Wat maakt de straat rechtvaardig?

woensdag 2 april 2025

De Rechtvaardige Straat, een initiatief van The Lab of Thought, richt zich op een eerlijke verdeling van de ruimte op straat. Van 7 tot en met 12 april staat dit onderwerp centraal in de Week van de Rechtvaardige Straat, maar wat betekent ‘een rechtvaardige straat’ precies?

Dit initiatief daagt gemeenten uit om publieke ruimte inclusiever, duurzamer en eerlijker in te richten. In dit kader werd in 2022 een manifest opgesteld dat inmiddels door meer dan 2560 mensen en organisaties is ondertekend, waaronder tientallen gemeenten. Van die gemeenten is Zwolle in 2025 gaststad van de Week van de Rechtvaardige Straat. De vraag is natuurlijk wat een straat eigenlijk rechtvaardig maakt en ook wie bepaalt wat rechtvaardig is?

“Met de Week van de Rechtvaardige Straat hopen we particuliere bewoners uit te nodigen om in actie te komen. Nu Zwolle gaststad is, hebben we een fysieke plek waar we op zoek kunnen gaan naar hoe de vijf principes van de Rechtvaardige Straat (zie onder; red.) werken in een gemeente. Bovendien heeft Zwolle het manifest ondertekend”, verduidelijkt Frank Kwanten van The Lab of Thought.

Wie bepaalt wat rechtvaardig is?

De ondertekenaars van het manifest delen de gedachte dat de auto een te dominante positie heeft in de openbare ruimte. Er zou meer ruimte moeten komen voor ontmoeten, voor spelende kinderen, voor groen. Maar wie bepaalt eigenlijk hoe een rechtvaardige straat eruitziet? “Dat is voor iedereen anders”, geeft Kwanten toe. “Elke straat heeft zijn eigen identiteit én is continu in ontwikkeling. Het doel is om samen in gesprek te gaan en common ground te vinden. We kunnen wel stellen dat we de afgelopen decennia zijn doorgeslagen in het feit dat de straat nu vooral ingericht is op verplaatsen in plaats van verblijven. Tegelijkertijd is de straat niet alleen van ons, maar bijvoorbeeld ook van hulpdiensten. Het gaat dus eigenlijk meer over buurten, want de straat is onderdeel van een groter ecosysteem. De vraag die daarboven hangt is: wat is rechtvaardigheid voor jou?”

Kwanten denkt dat de meeste mensen de inrichting zoals die nu is onrechtvaardig vinden en dat er te veel ruimte is voor de auto. “Stel dat je morgen in Amsterdam gratis parkeren zou invoeren. Ik weet zeker dat iedereen dat de dag erna alweer zou willen terugdraaien. Aan de andere kant van het spectrum zien we in Zwolle de kinderstraten; kleine stapjes op weg naar rechtvaardiger straten.” In een kinderstraat in Zwolle mogen tijdelijk geen auto’s komen. Zo krijgen kinderen extra veel ruimte om op straat te spelen. Bewoners plannen en organiseren die dagen. De gemeente helpt mee door bijvoorbeeld afzetlint of dranghekken te leveren.

Mobiliteit is de baas van de straat

Naast losse initiatieven zoals kinderstraten, wordt er ook structureler gekeken naar mobiliteit en verblijf. Dat blijkt uit het feit dat een fors aantal gemeenten het manifest heeft ondertekend. Kwanten is er blij mee, maar zet ook kanttekeningen. “We zien steeds vaker dat nieuwe wijken autoluw worden. De wijk Merwede in Utrecht is hier een goed voorbeeld van. We zien ook dat het STOMP-principe vaker wordt gehanteerd, maar dat gaat nog steeds over verplaatsen en niet over verblijven. Helaas is bij gemeenten de afdeling Mobiliteit in veel gevallen nog de baas over de straat. Wat zou er gebeuren als je de afdeling Sport dat laat bepalen, of de afdeling Groen? Hoe ziet het er dan uit?”

Voorbeelden

In Zwolle zijn al voorbeelden van hoe een rechtvaardige straat er zou kunnen uitzien. Het Stationsplein en de Kop van Assendorp, dicht tegen het stadscentrum aan, zijn getransformeerd van plekken waar de auto dominant was naar voetganger- en fietsvriendelijke straten met veel ruimte voor groen en verblijven. Syb Tjepkema, senior beleidsadviseur mobiliteit bij de gemeente zegt daarover: “Van Marco te Brömmelstroet (The Lab of Thought; red.) kregen we te horen dat we in Zwolle goed bezig zijn. We beseffen dat niet altijd en misschien zit het niet in de Zwolse aard om dat zo te zeggen, maar het is wel leuk om te horen.”

Tjepkema werd door The Lab of Thought benaderd voor het hosten van de Week van de Rechtvaardige Straat en vertelt daarover: “Daar hebben we meteen ‘ja’ op gezegd, want het past bij ons. Eind 2022 heeft onze gemeenteraad unaniem ingestemd met een motie om het manifest te ondertekenen. Wij waren daar als ambtenaren zelf een beetje door verrast”, bekent Tjepkema. “We onderschrijven uiteraard het principe en eigenlijk werken we al zo”, wijst hij op de genoemde projecten bij het station en de wijk Assendorp.

Op initiatief van de Zwolse raad werd in 2024 in deze stad op Nationale Burendag een autoluwe dag gehouden. Straten konden zich aanmelden om op die dag een andere inrichting van de straat uit te proberen. “Maar liefst 23 straten hadden zich aangemeld en onze wethouder is toen zelf een aantal straten langsgefietst om in gesprek te gaan met bewoners. We willen daar dit jaar graag een vervolg voor organiseren.”

Het lijkt er dus op dat in Zwolle animo is voor een andere verdeling van de ruimte, maar is dat ook zo? En wie bepaalt dan hoe dat eruit ziet? Tjepkema: “Wij bepalen in de basis als wegbeheerder de functie van de straat, maar daarna ga je in gesprek met de bewoners over een passende inrichting. En de positie van de auto is wel de sleutel in dit gesprek. Zolang je daar niets mee doet, zul je krijgen wat je al had, omdat de auto toch de meeste ruimte inneemt.”

Lees nu het complete interview in het gratis magazine van Biind en ontdek meer over de vijf principes van de Rechtvaardige Straat: