Draagt ontmoetingsgericht bouwen bij aan sociale cohesie?

De gasthoofdredacteur van ons recente themanummer Gezondheid & Welzijn (Yvonne Witter, ZorgSaamWonen) houdt zich vooral bezig met kwetsbare en oudere bewoners en vraagt continu aandacht voor onderwerpen als ontmoeting (en eenzaamheid) om zo de groeiende zorgvraag - bij de dubbele vergrijzing en afnemende capaciteit aan zorgmedewerkers - te kunnen opvangen door (ook) omwonenden.

Is in dat kader de bestaande woningvoorraad geschikt of moeten we compleet anders gaan bouwen? Ook vraagt zij zich af of ontmoetingsgericht bouwen wel echt bijdraagt aan het verhogen van de sociale cohesie?

Vandaar dat ons Expertpanel zich deze keer uitspreekt over deze

STELLING:

We moeten meer ontmoetingsgericht bouwen om bij te dragen aan sociale cohesie.

Claudia Bouwens, NEPROM

• Eens

Ik denk dat iedereen zich weleens zorgen maakt over hoe hij zelf oud zal worden, midden in de vergrijzende golf met te weinig zorgmedewerkers, met de groei van eenpersoonshuishoudens en toenemende cijfers van vereenzaming. Hoe bouw je meer sociale cohesie en burenhulp in? Een bekende oplossing zijn de Knarrenhofjes. Negen zijn er inmiddels gebouwd, ook in gestapelde vorm. Duizenden mensen staan nog op de wachtlijst hiervoor. Er is dus meer nodig. Een andere oplossing om sociale cohesie te bevorderen, zijn gezamenlijke huiskamers in woongebouwen, zoals bijvoorbeeld in de Trudo Toren in Eindhoven, in De Veluwse Proeftuin in WFC Ede of in Vertical Amsterdam. Deze projecten zijn vooral bekend van de groene gevels, maar ze hebben dus nog meer kwaliteiten. Naast gebouwde voorzieningen gaat het ook om de buitenruimte. Hoe zorg je ervoor dat je gezond oud blijft, met voldoende beweging? En kun je nog zelfstandig, zonder auto, ergens komen voor je sociale contacten? En hoe kan de buitenruimte in jouw buurt meer ruimte bieden aan ontmoetingen en beweging? Op dit vlak vind ik stedenbouwkundige Gil Penalosa heel inspirerend.

Anke van Hal, Nyenrode Business Universiteit

• Eens

Ja, we moeten zeker en om meerdere redenen meer ontmoetingsgericht gaan bouwen. Zo is sinds corona het gevoel van eenzaamheid bij Nederlanders toegenomen: het betreft nu bijna elf procent van de mensen van vijftien jaar en ouder. Ook zijn veel gebruikelijke ontmoetingsplekken in de loop der tijd verdwenen, zoals buurthuizen en bibliotheken, of van betekenis veranderd (het kerkbezoek neemt al jaren af). Bovendien stijgt het aantal mensen dat veel contact nodig heeft, omdat ze zich alleen niet goed kunnen redden. Dementie vormt immers een groot en snel toenemend probleem. Op dit moment hebben officieel 300.000 mensen dementie, maar in 2050 zijn dat er naar verwachting ruim tweemaal zoveel! En dat zijn alleen nog maar de mensen die gediagnostiseerd zijn. Op basis van grondig onderzoek stelde het Verwey-Jonker Instituut in 2008 al vast dat gemeenschappelijk wonen voor velen iets zeer positiefs is of kan zijn om meerdere redenen. Zo denken veel bewoners dankzij een dergelijke woonvorm langer zelfstandig te kunnen blijven wonen en leven. Het instituut pleitte er dan ook voor gemeenschappelijk wonen in de toekomst een mogelijkheid voor iedereen te laten zijn. We zijn nu zeventien jaar verder. De urgentie van ontmoetingsgericht bouwen is alleen maar groter geworden, terwijl het aantal ontmoetingsplekken is afgenomen. Hoog tijd voor een ommezwaai.

