Verduurzamen monumentale schoolgebouwen vergt lange adem, maar het kan wel

Het College Hageveld in Heemstede is gehuisvest in een prachtig monumentaal pand uit 1923, dat wordt omringd door veel groen. Architect Jan Stuyt liet zich voor het ontwerp inspireren door de Sint-Pietersbasiliek in Rome. Het gebouw heeft op sommige plekken muren van tachtig centimeter dik en enkelglas. De luchtkwaliteit aanpakken betekende vóór corona hetzelfde als een raam openen. Inmiddels worden scholen anders gebruikt en worden er hogere comforteisen nagestreefd.
“In 2004 trok het bisdom zich verder terug uit de school, waardoor de school niet langer huurder, maar eigenaar is van een groot deel van het landgoed. Dit betekent dat we de financiering van onderhouds- en verduurzamingsprojecten zelf moeten beheren”, begint Erwin Wigman, docent natuurkunde en techniek. Hij werd door de schoolleiding gevraagd om het gebouwbeheer als hoofd facilitair op zich te nemen.

Subsidie

“Ongeveer zeven jaar geleden hebben we voor het eerst subsidie aangevraagd voor de buitenschil. Na hierin ongeveer tweehonderd uur te hebben geïnvesteerd, kregen we in eerste instantie een afwijzing van het ministerie. Gelukkig ontvingen we niet veel later - na een architect in de arm te hebben genomen - wél subsidie.  Het betrof de Subsidie instandhouding monument van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Die hebben we onder meer gebruikt om de muren te laten reinigen.

Ook werd de gevel met een oppervlakte van 8644 vierkante meter opnieuw gevoegd. Dat gaf een positief effect op de luchtvochtigheid en het binnenklimaat. Daarnaast is de DUMAVA-subsidie voor duurzaam maatschappelijk vastgoed aangevraagd en verkregen, waarmee het aanbrengen van de luchtbehandeling deels is gefinancierd.” De DUMAVA wordt uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Prioriteiten

“In ons meerjarenonderhoudsplan staan enkele punten opgesomd die we de komende tijd willen aanpakken”, gaat Wigman verder. “Ons einddoel is om tegen 2050 gasloos te zijn. Zover zijn we nog niet, maar we maken wel stappen voorwaarts. De keuze voor projecten die doorgang vinden of lager op de prioriteitenlijst komen te staan, heeft te maken met drie zaken. Ten eerste is er de wens om zaken aan te passen, vervolgens is er de noodzaak en tot slot zijn er de financiën. Zo hadden we de vernieuwing van onze daken qua planning naar voren gehaald, zodat we er later zonnepanelen op zouden kunnen plaatsen, wat uiteindelijk leidt tot lagere energiekosten. In samenspraak met de welstandscommissie en de verzekeraar is het dak geïsoleerd en van nieuwe dakbedekking voorzien.”

De pv-installatie kan er echter toch niet komen. Wigman: “Door een aantal incidenten met pv-panelen op andere locaties kwam de verzekeraar eerder dit jaar terug op de toezegging om ons dak na de pv-installatie blijvend te verzekeren. Het pand heeft een verzekeringswaarde van 74 miljoen euro en het plaatsen van zonnepanelen zou betekenen dat we niet langer verzekerd zijn. Dat was een flinke domper. We hebben inmiddels een andere verzekeraar, maar ook dat brengt voor het plaatsen van zonnepanelen vooralsnog geen soelaas. Daarnaast is er op dit moment geen ruimte in de begroting om te investeren in zonnepanelen en staat dit lager op de prioriteitenlijst.”

Luchtbehandeling

Een nieuw luchtbehandelingssysteem is inmiddels wél geïnstalleerd. “Ten tijde van de coronapandemie was er een groeiende wens én noodzaak om te investeren in luchtbehandeling. We hebben daarbij eerst onderzocht of een centraal dan wel decentraal systeem voor ons gebouw het meest geschikt is en dat bleek een centraal systeem te zijn. In een monumentaal pand mag je niet zomaar een groot gat in de gevel maken om lucht naar buiten te laten stromen. Ook is het plaatsen van een grote installatie op het dak niet zomaar toegestaan. Daarom hebben we onderwijsruimten vrijgemaakt voor de installatie van de luchtbehandelingskasten. Daarnaast hebben we een transformatorhuisje aangeschaft, aangezien de bestaande aansluiting niet voldeed.”  

Om de financiering rond te krijgen, heeft de bank een hypotheek verstrekt. “Het luchtbehandelingssysteem is niet alleen goed voor de gezondheid, maar heeft ook een positief effect op onze energierekening. In de winter haalt het systeem verse lucht van buiten naar binnen, waarbij de warmtewisselaar ervoor zorgt dat de warmte binnenblijft.”
Er staan nog meer verduurzamingsprojecten op het programma. “Samen met een architect zullen we opnieuw een subsidieaanvraag doen voor herstelwerkzaamheden van de buitenschil. Daarnaast evalueren we elk jaar wat nodig is en wat prioriteit heeft en zo komen we stap voor stap bij ons einddoel: gasloos in 2050”, aldus Wigman.

