'Nagele in balans' innovatief aardgasvrij dorp

dinsdag 11 juni 2019

timer 5 min

Het dorp Nagele in de gemeente Noordoostpolder gaat 500 woningen op een innovatieve wijze aardgasvrij maken. In de jaren vijftig was Nagele het modernste dorp van Europa. Met deze energietransitie wil Nagele nu het duurzaamste dorp van Europa worden.

Auteur: Wijnand Beemster

Het plan 'Nagele in Balans' is door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) geselecteerd in het kader van de stimuleringsregeling Proeftuinen aardgasvrije wijken.In de jaren vijftig was Nagele het modernste dorp van Europa, ontworpen door de beroemdste architecten van die tijd zoals Rietveld, Van Eyck en Bakema.

Om het innovatieve en experimentele karakter van Nagele nieuw leven in te blazen, schreef de Coöperatie Energiek Nagele – een bottom-up initiatief om duurzame energievoorziening in het dorp te realiseren – een landelijke prijsvraag uit voorexperimentele en inspirerende duurzame energieoplossingen.1Winnaar van de prijsvraag was de inzending plan ‘Nagele in Balans’.2

Proeftuinen aardgasvrije wijken

Kort na het bekendmaken van de winnaar introduceerde Minister Ollongrenop1 april 2018de regeling Proeftuinen aardgasvrije wijken. Het prijswinnende plan ‘Nagele in Balans’ bood een prima duurzaam alternatief voor de warmteopwekking in Nagele en sloot daarmee naadloos aan bij de uitgangspunten van de proeftuinen. De aanvraag van de gemeente Noordoostpolder, Energiek Nagele en Team Nagele in Balans is gehonoreerd. Inmiddels maakt Nagele deel uit van de eerste 27 Proeftuinen aardgasvrije wijken die subsidie ontvangen van Binnenlandse Zaken.

Proces na de prijsvraag

Minimale eis van Ollongren was om tenminste 500 woningen van het gas af te halen. In het geval van Nagele is dat de hele dorpskern. Nagele bestaat uit een negental woonhofjes van circa 50 woningen. In een periode van tien jaar tijd zullen deze woonhofjes stap voor stap van het gas af gaan. De Karwijhof vormt de eerste pilot in dit proces. Het hofje bestaat uit sociale huurwoningen en woningen van eigenaar-bewoners, waarmee het representatief is voor het rest van het dorp. De woningen, gebouwd rond 1960, zijn grondgebonden rijwoningen, tweekappers en vrijstaande woningen, alle met plat dak. Geen gestapelde bouw. Andere (utiliteits)gebouwen in het dorp zijn:

drie kerken waarvan één nu museum

drie scholen (één niet in gebruik)
MFC Rietveld, gebouwd in 2011
Zuiderwinkels, deels al gerestaureerd, deels leegstaand.

Energieconcept

Vanwege de rijksmonumentale status van Nagele zijn de mogelijkheden voor verregaande isolatie van de woningen geen optie. Om toch energetisch te kunnen verduurzamenwerd een oplossing gevonden in het opvangen van thermische energieop de daken van de woningen en die te gebruiken voor verwarming en warmwatervoorziening.

Hoeksteen van het plan Nagele in Balans is de opvang van overtollige warmteproductie in de zomer in een centrale seizoensberging. In de winterperiode wordt warmte aan die berging onttrokken. De dimensionering van de warmteopwekking op de woningen en de energieopslag is optimaal afgestemd op de mate van isolatie van de afzonderlijke woningen. Met dit innovatieve energieconcept kan het dorp binnen tien jaar gefaseerd van het aardgas af.

Zonder netverzwaring

Bij veel aardgasloze energieconcepten, zoals grootschalige toepassing van warmtepompen en zonnepanelen, is sprake van seizoenonbalans tussen energievraag en -aanbod (pieken in de zomer, dalen in de winter). Daarom moet het elektriciteitsnet worden verzwaard. Bij de inzet van de collectieve hoge-temperatuurseizoensberging zijn de energieproductie en het verbruik in balans, waardoor geen netverzwaring nodig is.

Er zijn meer voordelen. De seizoensberging levert warmte van minimaal 70 graden aan de woningen, waardoor er in de woningen geen individuele naverwarming noodzakelijk is. De radiatoren kunnen dusgehandhaafd blijven, waardoor er in de woningen minder aanpassingen nodig zijn. Een pluspunt is ook dat door verwarmen met hoge temperatuur een vergaande isolatie van de schil achterwege kan blijven, waardoor ook monumenten zoals in Nagele eenvoudig en tegen lage kosten zijn te verduurzamen. Met het oog op het wooncomfort wordt wel aangeraden om spouwisolatie, HR ++ glas en na-isolatie van dak en vloer toe te passen.

Regierol voor Energiek Nagele

De gemeente Noordoostpolder heeft Energiek Nagele een regierol gegeven, waarbij de gemeente de coöperatie inhoudelijk en procesmatig ondersteunt. Energiek Nagele, Hocosto, de ontwikkelaar en leverancier van de seizoensopslag, en het team Nagele in Balans hebben gezamenlijk het systeem technisch, juridisch en financieel verder uitgewerkt. Ook de Provincie Flevoland en woningcorporatie Mercatus doen mee in dit proces.

De communicatie met bewoners en andere betrokken partijen in Nageleis cruciaal. Er zijn informatieavonden gehouden, waarbij het hele dorp werd uitgenodigd. Bewoners zijn enthousiast en waardeerden het plan‘Nagele in Balans’ met een 8. In de Karwijhof zijn sindsdien bewonerssessies geweestmet de bewoners uit de wijk, waaronder keukentafelgesprekken. Ook hier is veel enthousiasme voor de plannen.

Noten

1. De opdrachtgever voor de prijsvraag is de energiecoöperatie Energiek Nagele. De prijsvraag Energielab Nagele was uitgeschreven door Architectuur Lokaal in najaar 2017.

2. Het plan is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met initiatiefnemer Energiek Nagele, de prijswinnaars van ‘Nagele in Balans’, bestaande uit Sacon, BOOM, Innax en Hocosto, de gemeente Noordoostpolder, corporatie Mercatus, Vereniging Hendrick de Keyser en de bewoners en ondernemers van Nagele.

Dit artikel is verschenen in Stedebouw en Architectuur 02/2019, thema Duurzaam Bouwen. Lees meer van Stedebouw en Architectuur in onze bibliotheek.