Grenzen aan de verdichting?

Ons Expertpanel spreekt zich uit over de STELLING: 'De grenzen van verdichting zijn bereikt'.

Claudia Bouwens, NEPROM

• Eens

Deze stelling raakt aan veel gevoeligheden. De meest actuele is het formatiestandpunt ‘grenzen sluiten voor arbeidsmigranten’. De bevolkingsgroei bestaat nu vooral uit immigratie. De meeste arbeidsmigranten doen eenvoudig, laagbetaald werk - waar geen Nederlander voor te vinden is - in bijvoorbeeld de vleesindustrie of de landbouw. Is dit een duurzaam economisch model? Op macroniveau is het belangrijk om hier een politiek besluit over te nemen, omdat dit raakt aan de benodigde nieuwbouwopgave na 2030.

Een andere gevoeligheid betreft de vraag: willen we nieuwe woningen binnenstedelijk of in het weiland bouwen? Het landelijke standpunt is: zo veel mogelijk binnen de stad. De realiteit is dat de 895.000 woningen die tot en met 2030 gebouwd moeten worden, niet allemaal in de stad passen. Tenzij we uitgaan van enorm hoge dichtheden.

Dat leidt tot de vraag: van welke verdichting wil je uitgaan? Het autovrije GWL-terrein in Amsterdam uit 1997 heeft een dichtheid van 100 woningen per hectare, net zo dicht als de buurten eromheen. Maar door het autovrije karakter is deze ecowijk een groene oase in de stad. Aan de andere kant zie ik de ontwikkeling van de Merwedekanaalzone (Utrecht; beoogde woningdichtheid 400 woningen/ha). Een project met hoge ambities op het gebied van alternatieve mobiliteit én natuur, maar ik houd mijn hart vast over hoe deze hoge dichtheid gaat uitpakken voor de begroeiing in relatie tot lichttoetreding, windhinder en de aanwezige hoeveelheid regenwater. In het KAN Platform, dat staat voor klimaatadaptief bouwen mét de natuur, ontwikkelen we daarom kennis voor binnen- én buitenstedelijke nieuwbouwprojecten. En is mijn 'tegen-stelling': realiseer nieuwbouw in combinatie met natuur, in de dichtheden van 5 tot 150 woningen per hectare.

Anke van Hal, Nyenrode Business Universiteit

• Oneens

Ik vind het uitermate onverstandig om tot uitbreiding van de gebouwde omgeving over te gaan, zeker met eengezinswoningen, en ben geen fan van het extra straatje erbij. De vergrijzing neemt enorm toe, waardoor er veel eengezinswoningen bewoond zullen gaan worden door één oudere persoon. Hoe cynisch ook, als we nog even wachten, gaan er veel eengezinswoningen vrijkomen. Dat betekent dat er veel opties zijn om woningen te splitsen of om woonzorgcomplexen in de wijk te bouwen (kost minder ruimte dan eengezinswoningen). Verder komt natuur die je bebouwt nooit meer terug als natuur. Gezien de grote problemen op biodiversiteitsgebied, maar ook door de waarde van natuur voor ons welbevinden, lijkt me dat onacceptabel. Veel onderzoeken en publicaties, zoals Prachtig Compact NL en Dorps Verdichten, laten zien dat er verdicht kan worden op een, voor bewoners, heel aantrekkelijke wijze. Laten we iets doen met die onderzoeksresultaten in plaats van gedachteloos op de oude weg verder gaan. Het bijzonder waardevolle verhaal van Panorama Nederland laat zien ook dat er helemaal geen sprake hoeft te zijn van ‘of of’ maar dat ‘en en’ heel goed mogelijk is, en dat op uiterst verleidelijke wijze. Met wat creatieve geesten, en daarvan zijn er onder architecten veel, kunnen we het woningprobleem flink verminderen (misschien zelfs wel oplossen), de biodiversiteit bevorderen en de bebouwde omgeving veel mooier maken. Zet daar op in.

Raymond van Sabben, Paul de Ruiter Architects

• Oneens

We zijn pas net begonnen met verdichten. Er zijn tal van mogelijkheden om dit op een kwalitatieve manier aan te pakken, zoals diverse studies en praktijkvoorbeelden al hebben aangetoond. We zouden juist veel minder buiten de al bebouwde kom moeten bouwen. Durf een keuze te maken voor een contrast tussen het open landschap en de steden en dorpen die daarin liggen. Geen eindeloze brei van aan elkaar gegroeide dorpen en steden, maar een netwerk van sterke kernen in een groen landschap. In die dualiteit zit de kracht van Nederland als netwerkland. Op het platteland kan de beschikbare ruimte gebruikt worden voor natuur, water, recreatie en biologische landbouw. Voor de steden (en dorpen) is het platteland zo altijd in de nabijheid. Ook biedt verdichting kansen om het stedelijk leven te verbeteren. Onze steden missen nu vaak de echte dichtheid om de voorzieningen in de buurten te onderhouden. Verdichting biedt daarnaast de kans om andere typen woningen toe te voegen. Meer gericht op studenten, starters, alleenstaanden en senioren die bij de voorzieningen willen wonen. Er zijn al genoeg rijtjeshuizen met een tuin in Nederland. Tot slot is verdichten de meest duurzame vorm van bouwen. Het beperkt het aantal verkeersbewegingen door de nabijheid van werk en voorzieningen en bespaart op de CO2-impact die de aanleg van de benodigde infrastructuur zal kosten.

Marijn Schenk, NEXT architects

• Oneens

Ik zou de stelling graag willen omdraaien: de grenzen van de uitdijende stad zijn bereikt. Geen straatjes meer erbij, maar inzetten op een mooie stadsrand. En die stadsrand mag best stevig zijn, zodat we weer scherpe contrasten krijgen tussen stedelijkheid en lege landelijkheid. Terug naar de rode contouren van Jan Pronk uit de nooit vastgestelde Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening! Een idee voor de nieuwe minister? Wishful thinking.

Maar de economie verandert, het type werk verandert, ons bestedingspatroon verandert. En al die veranderingen gaan hun invloed hebben op de bedrijventerreinen, brainparken en kleinschalige industriegebieden die nu vaak het beeld van de periferie van de stad bepalen. Zet daar in op verdichting door vermenging. Daarmee maken we prachtige, multifunctionele, levendige woon-werk-maak-leef-districten. Zo koppelen we dichtheid aan bereikbaarheid en halen we de druk van het buitengebied af. Voor wie wil weten hoe dat er uitziet: kom langs bij ons op het bureau. In het kauwgomballenkwartier in Amsterdam verdichten we de bestaande structuur van voormalige industriële bebouwing met nieuwe woon- en werkgebouwen, op een steenworp afstand van een prachtig lege Amstelscheg. Inderdaad, die stad heeft plek zat.

Expertpanel

Claudia Bouwens
Ir. Claudia Bouwens is programmabegeleider Energie en Duurzaamheid bij NEPROM (brancheorganisatie van maatschappelijk betrokken project- en gebiedsontwikkelaars).

Anke van Hal
Prof. dr. ir. Anke van Hal is hoogleraar Duurzaam Bouwen aan Nyenrode Business Universiteit.

Raymond van Sabben
Raymond van Sabben is architect en partner bij Paul de Ruiter Architects, een architectenbureau dat zich focust op duurzame, innovatieve architectuur.

Marijn Schenk
Marijn Schenk geeft leiding aan NEXT architects, vervult diverse advies- en bestuursfuncties, zoals het Kwaliteitsteam Merwedekanaalzone, en is supervisor van gebiedsontwikkeling Legmeer.

Foto (bovenaan): Shutterstock