Seminar De Bewoner Centraal 2.0 zet grote stappen vooruit

Het seminar werd bezocht door een grote verscheidenheid aan partijen. Yvette Watson loodste de deelnemers op energieke wijze door het bomvolle programma, dat met veel enthousiasme en zorg was samengesteld door initiatiefnemer Michiel Susebeek van Saint Gobain Integral Project Solutions. Ook vorig jaar stond ‘De Bewoner Centraal’ op het programma, het verslag van deze succesvolle bijeenkomst lees je hier.

“Vorig jaar”, trapte Susebeek af, “was het voor veel deelnemers echt een eye-opener hoe groot de invloed van een woning kan zijn op de gezondheid van de bewoner. Vandaag gaan we ons vooral richten op het handelingsperspectief. Hoe ga je te werk als je wilt verduurzamen en tegelijkertijd de gezondheid van bewoners wilt verbeteren, en hoe kunnen we elkaar daarbij helpen?”

Gefragmenteerde bouwketen

Susebeek signaleerde twee problemen die het proces in de weg staan: “Ten eerste staat de beleidsmatige systeemwereld ver af van de leefwereld van bewoners. En ten tweede hebben we te maken met een zeer gefragmenteerde en lineaire bouwketen. Met dit seminar hopen we de wereld een beetje beter te maken. Dat is best ambitieus, we hebben het daarbij over een gezonde leefomgeving met tevreden bewoners en een lagere milieu-impact door energie- en materiaalgebruik. We zullen het dan ook echt samen moeten doen.”

Bewoners niet serieus genomen

Op een seminar waar de bewoner centraal staat, kan de bewoner zelf uiteraard niet ontbreken. Renate Giesbers uit Nijmegen, Houria Tourich uit Rotterdam en Riane Kuzee uit Groningen deelden hun ervaringen als huurder met de zaal. En die ervaringen maakten indruk. Giesbers, ervaren huurder met een groen hart, woonde jarenlang in een slecht huis zonder isolatie. De verhuurder deed daar lange tijd niets aan en nam Giesbers, die zelf best wat technische kennis in huis heeft, totaal niet serieus. Want toen er eindelijk actie ondernomen werd, was de uitvoering ondermaats en was Giesbers nog steeds niet uit de problemen. “Op papier en in Excel klopt alles, maar ík ben er geen kuub op vooruitgegaan. Ik ben niet achterlijk, dus overleg met bewoners. Maak differentiatie in voorkennis. Uiteindelijk woon ík in dat huis en ken ik de situatie het beste”, gaf ze haar toehoorders mee.

Maak gebruik van sleutelfiguren

Taal- en milieucoach Houria Tourich komt in haar functie vaak bij de mensen thuis, achter de voordeur. “Toen ik net begon, had ik thuis ook de thermostaat op 35 graden staan, nu op 20. Je moet mensen daar niet op veroordelen. Sommigen zeggen ‘ik wil gewoon een warm huis, laat me met rust!’.” Tourich wees erop dat veel huurders wel wat anders aan hun hoofd hebben dan verduurzamen. Soms is er niet eens geld voor een nieuw lampje. En dan is er soms ook nog een taalbarrière in het spel. “Mond-tot-mondreclame werkt het beste. Jullie kunnen echt wel ophouden met al die flyers verspreiden. Die gooit iedereen meteen bij het oud papier, zonde van het geld”, vertrouwde ze de zaal toe. “Maak gebruik van sleutelfiguren in de wijk om met bewoners in contact te komen en doe wat je belooft”, was de tip van Hourich.

Flesje chloor tegen de schimmel

Riane Kuzee leefde lange tijd in armoede en had in haar woning in Groningen ook nog eens te maken met aardbevingsschade. Haar huis is een slecht geïsoleerd monument en heeft geen kruipruimte. “De woningcorporatie nam me niet serieus en gaf me een flesje chloor mee om schimmel tegen te gaan. En ondanks dat ik de thermostaat niet hoger zette dan 18 graden, had ik toch een energierekening van 800 euro per maand. Toen heb ik een pelletkachel aangeschaft en dat doen veel mensen. Niet duurzaam, nee.” Van de overheid ontving Kuzee een ruime schadevergoeding, maar het is lastig om daar als leek mee uit de voeten te kunnen, gaf Kuzee aan. “Ik word van het kastje naar de muur gestuurd, ik sta nu in de wachtstand.”

