Terug naar het bejaardenhuis?

Op 20 december 2023 werd in de Tweede Kamer een Initiatiefwetsvoorstel ingediend om de Wet langdurige zorg te wijzigen, zodat de terugkeer van verzorgingshuizen mogelijk wordt gemaakt. Eerder werd in september al een motie kamerbreed gesteund (door 131 van de 150 Tweede Kamerleden), waarin werd gepleit voor herintroductie van een tussenvoorziening tussen thuis en het verpleeghuis. Vandaar dat wij de mening van ons nieuwe Expertpanel vroegen over deze stelling:

Moet de overheid zelf weer woonzorgcomplexen gaan ontwikkelen?

Claudia Bouwens, NEPROM

• Oneens

Laat het ontwikkelen over aan bedrijven die hiervan hun vak hebben gemaakt. De overheid kan wél de juiste kaders scheppen om ervoor te zorgen dat het woningtekort van vandaag, voor een vergrijzende bevolking met bijpassende zorgbehoefte en afnemende beroepsbevolking, in de juiste banen wordt geleid. Bedenk ook hoe jij wilt wonen, als je tachtig en hulpbehoevend bent? Ik zie deze zes mogelijke interventies:

• Het woningtekort is deels een doorstroomprobleem. Verleid mensen die naar een appartement verhuizen en een eengezinswoning achterlaten, met een verhuispremie. Wellicht verleidt dit ouderen om tijdig hun te grote woning te verlaten.
• Verleid ouderen om te verhuizen naar een woonruimte in de buurt van hun kind(eren). Mantelzorgen wordt iets makkelijker als je er niet eerst ver voor hoeft te reizen. België heeft hier een verhuispremie voor ingesteld. Beide premies mogen worden opgeteld!
• Maak wooncoöperaties met groepswonen makkelijker qua regelgeving en groepsvorming. Met wooneenheden van ongeveer 50 m2 met alle voorzieningen en daarnaast met een gemeenschappelijke woonkeuken, logeerkamer, hobbykamer en tuin. Dit biedt ouderen meer gezelligheid en aanspraak. Maak het ook aantrekkelijk voor oudere jongeren en jongeren. Een goede mix qua leeftijd maakt het robuust.
• Repareer de onhandige regelgeving voor onzelfstandige wooneenheden, zodat dit ook voor sociale huur mogelijk is.
• Bekijk hoe Zwitserse Genossenschaften als (financieel) model kunnen dienen voor betaalbare wooneenheden.
• Reserveer als gemeente meer grond voor dit soort wooncoöperaties én voor Knarrenhof-projecten.

Anke van Hal, Nyenrode Business Universiteit

• Eens

Er moeten zeker meer woonzorgcomplexen komen! Op initiatief van de overheid of wie dan ook. Dat zorgverzekeraars nu al initiatief in die richting nemen, is niet voor niks. Dergelijke complexen creëren niet alleen meer woonruimte, maar dragen ook bij aan vermindering van eenzaamheid en bevorderen mantelzorg. Ook wordt het energieverbruik van die ouderen aanzienlijk verminderd; fijn voor hen en de maatschappij. Een win-win op vele fronten dus, oftewel: Fusies van Belangen, zoals wij dat noemen.
Dat dergelijke complexen allerlei verschijningsvormen kunnen hebben, blijkt uit de al aanwezige initiatieven. Het belangrijkste is echter dat ze aansluiten op de belangen van bewoners en die leer je alleen kennen door met bewoners in gesprek te gaan. Dus betrek potentiële bewoners vanaf het begin bij de plannen. Met name potentiële bewoners uit de wijken waar een dergelijk complex gerealiseerd gaat worden, want vaak wordt vergeten dat het heel belangrijk is om dergelijke projecten te realiseren voor de bewoners die al in de betrokken, bestaande wijk wonen. Dit vergroot namelijk het enthousiasme voor een verhuizing aanzienlijk, want de emotionele band die bewoners vaak met ‘hun’ wijk hebben, kan in stand worden gehouden en bewoners hoeven dan niet opnieuw te beginnen in een buurt of medebewoners te leren kennen. Veranderen is immers moeilijk. Voor iedereen, maar zeker als je al wat ouder bent en een lange woongeschiedenis op een bepaalde plek hebt.

