Het experimentele karakter van Aalto's Villa Mairea

Bouwiconen

Het meest inspirerende gebouw van...

Ard Hoksbergen 

Bureau: Studio Ard Hoksbergen; gastdocent Academie van Bouwkunst
Eigen projecten: basisschool Veerkracht, middelbare school Xplore, biobased woonensemble Leeuwepoort, collectief woongebouw Leyhof, sociale woningbouw Strandeiland
Prijzen: Archiprix, Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten

“In de zomer van 2007 maakte ik met een vriend, al wildkamperend, een rondreis door het zuiden van Finland om de hoogtepunten uit het werk van Alvar Aalto te bekijken. Deze reis heeft diepe indruk op me gemaakt. Ik denk nog bijna wekelijks terug aan de prachtige gebouwen die we toen hebben bekeken en sindsdien voelt Aalto als mijn ‘derde opa’. Het bezoek aan Villa Mairea, onderweg van ‘laat werk’ in Seinäjoki naar ‘vroeg werk’ in Turku, staat me het meest bij.

Villa Mairea werd gebouwd voor vrienden van Aalto, het echtpaar Maire en Harry Gullichsen, met wie hij het meubelbedrijf Artek (‘Art & Technology’) oprichtte. Maire was kunstschilder en de industrieel Harry was een groot beschermheer van kunst. Het huis was bedoeld om de interesses van de eigenaren op zakelijk, artistiek en sociaal vlak tot uitdrukking te brengen.

Villa Mairea staat midden in een dennenbos, op een heuvel in West-Finland. Het oorspronkelijke plan was gebaseerd op de scheiding tussen woonruimte en kunstgalerie. Dit concept werd later (tijdens de bouw, de fundering lag er al) verlaten. De uiteindelijke plattegrond is gebaseerd op het idee van één grote ruimte, die met verplaatsbare wanden kan worden opgedeeld in meerdere kleinere kamers. Als aanvulling op de U-vormige plattegrond vormt het bos een vierde wand voor de binnenhof, zodat een omsloten ruimte ontstaat. De glazen gevel van de woonkamer is volledig te openen, waardoor in de zomer een ‘boskamer’ een toegevoegde ruimte vormt.

Wat mij het meest trof, was het experimentele karakter van de villa. Het gebouw zit vol met verrassende combinaties van lokale en uitheemse materialen, vreemde details, technische snufjes (het binnenklimaat wordt geregeld via 52.000 met de hand geboorde gaatjes in houten plafonds), gebogen hout en maatwerk meubilair.
Aalto schreef daar zelf over: “De individuele architectonische opdracht kan worden gezien als een soort laboratoriumexperiment, waarin dingen kunnen worden gedaan die onmogelijk zouden zijn met de huidige massaproductie, en die experimenten kunnen zich verder verspreiden en uiteindelijk voor iedereen beschikbaar worden naarmate de productiemethoden zich verder ontwikkelen.” (Arkkitehti, no. 9, 1939).

Dit is bijna honderd jaar later nog steeds relevant. Nog altijd lopen we in grootschalige opdrachten aan tegen de beperkingen van risico’s en garanties. Maar tegelijk moeten we blijven innoveren, zeker nu de afspraken over Paris Proof bouwen in 2040 dichterbij komen. Zelf doe ik dat bij een biobased boskapel die we in de zomer gaan bouwen.

Verder was ik onder de indruk van de integratie van architectuur en landschap. Aalto bezocht in 1924 tijdens zijn huwelijksreis naar Italië de overgroeide ruïnes van Romeinse amfitheaters. Daar raakte hij geïnspireerd door het samenspel van architectuur en natuur dat in de loop der eeuwen was ontstaan. Dit is duidelijk terug te zien in bijna al zijn werk, maar in het bijzonder in Villa Mairea. Aalto blijft weg bij statige ‘rijkeluis-architectuur’ en grijpt terug op de bouwtraditie van Finse boerderijen, wat onder andere te zien is in het groene dak op de sauna, de houten pergola met vuurplaats, de omheining van grote zwerfkeien en leistenen vloeren.

Deze harmonie tussen gebouw en natuur inspireert mij nog vaak, zeker nu we steeds meer werken aan natuurinclusieve ontwerpen waarin het landschap de hoofdrol speelt."

Voor de volgende aflevering in deze rubriek draag ik Auguste van Oppen voor.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Tekst: Ard Hoksbergen
Beeld (bovenaan): Flickr