Werkelijk energiegebruik, gezondheid en comfort

Dat verduurzamen lang niet alleen positieve effecten heeft, bewees Philomena Bluyssen, hoogleraar Binnenmilieu aan de TU Delft. Onderzoek toont namelijk aan dat verduurzamingsmaatregelen niet altijd zorgen voor de gewenste energiebesparing, deels veroorzaakt door de bewoners en hun gedrag. Maar “de energietransitie kan ook leiden tot gezondheidsproblemen”, gaf Bluyssen aan. Zo kan een slecht binnenmilieu leiden tot zwaarlijvigheid, hart- en vaatziekten en Covid. “Bovendien houden de richtlijnen geen rekening met gezondheid, alleen met comfort. Het kan best dat iemand veel beter functioneert bij een temperatuur van 25 graden, terwijl overal te horen is dat de thermostaat op 18 moet.”
De relatie tussen binnenmilieu is een complexe, toonde Bluyssen aan. “In de coronaperiode werden op veel scholen de ramen opengezet. Goed voor de ventilatie, maar de kinderen zaten wel in de kou en hoorden veel meer lawaai van buiten. Het binnenmilieu is meer dan de som der delen. Bovendien verschillen mensen van elkaar én kunnen behoeften veranderen.”

Juist de verscheidenheid aan mensen en hun behoeften maakt dat het lastig is om een strategie te bepalen die bewoners aanzet tot energiebewust gedrag. Niet iedereen slaat aan op hetzelfde. Met het onderzoek 'Naar een gezonde en comfortabele bewoner met energiebewust gedrag' probeert Bluyssen hierin meer inzicht te krijgen en ze deed een oproep aan instanties om zich aan te sluiten. Na haar presentatie werd Bluyssen door Arlo Hemkes van de Stichting Gezond Binnen in het zonnetje gezet door aan te kondigen dat haar publicatie ‘Wat je moet weten over binnenlucht – een eenvoudige gids om jezelf te leren je binnenmilieu te verbeteren’ opnieuw wordt uitgegeven.

Verbinding tussen bewoners, wijk en projectteam

Anke van Hal, hoogleraar Duurzaam Bouwen aan de Neyenrode Business University, liet in haar presentatie zien dat je op zoek moet naar de gedeelde belangen. “Begin eerst bij het inventariseren van de belangen van betrokken mensen, probeer die belangen zo veel mogelijk met duurzaamheidsmaatregelen (in combinatie met functionele behoeften zoals een brede vensterbank of schoenenrek) te behartigen en ga dan op zoek naar aantrekkelijke manieren om die gefinancierd te krijgen.”

Van Hal hamerde erop om juist de belangen van de mensen centraal te stellen en niet de standpunten. Ze gaf het voorbeeld van een enkele sinaasappel, waar twee mensen aanspraak op willen maken. “Je kunt de sinaasappel eenvoudig door tweeën snijden, dan heeft iedereen een deel. Maar misschien heeft de één wel de schil nodig en de ander het sap. Daar kom je pas achter als je doorvraagt.” Door de wensen van bewoners bovenaan de lijst van prioriteiten te zetten, kan er ineens veel meer, stelde Van Hal. “Studenten met een smalle beurs kopen wel dure telefoons en laptops. Ze zetten daar andere dingen voor opzij en sparen ervoor, omdat ze heel graag die wens willen vervullen.”

Deze manier om het mes aan veel kanten te laten snijden, vergt een brede blik en creativiteit, aldus Van Hal. Ze gaf de zaal mee om de tijd te nemen om te onderzoeken wat er speelt in een wijk en om de belangen van de bewoners te inventariseren.

