‘Oude meuk in nieuwe gebouwen is geen waardetoevoeging’

“Oude meuk in nieuwe gebouwen is geen waardetoevoeging”, zo trap Van der Palen af. Hergebruik van materiaal is levensloopverlengend, maar volgens de architect moeten we verder denken dan dat. Het gaat niet slechts om het materiaal, maar om de verbindende elementen. “Als we nu niet bezig gaan met componenten creëren die we over vijftig jaar weer uit elkaar kunnen halen, schiet het niet op.”

Focus op verbindingen

“Voor mij is het van belang dat je primaire grondstoffen zo weinig mogelijk gebruikt en geen verspilling van grondstoffen hebt”, aldus Van der Palen. Vanuit die gedachte is er veel waarde te halen uit losmaakbare componenten. Volgens de architect moeten we bij circulaire projecten vooral grote materialen zoals wanden en kolommen hergebruiken, om vervolgens knooppunten te ontwerpen om het geheel demontabel te maken. Hier moet vooraf in het proces over na worden gedacht.

De R-ladder leert ons dat veranderingen bij circulair bouwen aan de bovenkant van het proces moeten worden doorgevoerd, niet aan de onderkant. “Aan de onderkant vind je het afstorten van materiaal – dat is het ergste – maar ook grondstoffen recyclen kost veel energie”, aldus de architect. Door het Bouwwaarde-model (zie kader) toe te passen, kunnen de rollen en de impact van die rollen binnen het ontwerp- en bouwproces inzichtelijk worden gemaakt. “Zo kun je zien dat de sloper, of demonteerder, een zeer belangrijke rol in het ontwerpproces heeft, net als de leverancier van componenten. Circulariteit betekent namelijk niet sec losmaakbaarheid, maar vooral: hoe snel kan ik elementen uit elkaar halen? Want hoe langer dat duurt, hoe eerder de sloopkogel er tegenaan gaat.”

Structureren

Verbindende componenten zijn cruciaal bij circulair bouwen. Immers kun je door hergebruik van materiaal zomaar met twee producten uit verschillende fabrieken op de bouwplaats staan. “Het ding is: die knooppunten zijn eigenlijk van niemand”, zegt Van der Palen. “Daar zit de crux. Een wand en vloer moet je aan elkaar verbinden, maar die worden beide door andere leveranciers geleverd die niet met elkaar communiceren over hoe die verbinding tot stand moet komen. Daar kun je als architect impact op maken.”

Van der Palen heeft zich in de afgelopen jaren bezig gehouden met een biobased bouwsysteem waar hij precies deze werkmethode in hanteert. “We hebben met een heel team een draagstructuur van biocomposiet elementen gemaakt”, zegt hij. “Daarin hebben we staven, knooppunten en vlakken nodig. Als je die drie definieert en daar subcategorieën in maakt, zoals kolommen en wanden, dan kun je een structuur opzetten voor productontwikkeling. Hoe snel je al die elementen uit elkaar kunt halen is daarin een belangrijk aspect. Zo lieten we vleugelmoeren op de bouten zetten zodat je ze snel kunt losdraaien.” Het systeem is daardoor zo opgezet dat het bouwwerk bij wijze van met twee mensen in elkaar te zetten is. “Hierin was het Bouwwaarde-model leidend om een analyse en strategie te maken voor productontwikkeling.”

Stap voor stap

Samenwerking tussen de ontwerpende partijen, vooral ook met de leverancier, staat centraal in dit proces. Zonder die leverancier en ‘de oogster’ heb je namelijk geen grip op de snelheid van het demonteerproces. “Daarom proberen wij dit zoveel mogelijk aan de voorkant van het proces te organiseren”, zegt Van der Palen. “Stel, je moet voor een project een gebouw demonteren, dan denk je volgens het Bouwwaarde-model gelijk na over hoe je de materialen opnieuw kunt ontwerpen voor het nieuwe gebouw. Je kunt namelijk niet alles van het oude gebouw gebruiken, dus je moet echt analyseren en inventariseren, vooral vanwege die knooppunten.” Dit levert al gauw uitdagingen op, gezien bouwtekeningen en gegevens van zelfs nieuwe gebouwen vaak zoek zijn. “Wederom een belangrijk aspect van het Bouwwaarde-model: datamanagement.”

“Vervolgens ga je in het ontwerp de componenten toevoegen”, vervolgt de architect. “Voor een aanbesteding die wij deden, wisten wij bijvoorbeeld dat het gebouw niet lang op dezelfde locatie zou blijven staan. Dus gaan wij met de vloerleverancier in gesprek om de betonplaat zo te ontwikkelen dat het bij demontage als nieuw product doorverkocht kan worden.” Op die manier laat Van der Palen zich door het Bouwwaarde-model leiden om zoveel mogelijk elementen met demontage in het achterhoofd te ontwerpen. “Weet je al dat het gebouw over acht jaar wordt uitgebreid, dan kun je nu zelfs al elementen erin opslaan.”

Écht integraal werken

Wat betreft Van der Palen is het Bouwwaarde-model voor elk project essentieel. “Een normaal bouwproces is niet één proces, maar meerdere met hokjes ertussen”, zegt hij. Die hokjes leveren weliswaar data aan elkaar, maar de vraag is wat er met die data gebeurt. “Het kan zomaar zijn dat de aannemer zich niets aantrekt van een voorgestelde leverancier, omdat hij het elders een euro per vierkante meter goedkoper krijgt. Zo kan het hele proces verstoord raken. Met het Bouwwaarde-model stroomlijn je dat proces en verlies je geen kennis.”

“We zeggen wel dat we integraal werken”, vervolgt Van der Palen, “maar eigenlijk zijn we nog steeds veel op ons eigen eilandje bezig. We moeten veel meer gebruik maken van elkaars kennis. Daarom is het Bouwwaarde-model nuttig, zelfs als je niet hergebruikt. Ik hoop dat iedereen zo gaat werken.” Bovendien werken veel mensen in de sector al met een soortgelijke methode. “Het hoeft ook niet hetzelfde te heten, zolang we allemaal maar zo gaan werken.”

Lees meer over het Bouwwaarde-model in Stedebouw & Architectuur, thema Circulair & Natuurinclusief
Dit artikel is een vervolg op het artikel Circulair ketenbeheer met het Bouwwaarde-model dat gepubliceerd staat in het digitale magazine van Stedebouw & Architectuur, thema Circulair & Natuurinclusief.

Dit artikel verscheen eerder in Stedebouw & Architectuur, editie Scholenbouw van 2022, die op 31 oktober 2022 verscheen. Je kunt de editie nabestellen. Een exemplaar kost € 25,- exclusief verzendkosten. Mail naar administratie@acquirepublishing.nl met jouw NAW-gegevens en (indien noodzakelijk) een opdrachtnummer.

Gegarandeerd alle edities van Stedebouw & Architectuur per jaar ontvangen, inclusief de Innovatiecatalogus? Neem dan een abonnement.