‘De overheid moet de Weight Watchers van duurzaamheid zijn’

Uit een studie die Dijkstra samen met de Vereniging Deltametropool uitvoerde naar het laadvermogen van de provincie Zuid-Holland – “en enkele andere studies”, aldus de stedenbouwkundige – blijkt dat de stad nog veel ruimte heeft voor woningen. Te denken valt aan OV-knooppunten, maar ook daaromheen gaan we volgens Dijkstra nog lang niet zo efficiënt om met onze stedelijke ruimte. “Dit heeft alles te maken met wat je doelstellingen zijn”, zegt hij.

Kansrijke gebieden

Op dit moment is de stad ingericht om de auto te voorzien. De autowegen zijn breed en als fietser en voetganger moet je daar maar een weg doorheen zien te banen. De truc is, volgens Dijkstra, om dit om te draaien. “Als duurzaamheid verhogen een belangrijke doelstelling is, kijk je met een andere blik naar de omgeving”, zegt hij. “Dan zie je bijvoorbeeld dat veel stationsgebieden te dun bebouwd zijn. Er is veel te veel ruimte voor het verkeer, zoals parkeerplekken, en te weinig dubbel toegepast grondgebruik.”

Dijkstra werkt momenteel aan een vernieuwd stationsgebied voor zowel Leiden als Rotterdam. “Van beide wordt al twintig jaar gezegd dat ze volgebouwd zijn”, zegt hij. Niet dus. “In Leiden hebben we laten zien dat we 300.000m2 vloeroppervlak kunnen toevoegen en in Rotterdam zelfs een half miljoen. Dat heeft veel te maken met saneren en het netjes vervangen van verouderde gebouwen, zodat meer mensen in de buurt van het station kunnen wonen, werken en uitgaan. Financieel komt het ook uit, want er zijn genoeg partijen die dit gebied interessant vinden. Je geeft iets meer geld uit, maar het resultaat is dat je geen auto nodig hebt, je ontmoeting in overvloed krijgt en het openbaar vervoer is vlakbij huis. Ook voor bedrijven is dat fantastisch.”

Geen nieuwe problemen

Natuurlijk zijn er ook nadelen aan wonen boven een station, maar volgens Dijkstra moeten we ons daar niet op blindstaren. “De vraag is: hoe groot zijn die nadelen in verhouding tot de nadelen van bouwen op andere locaties?” zegt hij. “Als ik suburbaan bouw, heb ik een woning in een stille omgeving, maar heb ik een auto nodig om op werk te komen en veroorzaak ik dus geluids- en milieuoverlast over de hele rit die ik afleg. Naast het station kun je stille gevels aan de spoorzijde bouwen. Dit zijn geen nieuwe problemen. We bouwen ook in de buurt van grote stedelijke wegen. Het is een kwestie van slim inrichten op basis van het programma dat je hebt.”

"In de drukke centra van Parijs en Londen gaat 90 procent met het ov en zit 10 procent in de auto. Bij ons zitten we nog mijlenver van die verhouding af"

In die zin is Dijkstra niet per definitie tegen bouwen op het platteland. Het gaat erom dat ‘je geen schade aanricht’. “In termen van mobiliteit, grondgebruik en duurzaamheid is dit simpelweg niet het goede moment”, zegt hij. “We moeten eerst veel achterstand inhalen, die we met veel vindingrijkheid kunnen en moeten oplossen, totdat we per saldo duurzaam zijn. Dán kunnen we het opnieuw erover hebben.”

Des te meer reden om te bouwen in de stad, volgens Dijkstra. “Door te verdichten rondom stations en haltes, ben je in cirkeltjes van dichtheid aan het bouwen”, vertelt hij. “Dat leidt ertoe dat je het bestaande stedelijke weefsel behoudt en intensief bouwt op de plekken waar dit de meeste meerwaarde en duurzaamheid oplevert. Daarmee treden we in de voetsporen van grote Noordwest-Europese steden zoals Londen en Parijs, waar dit allang gebeurt. Daar gaat in de drukke centra 90 procent met het ov en zit 10 procent in de auto. Bij ons zitten we nog mijlenver van die verhouding af.”

Conservatisme

Het toekomstbeeld dat de voormalig hoogleraar schetst, is niet nieuw. Toch wordt deze collectieve stap maar niet gezet. Dat heeft volgens Dijkstra veel met geld te maken, maar er ligt ook een conservatieve houding aan ten grondslag. Dijkstra: “De prijs van woningen [in de stad, red.] loopt op en dat zet de ontwikkelwinst mogelijk onder druk, maar van een afstand bezien zou dat niet doorslaggevend moeten zijn. We doen het op dit moment niet goed, dus als je belooft de samenleving duurzamer te maken, moet je geen compromissen sluiten. Doe je dat wel, dan trappen we in dezelfde val: mooie beloftes die niet worden waargemaakt en doelstellingen die verder opschuiven.”

