Circulair icoon wint Active House Award

De Groene Afslag in Laren is een circulaire hub met vergaderzalen, horeca en de School for Change. Binnenkort gaan ze verkassen naar een voormalig militair opleidingscentrum. Er komen vergaderzalen, kantoren voor circulaire koplopers, een werkplaats, een café-restaurant en een biologische markt. Een pleisterplaats voor de wereld van morgen.

Voor deze transformatie is het projectbureau De Groene Stenen BV in het leven geroepen, met als deelnemers: RAU Architects, Linssen, DGMR, Van Rossum, Oomen Ontwerpt, D/Dock, Giesbers Wijchen, A. de Jong en SDR.

Toekomst uitvinden

Opdrachtgever Lucas Mol: “Als je de kranten openslaat, lijkt het wel of alle systemen waarin we existeren moeten veranderen. Dat is een majeure operatie en we kunnen niet op alle vlakken het voortouw nemen. We proberen met De Groene Afslag de toekomst met horten en stoten uit te vinden. Anders eten en drinken. Anders bouwen en wonen. Anders met elkaar omgaan en anders zakendoen.”
Het ontwerp voor de transformatie sleepte een Active House Award 2024 in de wacht. Bas Hasselaar van DGMR, Sven Butteling van D/Dock vertellen over dit bijzondere project.

Erbarmelijke staat

De Groene Afslag gaat zich nu vestigen in het voormalige commando- en lesgebouw De Spiegelhorst. Bas Hasselaar van DGMR: “Het pand verkeerde in een erbarmelijke staat. Er is ingebroken, er zijn dingen uit gesloopt, de ramen waren kapot, het dak lekte. Constructief was het pand nog goed, maar er lagen plassen water, er groeide mossen en varens in.”

Kantoorcellen

Vanuit DGMR is gekeken naar de bouwfysica, duurzaamheid en brandveiligheid. De kantoorcellen van de kazerne zijn deels doorgebroken en dat zijn nu vergaderlocaties geworden. Die cellen waren allemaal gescheiden door een bakstenen wand. “Daar zijn we gaan werken met biobased voorwanden, die we aan één kant hebben geplaatst. Hiermee bespaar je materiaal én je voldoet aan de akoestische prestatie-eisen.”

Er worden zoveel mogelijk materialen hergebruikt. Het interieur van een van de vergaderkamers - de Chinese kamer - komt bijvoorbeeld uit een voormalig lokaal Chinees restaurant. Gebruik van tweedehands materialen lijkt vaak vanzelfsprekend, maar brengen weer hun eigen werkwijze met zich mee, weet Hasselaar: “Uit oogpunt van hergebruik is het prima om verschillende deuren te gebruiken, maar de maatvoering moet dan vaak worden aangepast. Je moet de deuren schaven en inhangen en vaak is er nieuw deurbeslag nodig. Dat is bij elkaar nog best bewerkelijk en kan dan qua kosten in de papieren lopen. Daar moet je met elkaar een modus voor vinden.”

Rol van architect

Architect Michel Tombal (Rau Architects) vertelt dat in dit project dik word ingezet op geoogst materiaal. “Dat is veel uitzoekwerk, want je moet kijken welke materialen je direct kunt inpassen. Het vergt ook meer onderzoek, omdat je moet bekijken welke grondstoffenbanken je kunt inzetten.”

“We accepteren dat we iets meer leergeld moeten betalen”

Het gebouw is zoveel mogelijk leeggemaakt. “De verlaagde plafonds zijn eruit gehaald. Dan houd je een casco over en vul je dat vervolgens weer in. Daarbij is zoveel mogelijk hergebruikt. Voor de luchtbehandelingskanalen moesten we sowieso de plafonds eruit halen en onderdelen verwijderen, zodat je er met hergebruikte onderdelen weer een bruikbaar geheel van kunt maken.”

Tombal vervolgt: “Voor de daglichttoetreding hebben we een aantal vides en sparingen in de vloeren bedacht. Het toepassen van daglichtintreding, hergebruik en het comfort voor de gebruiker sluit zo naadloos aan op de visie van Active House.”

Active House

“Dit project past mooi bij Active House”, aldus Hasselaar. Active House is een visie op het bouwen van gezonde gebouwen. Het ontwerp voor De Groene Afslag werd recentelijk ingediend voor de internationale Active House Award 2024 en won in de categorie Principle.

Hasselaar: “Om gezonde gebouwen in kaart te brengen, wordt een Active House Radar gebruikt. Die bestaat uit de sleutelprincipes Comfort, Energie en Milieu. Denk bij Comfort aan thermisch klimaat, daglicht en binnenluchtkwaliteit. Bij Milieu zijn dat: duurzaam materiaalgebruik, drinkwaterverbruik en milieubelasting. In de categorie Energie zijn de onderwerpen: energievraag, energievoorziening en jaarlijkse energieprestatie. Bij elkaar ontstaat dan een evenwichtig beeld van de prestaties.”

