Meer van alles waar we minder van hebben

Wat is de belangrijkste drijfveer in jullie werk, onder andere in relatie tot gevels en daken? 

Wiedenhoff: “Waar ik energie van krijg, is schakelen tussen de waarom- en hoe-vraag. Waarom willen we CO2 besparen? Klimaatverandering. Waarom willen we geen klimaatverandering? Kunnen we het klimaat wellicht ook beïnvloeden? Ik vind dat we altijd moeten bedenken wat de aannames onder het waarom zijn en of daaruit meerdere opties te ontdekken zijn.”

“Tegenwoordig kijken we vooral naar ‘wat’ en zijn slechts een paar mensen met ‘waarom’ en ‘hoe’ bezig. Hugo de Jonge zegt bijvoorbeeld dat we 100.000 woningen moeten bouwen, dus doen we dat. Maar waarom en hoe, dat vraagt niemand. In managementlagen is vaak geen kritisch vermogen aanwezig om die aanname te bevragen. Kijk je dan naar de gevel, dan heb je dezelfde vragen: waarom is die dicht? Waarom denken wij dat dit energiezuiniger is? We zijn juist meer gaan verbruiken.”

Van Wely: “Ik wil graag begrijpen wat we maken. Wat is het verhaal achter de gevel? Wat willen we ermee bereiken? Winy Maas wilde bijvoorbeeld met het Depot Boijmans van Beuningen een onzichtbaar gebouw maken in het Museumpark. Zo’n uitdaging ga ik graag aan om de visie van de architect te vertalen in het gebouw, met dien verstande dat ik één op één de vertaling naar de bouwtechnische details kan maken. Ik heb er bijvoorbeeld een hekel aan als er iets op een tekening staat wat ik niet begrijp. Ik kijk dus naar de ‘hoe’, maar wel door eerst te begrijpen wat erachter zit, anders kan ik het bouwtechnisch niet uitwerken.”

Wat maakt het dat de waarom-vraag zo belangrijk is in de bouwsector?

Wiedenhoff: “Er is een mindsetverandering nodig. We komen uit een periode waarin we geloofden dat de temperatuur het hele jaar lang een stabiele 21 graden moest zijn. Dat gaan we nu nog eens doen met 100.000 nieuwe woningen, allemaal gebaseerd op kennis en kunde uit de jaren 80, wat nergens op slaat. We zetten een theemuts over het gebouw heen en trekken er ook nog eens een plastic zak overheen, want dat is energiezuinig. Ondertussen kost dit veel materiaal en energie, en dus geld, en nu blijkt het ook ongezond te zijn.”

‘Wil je 100% van je ambitie halen, daag je opdrachtgever dan uit voor 150%. Je wil dat hij nét niet afhaakt, zodat je zover mogelijk komt’ – Jaap Wiedenhoff

“We moeten omdenken wat de gevel en het dak doen. Dat is lastig, want alle normen van nu zijn gebaseerd op denken van tien tot dertig jaar terug. We sluiten ons af van de natuurlijke leefomgeving en daardoor gaat onze mentale en fysieke gezondheid achteruit, want het veroorzaakt stress en obesitas. Ook op het klimaat heeft dit een negatieve invloed door CO2-uitstoot. We moeten dus voorbeelden creëren en het gesprek aangaan met elkaar, want we hebben niet nog eens dertig jaar.”

Geen hitteprobleem, maar een zonneprobleem
Wiedenhoff en Van Wely pleiten voor gebouwen die minder afgesloten zijn van de buitenruimte, maar hoe zit het dan met de stijgende temperaturen? Hoe houden we ’s zomers de hitte buiten als onze gebouwen juist weer openen? “Verkoeling in Nederland is vooral een zonneprobleem”, zegt Wiedenhoff. “Ik heb met Spaanse architecten gewerkt, die schrikken ervan als ik over onze pieklasten voor koeling vertel. Daar is een simpele reden voor: hoe lager de zon, hoe sterker hij is. Ten opzichte van Spanje heeft de zon in Nederland in een lagere hoek, dus schijnt hij verder gebouwen in.”

