Spiegelgruppe in Hafencity Hamburg: dubbele façade aan het water

Het aan de gevel van het Spiegelpand geplande mediascreen van 40 bij 60 meter haalde de eindronde niet: “Het paste niet in het concept.” Wat rest, zijn de opengewerkte gevels die de blik ruim baan geven, in het Spiegelgebouw richting Altstadt, in het zusterkantoor richting Elbe.

Elbphilharmonie

Een bakstenen sokkel, waar kennen we dat toch van? Ja ja, erkent architect Klaus Troldborg, projectmanager voor de Europese projecten van Henning Larsen: “We hebben niet geschroomd om te refereren aan de Elbphilharmonie.” Het Spiegelkantoor staat op een — flinke — steenworp afstand van het met voorsprong beroemdste gebouw van Hafencity Hamburg: de door Herzog en deMeuron ontworpen Elbphilharmonie, gelegen op de Kaispeicher A, aan de westpunt van Hamburgs havengebied in herontwikkeling. Het muziekgebouw komt te staan op een hoge bakstenen plint, de oude schil van een bestaande loods, die een tweede leven krijgt als parkeergarage en entree voor concertbezoekers. Het Spiegelgebouw speelt leentjebuur: ook hier een sokkel van baksteen — zij het beduidend smaller en met een strook glas die deze voet een zekere lichtheid verleent. En natuurlijk, in een gebied dat regelmatig te kampen heeft met springtij en hoog water is de sokkel van baksteen ook een robuuste stormvloedkering.

Rakelings langs de rooilijn

Het Spiegelgebouw is gebouwd op de Ericusspitze, het schiereiland op de uiterste punt van het plangebied Brooktorkai in Hafencity. De locatie is de belangrijkste entree tot Hafencity. Het zeilvormige bouwterrein ligt direct naast de beroemde Speicherstadt met zijn negentiende-eeuwse pakhuizen, zo’n 300 meter verwijderd van Centraal Station Hamburg en dichtbij de oude binnenstad van Hamburg. Behalve de referentie aan de bakstenen voet van de Elbphilharmonie verwerkten projectarchitecten Ulrik Raysse en Louis Becker in het Spiegelgebouw geen enkele formele verwijzing naar de historische omgeving. Het tweetal zocht de aansluiting met de omgeving in de positionering van de twee forse volumes rakelings langs de rooilijn en in het openwerken van de volumes om een blik te bieden op de binnenstad van Hamburg (aan de noordoostzijde van het Spiegelgebouw) en op Elbe en park (aan de zuidzijde van de Ericuskontor). Klaus Troldborg: “Het gebouw is door projectarchitecten Becker en Raysse gedefinieerd als entree tot dit deel van het moderne Hafencity, stevig verankerd in het havengebied.”

Gimmick mediascreen

De gevels van Spiegel- en zustergebouw typeert Troldborg als een ‘compacte, dubbele façade’ met een spouw van 30 centimeter: “Het gebouw heeft een volledig verglaasde buitengevel van éénlaags glas in een aluminium frame. De binnengevel is voor 60 procent verglaasd met drielaags isolatieglas. Van de binnengevel is 40 procent uitgevoerd met lamellen. De spouw zorgt via natuurlijke ventilatie voor koeling van het interieur en functioneert als zonwering.”Aan de noordoostzijde van het Spiegelkantoor was aanvankelijk een mediascherm voorzien van 60 bij 40 meter. Klaus Troldborg: “Dat is geschrapt bij het uitwerken van het ontwerp. In de prijsvraagfase werd het door ons als een gimmick ingezet, als iets dat je als mediabedrijf aan je gevel zou kunnen doen om te communiceren met de burgers in de binnenstad en je als mediabedrijf te profileren. Na het winnen van de prijsvraag hebben we veel onderzoek gedaan naar de effecten en de haalbaarheid. Uiteindelijk bleek vooral dat het scherm de transparantie van de glazen façade compromitteerde. En wij wilden openheid. Als alternatief hebben we het venster op de stad ontworpen, de iets terugliggende glazen façade, grenzend aan het atrium, die zicht geeft op de binnenstad — en vice versa.”

Brede duurzaamheid

In de Duitse pers werd overigens de suggestie geopperd dat ook het bepaald niet duurzame karakter van zo’n scherm heeft meegewerkt aan het ten grave dragen van de blikvanger aan de gevel. Want duurzaamheid wordt in Hafencity met hoofdletters geschreven. Troldborg: “Al in de prijsvraag golden de hoge standaards voor duurzaamheid die men in Hafencity hanteert. In Hafencity zijn de eisen ten aanzien van duurzaamheid het strikst van heel Duitsland — wat betreft energie ligt de lat bijna net zo hoog als hier in Denemarken...” In Hafencity gelden vijf categorieën van duurzaamheid, waarvoor ontwerpers zilveren of gouden medailles kunnen verwerven. Klaus Troldborg: “Het Spiegelgebouw kreeg in drie van de vijf categorieen goud. Men hanteert in Hafencity een brede definitie van duurzaamheid. Het gaat daarbij zowel om sociale items, dat wil zeggen de kwaliteit van de architectuur, de toegankelijkheid voor het publiek en de functies in de onderste lagen van het gebouw, als om het energieverbruik.

Het energieverbruik voor kantoorpanden moet in Hafencity liggen onder de 100 kW per vierkante meter per jaar — bij het Spiegelgebouw is dat 80 kW. Daarnaast heeft het gebouw een grijs water systeem en is bijzondere aandacht besteed aan binnenklimaat. In het pand is geen enkele radiator te vinden. Verwarming en koeling gebeurt met geothermie, via pijpen die vanuit de twee betonnen kernen in het gebouw 400 meter de grond in gaan. Daarnaast worden zonnepanelen geplaatst die, samen met de geothermische installatie, in een groot deel van de energiebehoefte gaan voorzien.”

De oplevering van de nieuwbouw van de Spiegelgruppe is voorzien voor eind 2010.