Bij dit renovatieproject zie je sommige categorieën op de radar iets lager scoren dan gebruikelijk, vertelt Hasselaar. “Het is een oude kazerne waarbij de materialen zoveel mogelijk worden hergebruikt. Qua daglicht spring je er hier niet echt uit, maar qua materiaalprestatie dan weer wel, omdat je een groot deel hergebruikt. Ieder project heeft zo zijn kwaliteiten. En dat is ook een van de vrijheden die Active House biedt. Net als het feit dat Active House prima samengaat met rekentools of principes zoals de R-ladder. Als je op een bepaalde categorie niet enorm hoog scoort, kun je dat in een andere categorie compenseren. Het is een integrale visie.”   

R-ladder

Sven Butteling is sinds 2020 gedelegeerd ontwikkelaar namens D/Dock bij De Groene Afslag. De R-ladder vormde het uitgangspunt bij de transformatie. “De R-ladder is, als je naar het ontwerp kijkt, misschien niet zo sexy, maar wel essentieel. Je start altijd met Refuse. Dan kom je uit op vragen als: ‘Is een nieuwe gevel noodzakelijk? Of:  Moeten er nieuwe kozijnen komen?’ Er is zoveel mogelijk in het pand intact gelaten; bestaande trappen en schachten worden bijvoorbeeld hergebruikt.”

Alles ademt duurzaamheid

Butteling: “We willen een circulair icoon, maken waarbij we slim nadenken over materialen en energiezuinigheid. Er worden geen hightech technieken ingezet, maar het moet wel voldoen aan de eisen van de tijd. Door de grote massa van het gebouw warmt het gebouw niet razendsnel op, maar koelt het ook langzaam af. Er wordt in de zomer onder andere gebruikgemaakt van nachtkoeling om zo de temperatuur in de ochtend weer op een goed niveau te krijgen.”

Het proces om tot een circulaire transformatie te komen, is geen vanzelfsprekendheid, zegt Butteling. “De aanpak voor de betrokken partijen is wezenlijk anders. Bij ieder stapje moet je stilstaan. Je moet in de nieuwe economie leren denken. Je moet open kaart met elkaar spelen. Begrotingen zijn gedeeld. Bij nieuwe ideeën - bijvoorbeeld nieuwe daklichten in een zaal - pakken we de R-ladder erbij of kijken we naar de Layers van Brand. Dan staat vaak de vraag centraal: ‘Wat als we het niet doen?’ Zo’n vraag is in een standaard ontwerpproces niet gebruikelijk.”

Alle betrokken partijen hebben hier een commitment met elkaar, ziet Butteling. “De partijen staan open voor elkaar. Als iets niet direct lukt, gaan we kijken hoe we het toch voor elkaar kunnen krijgen. We accepteren met ons allen dat we iets meer leergeld moeten betalen.”

Betrokken partijen

• RAU Architects – architect
• De Groene Stenen – opdrachtgever
• Linssen – installatieadvies
• DGMR – gebouwfysica, brandveiligheid, duurzaamheid
• Van Rossum – constructeur
• Oomen Ontwerpt – interieurontwerp
• D/Dock – projectmanagement
• Giesbers Wijchen – bouwkundig aannemer
• A. de Jong – W&W-installaties
• SDR – E-installaties

Techniek

• Materiaalgebruik
  - Het bestaande gebouw maakt zoveel mogelijk gebruik van circulaire producten en tweedehandsmaterialen. De hotelkamers hebben een eigen unieke deur (komen uit het gesloopte deel).
  - Ook kranen e.d. zijn hergebruikt.
  - De waterbesparende toiletten gebruiken regenwater.
• Schil
  - Deze is niet geïsoleerd, ramen met dubbele beglazing, scheuren in muren gerepareerd.
  - Nieuw dak met meerdere functies (dakterras, zonnepanelen).
• Comfort
  - Mechanische ventilatie.
  - Geen toxische uitstoot bij materialen.
  - Geluid: gebruik van akoestische panelen, geen geluid van verkeer.
• Energiegebruik
  - Volledig elektrisch lucht/water warmtepomp.
  - Ledverlichting.
  - (Zomer)nachtkoeling.
  - Douches (upfall) – reduceert waterverbruik met negentig procent.
• Omgeving
  - Groene omgeving – naast het gebouw ligt een wadi waar het water dat op het gebouw neerkomt, kan infiltreren.

Meer informatie: Active House.

Tekst: Gerard Vos