Raymond van Sabben, Paul de Ruiter Architects

• Eens

Door de vergrijzing, groei van 1- en 2-persoonshuishoudens, digitalisering en individualisering moeten we actiever sturen op sociale cohesie, die vroeger vanzelfsprekend was via kerk of vereniging. Gelukkig zijn er al veel goede voorbeelden hiervan, met collectieve voorzieningen in de meeste nieuwe woningbouwprojecten. Zoals woonkamers voor het vieren van een feestje, gastenkamers om logés te ontvangen, werkkamers voor thuiswerken en natuurlijk de gedeelde binnentuin of dakterras. Uiteraard is er meestal een discussie over het verlies aan kostbare verhuur of verkoopbare m2. Ook de kosten van beheer en onderhoud zijn een aandachtspunt, aangezien die verrekend worden in servicekosten of de VvE-bijdrage.

Projecten die echt gaan over nieuwe vormen van samenleven zijn in dat kader interessanter. Zo zijn we in 2013 met onze opdrachtgever AM begonnen met het Friends-concept bij het project B’mine Toren in Amsterdam. Twee individuele huurders hebben een eigen slaapkamer met badkamer en delen de woonkamer en keuken. Zo werd eenzaamheid tegengegaan en een nieuwe vorm van betaalbaar wonen gecreëerd. Het was een enorm succes. Het viel op dat er niet alleen jongeren op afkwamen, maar juist een heel diverse groep. Ook senioren die bijvoorbeeld met een zus gingen samenwonen. AM heeft dit een mooi vervolg gegeven met het Stadsveteranen-concept; dit zijn projecten die specifiek zijn bedoeld voor vitale ouderen, waarbij collectief wonen wordt gecombineerd met een flinke dosis zelfstandigheid. Daardoor biedt het een oplossing voor de toenemende vereenzaming, terwijl het tegelijkertijd bijdraagt aan de voor een gezonde woningmarkt noodzakelijke doorstroming.

Marijn Schenk, NEXT architects

• Eens

De samenleving individualiseert en digitaliseert. En de samenleving vergrijst. De combinatie van deze verschillende maatschappelijke ontwikkelingen is een giftige cocktail. Eenzaamheid is in alle lagen van de bevolking en in alle leeftijdsgroepen een steeds groter probleem. De op efficiëntie gerichte woningbouw, met een focus op rendementsoptimalisatie, haalt elke overmaat uit de ruimtes die niet verhuurbaar of verkoopbaar zijn. Wat resulteert in een naadloze route van de parkeergarage naar de private woning. Maar waar ontmoeten we dan nog die spreekwoordelijke ander? Ik pleit voor overmaat in verkeersruimtes, genereuze ontvangstdomeinen, voor plekken die uitnodigen voor de spontane ontmoeting en de ongeplande interactie. Een galerij met verblijfskwaliteit en een bankje naast de voordeur.

Expertpanel

• Claudia Bouwens
  Ir. Claudia Bouwens is programmaleider van het KAN platform, een initiatief van Bouwend Nederland, WoningBouwersNL en NEPROM (brancheorganisatie van maatschappelijk betrokken project- en gebiedsontwikkelaars).

• Anke van Hal
  Prof. dr. ir. Anke van Hal is hoogleraar Duurzaam Bouwen aan Nyenrode Business Universiteit.

• Raymond van Sabben
  Raymond van Sabben is architect en partner bij Paul de Ruiter Architects, een architectenbureau dat zich focust op duurzame, innovatieve architectuur.

• Marijn Schenk
  Marijn Schenk geeft leiding aan NEXT architects, vervult diverse advies- en bestuursfuncties, zoals het Kwaliteitsteam Merwedekanaalzone, en is supervisor van gebiedsontwikkeling Legmeer.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Foto boven: Galerij Wiltonflats (Schiedam, Zijdekwartier Architecten; foto: M. Muus).