Zo breng je circulariteit in de praktijk

Het was een seminar voor fijnproevers en mensen die op zoek waren naar inspiratie. Want naast een keur aan tools, kwam in de sfeervolle Metaal Kathedraal ook de praktijk volop aan bod. Het was Mantijn van Leeuwen (NIBE), niet alleen expert van de Nationale Milieudatabase, maar ook jurylid van de VKG Architectuurprijs, die meteen de messen sleep. Bouwmaterialen gaan te maken krijgen met aangescherpte CO2-eisen, waardoor de prijzen ervan in dit decennium nog heel erg gaan stijgen.

Materiaalprijzen fors omhoog

Jammeren heeft geen zin, want Van Leeuwen had net het EU-kopstuk Diederik Samson gesproken en die benoemde juist de bouw als grootste zorgenkind (wat betreft het terugdringen van de CO2-uitstoot als oorzaak van de opwarming van de aarde). Vandaar dat de EU er een tandje bijzet en naast het ETS-handelssysteem voor de industrie (CO2-rechten voor de industrie die worden afgebouwd) ook een tweede systeem uitrolt.

Vanaf 2025 gaat het CBAM-systeem echt impact hebben op alle materialen die van buiten de EU komen en waarvan de productie CO2-uitstoot oplevert. Dat ga je serieus merken aan de materiaalprijzen en de onderlinge verhoudingen tussen die bouwmaterialen overhoop gooien. Als er vervolgens in 2027 ook nog een ETS voor gebouwen (en transport) komt, die je gaat terugzien op je energierekening, is de beer helemaal los. Het is de prijs die we betalen vanwege decennia van wegkijken.

In Nederland wordt de circulariteit ook nog aangejaagd door de MKI-waarde van materialen, waar Van Leeuwen en ‘zijn’ Nationale Milieudatabase alles over weet. Het is echter een systeem dat soms zijn doel voorbijschiet, erkende hij. Vandaar dat een weeffout (module D) er binnenkort wordt uitgehaald, zodat je toekomstige CO2-winst (van hergebruik) niet nu al mag aftrekken van je actuele CO2-uitstoot. Het klimaat heeft er immers niets aan dat het rekensommetje erop uitdraait dat je nu meer mag uitstoten en jouw product ten onrechte interessant wordt. In de nieuwe methodieken van de NMD wordt binnenkort bovendien de CO2-opslag in natuurlijke materialen beter meegewogen. Dikke winst dus voor het milieu!

Renovatie

Wie het over materialen heeft, mag niet voorbijgaan aan de bestaande. Zo moeten er 8 miljoen woningen gerenoveerd worden, wat een opgave is van 1000 per dag. We halen dat aantal echter nu slechts per jaar! Hiermee betreden wij het terrein van Haico van Nunen (BouwhulpGroep en lector renovatie aan de Hogeschool Rotterdam). Die ons met deze cijfers voorhield dat we snel moeten beginnen; samen én integraal. Een van de zaken die volgens hem daarbij goed kan helpen, is dat ‘standaard’ woningen makkelijk twee keer zo lang meekunnen als de nu vaak gehanteerde zestig jaar.

Helaas ziet hij dat ook renovaties extra materialen kosten, waardoor de stijging van deze CO2-uitstoot nog wel tot halverwege het volgende decennium kan doorgaan. Daarom is het tijd voor verandering van rollen op het speelveld, moeten herhaalbare concepten veel meer worden toegepast en is het voor woningcorporaties belangrijk om specifiek oplossingen uit te vragen voor minerale isolatiematerialen, glas en gevels. Doe dat niet ‘ieder voor zich’, maar met één taal. Precies de boodschap van Het Nieuwe Normaal, die later nog een keer aan bod kwam.

Regeneratief Ontwerpen

Vervolgens was het architect Emile van Vugt (FAAM architects) die met een keur aan projecten aantoonde dat je ook werkelijk circulaire bouwwerken uit de grond kunt stampen. Maar omdat circulair een containerbegrip is geworden, stelde Van Vugt terecht, is hij er meer holistisch naar gaan kijken. En zo kwam hij uit op de ontwerpstrategie Regeneratief Ontwerpen, waarbij de ecoloog in een team altijd centraal staat en niet pas achteraf zijn zegje doet. Van Vugt: “Het is oud denken om te bouwen volgens het Bouwbesluit. Dat is te makkelijk. Vandaar dat wij ons altijd richten op de ecologie en materialen. En niet stoppen met denken bij de kavelgrens. Wij willen daarmee iets bijdragen aan de aarde en volgende generaties.”

De eerste stappen om te zetten, zijn kijken naar bodem, water, cultuurhistorie en flora en fauna. Betrek ook de lokale landbouw in je plannen, als leverancier van isolatiematerialen. Als voorbeeld toonde hij extrusieprofielen van vlas! Niet meteen toepasbaar of schaalbaar, maar wel een mooie pilot en gedachtenexperiment. “Er moet meer gepionierd worden met biobased materialen”, aldus Van Vugt.

Met een reeks van projecten liet hij uiteindelijk zien hoe hij invulling had gegeven aan:

1. benut eerst beschikbare materialen;
2. gebruik hernieuwbare materialen;
3. minimaliseer het energieverbruik;
4. bouw toekomstbestendig;
5. werk met het juiste bouwsysteem.

Indicatoren losmaakbaarheid

Waar Het Nieuwe Normaal 1.0 (HNN, vanuit Amersfoort) door de mist heen over het evenement scheen, was het Jip van Grinsven (Alba Concepts) die al wat HNN-zaken mocht verhelderen. De eenduidige taal van deze nieuwe standaard moet alle partijen helpen om nú al te gaan sturen op circulariteit. Gelukkig hebben talloze voorname partijen er ook hun handtekening onder gezet, zodat sectorbreed kan worden gewerkt aan een substantiële verlaging van de milieu-impact, materiaalgebruik en aan waardebehoud. Door ook prestaties te koppelen aan tal van heldere begrippen, zoals de herkomst van materialen, moet HNN echt gaan helpen. Iets wat Alba Concepts overigens al veel langer doet met een wetenschappelijk onderbouwde maatstaf voor de circulariteit van gebouwen (Building Circularity Index, BCI).

Van Grinsven legde uit hoe deze BCI is opgebouwd, met indicatoren als verantwoorde herkomst, toekomstscenario’s en losmaakbaarheid. Dat laatste kan simpelweg de keuze zijn tussen kitten en purren of moeren en bouten gebruiken. Let wat betreft losmaakbaarheid verder op de toegankelijkheid van verbindingen en doorkruisingen van leidingen.

Aan het slot van haar bijdrage benoemde Van Grinsven een aspect dat wat haar betreft veel meer aandacht behoeft: de restwaarde. Zo spiegelde ze het gezelschap van ruim tachtig aanwezigen voor hoe de restwaarde van een product verloopt. Dat begint met de aanschafkosten, waarna de waarde achtereenvolgens daalt door zaken als kwaliteitsverlies, demontage, revisie, transport en opslag. Wanneer we voortaan die rekensommen meenemen en - net als de gemeente Leeuwarden al doet - ook de restwaarde van producten meenemen, veranderen business cases ineens in positieve zin.

De ochtend werd afgesloten met de feestelijke uitreiking van de VKG Architectuurprijs met een opvallende winnaar in de categorie Renovatie: De Wheermolen (Purmerend), waarbij de vele kunststof kozijnen volledig gerecycled waren. Je leest hier alles over de gelukkige winnaars.

Verslag: Ysbrand Visser
Foto's: Amber Rakers