Raymond van Sabben, Paul de Ruiter Architects

• Oneens

De zorg en woningmarkt zijn grote uitdagingen waar we als maatschappij voor staan en thema’s die samenkomen in de huisvesting voor ouderen. Dit moet een speerpunt in het overheidsbeleid zijn. De oprichting van de directie Gebieds- en Vastgoedontwikkeling bij het Rijksvastgoedbedrijf - om het Rijksvastgoed meer in te zetten voor de grote maatschappelijke opgaven - is in dat licht bezien een interessante stap. Toch moet de overheid niet op grote schaal zelf zorgwoningen gaan ontwikkelen. Corporaties en marktpartijen zijn daarvoor al goed ingericht. De overheid kan wel actief ondersteunen: door het versnellen van processen, het beschikbaar stellen van grond of het versoepelen van regels.
Een veilige, gezonde woonomgeving voor senioren kan bijdragen aan het beperken van de zorgvraag. Nieuwe woonzorgcomplexen zijn daarom noodzakelijk. Een groter aanbod verlicht de belasting op mantelzorgers en stimuleert de doorstroming op de woningmarkt. Dat kan ook zorgen voor een versnelling van de noodzakelijke verduurzaming van bestaand vastgoed. Want een nieuwe, jongere bewoner die in een bestaande woning komt, zal die sneller verduurzamen. De komende decennia voorzie ik op grote schaal binnenstedelijke verdichting door de toevoeging van kleinschalige woonzorgcomplexen. Senioren blijven zo in hun eigen buurt wonen, dichtbij het sociale netwerk en voorzieningen. Technologische ontwikkelingen zorgen er daarbij voor dat zorgmedewerkers adequaat ondersteund worden (robots, domotica). Zo zijn deze complexen met meer aandacht voor de mens, zonder de nu gangbare schaalvergroting, rendabel te maken.

Marijn Schenk, NEXT architects

• Oneens

In 2015 werden ‘bejaardentehuizen’ officieel afgeschaft. De babyboomgeneratie ging met pensioen en men veronderstelde dat zij langer gezond zou zijn, welgestelder, autonomer en meer gericht op zelfbeschikking dan de generatie voor hen. Mijn ouders - babyboomers inderdaad - kochten met vrienden het leeggekomen bejaardentehuis in de buurt om daar mooie stadsappartementen te maken. Geen overheid die zich ermee bemoeide. Het belangrijkste motief was de mogelijkheid om in de stad te kunnen blijven wonen, in de nabijheid van vrienden, culturele voorzieningen, van het leven.
In 2045 is de bevolkingspiramide geen piramide meer, eerder een paddenstoel. In de afgelopen verkiezingstijd kwamen politieke partijen met een wetsvoorstel voor de terugkeer van het verzorgingstehuis. Wat mij betreft maken we die stap achteruit niet. Niet terug naar de betutteling, de clustering en de grote schaal die ik ken van het verzorgingstehuis van mijn grootmoeder. Zoek juist de kleine schaal, benut het onderlinge contact, het nabuurschap en zie ouderen als een verrijking van binnensteden, waar ze draagvlak geven aan culturele voorzieningen. Misschien moeten we wel verder terugkijken dan (voor 2015). De vroegst bekende woonvoorziening voor ouderen is het hofje van Bakenes in Haarlem, gebouwd in 1395 volgens testamentaire bepalingen van koopman Dirck van Bakenes. Een kleine stadsoase, compact wonen te midden van musea en theaters. Als ik het in 2045 zelf voor het kiezen heb, dan woon ik straks op zo’n plek.

Expertpanel

Claudia Bouwens
Ir. Claudia Bouwens is programmabegeleider Energie en Duurzaamheid bij NEPROM (brancheorganisatie van maatschappelijk betrokken project- en gebiedsontwikkelaars).

Anke van Hal
Prof. dr. ir. Anke van Hal is hoogleraar Duurzaam Bouwen aan Nyenrode Business Universiteit.

Raymond van Sabben
Raymond van Sabben is architect en partner bij Paul de Ruiter Architects, een architectenbureau dat zich focust op duurzame, innovatieve architectuur.

Marijn Schenk
Marijn Schenk geeft leiding aan NEXT architects, vervult diverse advies- en bestuursfuncties, zoals het Kwaliteitsteam Merwedekanaalzone, en is supervisor van gebiedsontwikkeling Legmeer.