“Ik denk dat we de impact van klimaatverandering op hitte overschatten”, vervolgt Wiedenhoff. Volgens hem is koeling in Nederland vrij simpel op te lossen door goed naar de zonoriëntatie te kijken en onze gevels daarop aan te passen. Van Wely beaamt dit: “Glas maakt een gevel niet open, je maakt hem alleen maar dikker. Kijk naar The Natural Pavilion, daarbij zijn de lamellen op de gevel ontworpen op basis van de zonoriëntatie. Er is daarom geen oncomfortabele zon; ’s ochtends valt hij goed naar binnen, ’s middags wordt hij geweerd en op het westen draait hij weer bij.”

Afsluitend hierover zegt Wiedenhoff: “Dit is een leuke ontwerpopgave. Creëer je transparantie met gaten en lagen of met enkelglas in de buitengevel in dubbelglas in de binnengevel? Hier zijn veel trucs en vormgevingsaspecten voor te bedenken. Kijk naar bibliotheek van TU Delft, een gebouw van Mecanoo. Doordat de gevel wegdraait, is er minder reflectie van de zon en door een afdak is de zonlast lager. Zo wordt de gehele gevel minder een obstakel.”

De harde grens tussen binnen- en buitenklimaat is er ongetwijfeld niet voor niets. Denk aan steeds warmere zomers en hevige stormen, maar ook aan energetische functies van gevels en daken voor de energietransitie. Hoe staat die harde grens in verhouding met gezondheid en het klimaat?

Wiedenhoff: “We zijn gemiddeld 20 kilo zwaarder geworden en gebruiken 75 procent meer energie om onze huizen in vergelijking met niet-geïsoleerde muren en gaskacheltjes. Alleen al van de hoeveelheid CO2 dat in glas en isolatie schrik je. We hebben ons best gedaan in de afgelopen decennia, maar dat blijkt niet te werken. Te lang keken we naar resultaten en niet naar waarom we het doen. Als iets niet werkte, gingen we harder ons best doen, maar daarmee lossen we het probleem niet op.”

Van Wely: “De energietransitie in combinatie met harde prijzen maakt mensen ineens bewust: waarom zouden we ons hele huis nog verwarmen? Daardoor besparen we nu enorm veel energie. Ik hoop dat we hierdoor het besef krijgen dat de verwarming prima lager kan, of dat er niet per se een isolatiewaarde in de schil om het huis hoeft, zolang het binnen maar comfortabel is. Toen de temperatuur op kantoren twee graden lager moest, werd er veel geklaagd, maar nu is iedereen eraan gewend. Het is een kwestie van mindset en tijd.”

‘Ik hoop dat we beseffen dat de verwarming prima lager kan, of dat er niet per se een isolatiewaarde in de schil om het huis hoeft, zolang het binnen maar comfortabel is’ – Rowan van Wely

Wiedenhoff: “Zo zie je maar hoe sterk vooroordelen verankerd zijn in onze manier van denken. In de jaren 80 is er onderzoek gedaan naar een comfortabel binnenklimaat. Daarin werden jonge en gezonde mensen gedurende een half uur tot een uur in een kamer van 20 tot 25 graden gezet en werd gevraagd wat ze van het klimaat vonden. Daar is een heel ingewikkeld model van gemaakt dat nu voor waarheid wordt aangenomen. Maar hoe lang zit je echt stil? En wat doet een overmatig stabiel thermisch klimaat op lange termijn echt met je?”

Lees verder in Stedebouw & Architectuur nr. 2 van 2023

Dit is een verkorte versie van het artikel Meer van alles waar we minder van hebben, dat verscheen in de tweede editie van Stedebouw & Architectuur magazine in 2023. Deze editie verscheen op 28 april.

Je kunt de hele editie digitaal lezen via onze online bibliotheek. Hiervoor dien je een abonnement te hebben. Nog geen lid? Overweeg dan een abonnement en krijg direct toegang tot alle toekomstige én reeds verschenen edities van Stedebouw & Architectuur.