architecten te selecteren. “Zij moeten gaan nadenken over de flexibiliteit, onder andere binnen de stedelijke context van verschillende bouwlocaties”, aldus Hartgerink. “Daar heb je gewoon de slimste en beste partijen voor nodig. In die zin is dit ook een oproep aan iedereen die wil meewerken.” 

Dit artikel verscheen eerder in het vakblad Stedebouw & Architectuur, thema Scholenbouw 2021. 

De hele editie is hier te downloaden.