"Op alle fronten is bouwen buiten de stad antiduurzaam"

Volgens Dijkstra is de tijd van voorzichtig doen voorbij. “Wat nu wordt beloofd, moeten we waarmaken”, zegt hij. Daarbij wijst hij op de negatieve impact die bouwen op het platteland heeft. “Op alle fronten is bouwen buiten de stad antiduurzaam: we verliezen groene ruimte en dus biodiversiteit, we blijven auto’s nodig hebben en we bouwen energetisch minder zuinig. Ja, het is goedkoper en waarschijnlijk sneller om in een weiland te bouwen dan in een complexe stedelijke omgeving, maar dat zijn zwakke excuses. Het is even slikken, maar alles wat we nu doen, moeten we in één keer goed doen.”

Kwestie van wennen

Een radicale paradigmaverschuiving van het stedelijke beeld, waarin auto’s niet langer te zien zijn, is dat waar Dijkstra op doelt? “Nou, nee”, zegt hij. “Wat je wil is dat het duurzaam is én dat het ruimtegebruik van vervoer in balans is met het ruimtegebruik van andere ruimtevragers. Deelmobiliteit gaat daar enorm in helpen. Stel je voor: één goed benutte deelauto maakt tien privéauto’s overbodig. Dat is een vermindering van tien keer minder auto’s. Dat betekent niet dat er tien keer minder kilometers worden gereden, maar wel tien keer minder parkeerplekken.”

Het toekomstbeeld dat Dijkstra hiermee schetst, is een die precies de gezonde leefomgeving nastreeft waar nu behoefte aan is. Dijkstra: “Limiteer de snelheid in de stad tot 25 of 30 kilometer per uur, beperk de verkeersruimte en haal parkeerplekken uit de openbare ruimte. Dit alles kun je teruggeven aan de burger voor stadsnatuur, kinderen, fietsers, waterbeheer, et cetera.” Makkelijker gezegd dan gedaan, snapt Dijkstra. Dit is ook deels een kwestie van cultuurverandering.

“We kunnen wat leren van thuiswerken door corona: niet meer iedereen om acht uur de deur uit”, vervolgt hij. “We moeten bovendien leren dat veel van die ritten niet per se met de auto gemaakt hoeven te worden door in te zien wat voor schade het anders oplevert.” Dat betekent dat we van een stukje luxe moeten afstappen. Wat Dijkstra betreft is dat in Nederland best te doen, gezien ons milde klimaat. “Als je opgroeit dat je soms nat wordt als je fietst en iedereen doet dat om je heen, dan is dat normaal en dus prima. Daar zit niets onveiligs aan.”

Overheidscoach

Dat betekent meer voorlichting en richtlijnen die gedragsondersteunend zijn. De overheid lijkt daar de uitgelezen partij voor, denkt ook Dijkstra. “Ik zag laatst een reclame van een partij soortgelijk aan Weight Watchers”, zegt hij. “Zoiets hebben wij ook nodig. Het blijft ontzettend moeilijk om in je eentje gewoontes af te leren, zoals teveel zoetigheden. Wat helpt is iemand die kritisch meekijkt en je bij de les houdt: een strenge, maar prettige coach. Eigenlijk zou de overheid de Weight Watchers van duurzaamheid moeten zijn.”

"Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat we, met al onze inventiviteit, vernieuwingsdrang en koopmansgeesten, er gewoon gaan uitkomen"

Toch kunnen we niet alle ballen op de overheid gooien, zegt de stedenbouwkundige. Iedereen moet er wat aan doen. Zo ook de ontwerp- en bouwsector. “Daarin zie ik veel oprechte goede voornemens die leiden tot goede initiatieven, maar de urgentie is nog te gering”, zegt Dijkstra. “Er is nog teveel window dressing. De bedoelingen zijn goed en worden met een glimlach ontvangen, maar daarna wordt gekeken hoe de veranderingen niet teveel gaan schuren met de huidige praktijk. Zo halen we die doelstellingen niet.”

Ondanks dit alles is Dijkstra niet pessimistisch over de toekomst. Integendeel: er schuilt een diep optimisme in zijn verwachtingen. “Duurzaamheid is duurder als je het afzet tegen de manier van werken die we gewend zijn, maar dat is relatief”, besluit hij. “Ik kan mij namelijk niet aan de indruk onttrekken dat we die manier gaan stopzetten, omdat we weten dat die niet duurzaam is, en dat we met al onze inventiviteit, vernieuwingsdrang en koopmansgeesten er gewoon gaan uitkomen. We vinden wel een manier om dit goed, snel en betaalbaar te doen. Het is een kwestie van de schouders eronder en volhouden.”