(Lees ook: Fusie van belangen bevordert duurzame woningbouw)

Twee experts pitchten vervolgens hun idee voor hoe je bewoners en de wijk het beste zou kunnen betrekken bij verbeteringrepen. Anita Engbers van de Woonbond gaf de deelnemers praktische tips voor een hoge betrokkenheid en tevredenheid van bewoners. “Een goed begin is het halve werk. Een renovatietraject start niet met onderzoeken, maar met een gesprek waarin je samen nadenkt over de toekomst van je complex of van je wijk. Vertragen om daarna te kunnen versnellen. Zo zorg je voor meer draagvlak en meer deskundigheid.”

Bjørn van Raaij, directeur van Zeewaardig, gooide het over een andere boeg.” Stop met participatie”, was zijn boodschap. “Met participatie creëer je ongelijke machtsverhoudingen, terwijl de bewoners de experts van de wijk zijn. Weet dat je vraagt om gedragsverandering, vraag je af of je genoeg ondersteuning geeft, neem iedereen vanaf het begin mee en geef toe dat je het zelf ook niet allemaal weet.”

Integrale oplossingen voor gezond, duurzaam en betaalbaar wonen

In het derde en laatste deel van het seminar gingen de deelnemers op zoek naar praktische oplossingen om samen met bewoners en het projectteam naar gezonde, duurzame en betaalbare woningen toe te werken.

Vincent Höfte van OMRT liet zien hoe je met parametrisch ontwerpen de behoeften en belangen van bewoners meetbaar en inzichtelijk kunt maken. En hoe dat ervoor zorgt dat je gedurende het proces verkeerde keuzes maakt die voor vertraging, of erger, een ongewenst resultaat zorgen. Met parametrisch ontwerpen krijg je een iteratief integraal project, waarbij je zo veel mogelijk informatie naar voren haalt en je effectief keuzes maakt.

(Zie ook CONNECT, het integrale beslismodel voor renovatie & transformatie.)

Vincent Höfte, Head of Studio bij OMRT

Egbert Kunst, strategisch adviseur techniek van Cazas Wonen, vertelde daarna over de variantenstudie in één dag, een procesinnovatie die op geautomatiseerde wijze een versnelling in renovatieaanpak realiseert. Het idee is dat een woningbouwcorporatie veel meer opgaven heeft dan alleen verduurzamen. Je kunt die opgaven slim combineren als je een dashboard hebt waarin je alle renovatieprojecten in kaart brengt. Door ook het energieverbruik van bewoners te meten, kan je zien waar je aan de slag moet gaan. De bewoner centraal stellen en een snelle besluitvorming zijn vervolgens cruciale succesfactoren, aldus Kunst.

De laatste spreker van de dag was Michel Ouwens, directeur Bestaande Bouw bij ERA Contour. Vanuit zijn ervaring als aannemer vertelde hij hoe je bewoners het beste kunt meenemen bij de renovatie van hun woning. “Huurders kiezen meestal niet zelf voor een verbouwing”, benoemde hij meteen een pijnpunt. ERA Contour maakt gebruik van wooncoaches, die bewoners gedurende het gehele traject bijstaan en helpen. Elke situatie is anders, aldus Ouwens. Daarom worden maatwerkoplossingen geboden. Zo kan ervoor worden gezorgd dat er op elk moment van de verbouwing ruimte blijft voor de kinderen om te spelen, of dat een bewoner geholpen wordt bij het verplaatsen van spullen. Verder wordt aan de hand van een analyse van de bewoners vooraf bepaald welke sociale aanpak het beste zou werken. “Zorg ervoor dat je niemand vergeet en dat iedereen aangehaakt blijft”, was de call to action van Ouwens.

Vervolg

Dagvoorzitter Watson concludeerde terecht dat het seminar De Bewoner Centraal 2.0 een waardevolle bijeenkomst was. Het was dan ook goed om te zien dat de meerderheid van de bezoekers een volgende keer weer zou komen. Om het thema doorlopend verder te brengen is Michiel Susebeek van Saint Gobain van plan om verdiepingssessies te organiseren, waarmee nog concreter wordt gewerkt aan handelingsperspectieven voor gezond, duurzaam en betaalbaar wonen. Op die manier komt een beweging op gang waarbij de bewoner echt centraal komt te staan. Meld je hier aan voor deelname aan de verdiepingssessies. 

Tekst: Manon van Ketwich
Foto's: The Arrows, Martin Hols