Oude Sterrewacht

Ook de Universiteit Leiden verduurzaamt haar monumentale objecten. “De Universiteit Leiden is eigenaar van ongeveer zeventig gebouwen. Voor het universitaire Vastgoedbedrijf is verduurzaming van deze portefeuille een uitdagende opgave”, vertelt Thomas Oostwouder, medewerker Energie van Vastgoedbedrijf Universiteit Leiden. “We hebben namelijk gebouwen van verschillende omvang, uit diverse jaartallen, bestemd voor meerdere doelgroepen. Een deel hiervan is monumentaal, zoals de Oude Sterrewacht. Dit gebouw uit 1861 huisvestte oorspronkelijk het onderzoeksinstituut Sterrewacht. Hoewel de sterrenkunde inmiddels naar een nieuw onderkomen is verhuisd, wordt het gebouw nog steeds door de universiteit gebruikt voor onderwijs- en onderzoeksdoeleinden.”

Energiebesparingsplicht

Ook monumenten als deze moeten worden onderhouden en verduurzaamd. Oostwouder: “We hebben een energiebesparingsplicht, met als uiteindelijke doel al onze gebouwen te verduurzamen en aardgasloos te maken. Voor de universiteit is het belangrijk om een goed tijdsplan te hebben om deze doelen te verwezenlijken. Wat monumenten betreft, is er momenteel nog onduidelijkheid over de duurzaamheidseisen die de Nederlandse overheid zal stellen. Zodra daar meer duidelijkheid over is, kunnen wij ons beleid voor de verduurzaming van monumenten hierop afstemmen. Toch wachten we daar niet op bij de Oude Sterrewacht. In de winter hebben gebruikers van het pand last van kou en met het oog op verduurzaming hebben we besloten te onderzoeken of het huidige enkelglas kan worden vervangen.”

Rapportage

Hiervoor is een zogeheten DuMo-rapportage (Duurzaamheidsadvies voor Duurzame Monumenten) opgesteld, vertelt Oostwouder. “In deze rapportage wordt zowel naar de historische waarde van het pand gekeken als naar de mogelijkheden om te verduurzamen. Voor de financiering is een verzoek ingediend voor DUMAVA-subsidie en deze zomer is die ook toegekend. Deze subsidieregeling is onderdeel van het Nederlandse Herstel- en Veerkrachtplan (mede mogelijk gemaakt door de Europese Commissie), waarbij 20 procent van de investeringswaarde wordt vergoed. Naar verwachting zal het project volgend jaar starten zodra de omgevingsvergunning is verleend.”

Oostwouder gaat nog in meer detail in op het project. “Het gaat om 1.172 ramen, waarbij we het enkelglas vervangen door Fineo-glas. Dit is een nieuwe generatie isolerend glas, dat dankzij vacuümtechnologie zorgt voor zowel een goed thermisch als akoestisch comfort, vergelijkbaar met HR+++ glas. Tegelijkertijd heeft het een geringe glasdikte, waardoor het in de bestaande kozijnen kan worden geplaatst zonder dat het aanzicht van het monument wordt aangetast en waarbij we jaarlijks ook nog eens 6.000 kubieke meter aardgas besparen.”

Hortus Botanicus

Vastgoedbedrijf Universiteit Leiden beschikt over meer monumenten. “Zo hebben we de komende decennia flinke uitdagingen in de binnenstad van Leiden, zoals de verduurzaming van de Hortus Botanicus. In de nabije toekomst ligt de focus echter meer op de verduurzaming van de Humanities Campus en de campus op het Leiden Bio Science Park. Deze gebouwen zijn veelal verouderd en hebben vaak een hoger energieverbruik dan onze monumentale panden. Dit komt onder andere door de intensiteit van het gebruik, maar ook door de aard van het onderwijs en het onderzoek. Door de komende jaren hierop meer aandacht te richten, kunnen we in kortere tijd grotere stappen maken in de verduurzamingsopgave van onze vastgoedportfolio.”

• Subsidies
  Voor de realisatie van deze projecten is gebruikgemaakt van de expertise van het Kennis- en innovatieplatform verduurzaming maatschappelijk vastgoed en is DUMAVA-subsidie toegekend, die door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland wordt uitgevoerd. Daarnaast ontving het College Hageveld de Subsidie Instandhouding Monument van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
  Meer interessante links:
  Maatschappelijk vastgoed RVO  
  Duurzaamheid van historische gebouwen | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
  Scholen Besparen Energie | Ruimte-OK

Lees ook: 3 eeuwen samen in 1 gerenoveerd, monumentaal schoolgebouw

Veel meer informatie over het verbouwen van monumentale schoolgebouwen ontdek je in een speciale inspiratiesessie van Brique Architecten samen met Henk Jan van der Werff (rector en opdrachtgever) tijdens het Duurzame & Gezonde Scholen Congres op 13 november in Apeldoorn. Ontdek hier het complete programma of meld je meteen aan.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Tekst: Evi Husson
Beeld: College Hageveld; Marc de Haan (Oude Sterrewacht)