Hoe bepaal je participatiebeleid bij ruimtelijke plannen?

De 221 reacties op een enquête van Parolo laten zien dat gemeenten verschillend denken over de invulling van het participatiebeleid. Er is een grote diversiteit aan soorten participatieleidraden te vinden die uiteenlopen van beslisbomen tot apps en van stappenplannen tot digitale keuzewijzers. Daarnaast is er een duidelijk verschil te zien in hoeveel er door gemeenten vooraf wordt vastgelegd in een leidraad en hoeveel vrijheid er bij een initiatiefnemer blijft.

Binnen de verschillende aanpakken van de gemeenten onderscheiden we drie verschillende typen; dichttimmeren, loslaten en jongleren. De verdeling van gemeenten hierin? Onder de 221 reacties is te zien dat 22% van de gemeenten de aanpak willen loslaten, 35% het willen vastleggen en 43% hier de combinatie in zoeken en dus jongleren. Je leest in dit artikel meer over de drie aanpakken en het mogelijke resultaat ervan.

Dichttimmeren

Bij dichttimmeren worden er duidelijke criteria en regels opgesteld voor participatietrajecten in een gemeente. Deze normen voor participatie kunnen op allerlei manieren naar partijen gecommuniceerd worden, via bijvoorbeeld checklists, beslisbomen of complete stappenplannen. Het uitgangspunt is dat een initiatiefnemer voor welk project dan ook inzicht krijgt in welke manier van participeren volgens de gemeente gewenst is.

Voordelig aan deze werkwijze is dat het voor initiatiefnemers en belanghebbenden goed te begrijpen is wat de gemeente verwacht van het participatietraject. Miscommunicatie over de rol en verantwoordelijkheid van elke partij wordt hiermee voorkomen. Ook intern heeft de gemeente profijt van haar eigen duidelijkheid. Wanneer de criteria en regels voor participatieprocessen scherp zijn, is het ook makkelijk om de uitvoering van deze processen te toetsen bij het al dan niet verlenen van een omgevingsvergunning. 

Loslaten van de regie

Aan de andere kant van het spectrum zitten de gemeenten die de regie wat betreft participatie zoveel mogelijk bij de planmaker leggen. Deze gemeenten houden zich vast aan de vormvrijheid die de Omgevingswet voorschrijft. Het uitgangspunt van dit type gemeente is dat in de praktijk niet alles te sturen valt. Deze gemeenten bieden daarom liever ruimte voor de specifieke context van het initiatief, participatie blijft immers maatwerk.

Het waarborgen van maatwerk levert op dat gemeenten weinig vastleggen en dus niet met checklists aankomen waaraan voldaan moet worden. Wat je wel ziet bij deze gemeenten is dat ze bepaalde standaarden vastleggen, waar een initiatiefnemer dan zijn eigen draai aan kan geven. Hierbij kun je denken aan dat een gemeente wel aangeeft wanneer participatie verplicht is, maar niet welke vorm van participatie hierbij gewenst is.

Jongleren  

De derde en laatste categorie bevindt zich tussen de twee bovenstaande in. Gemeenten die vallen onder jongleren stellen wel kaders en eisen aan participatie zoals bij dichttimmeren het geval is, maar laten ook voldoende onbeslist om maatwerk te faciliteren. Bij jongleren kun je bijvoorbeeld denken aan het aanbieden van handleidingen voor participatie die men zo wenselijk kan gebruiken. Ook het meegeven van beoordelingscriteria die gemeenten hanteren kan een vorm van jongleren zijn. De gemeente geeft hiermee inzicht in waar zij op letten zonder dat het direct aangeeft wat er moet gebeuren. Jongleren is een mix van vastleggende randvoorwaarden en vrijheid voor de initiatiefnemer waarmee elke marktgroep bedient kan worden.

Afbeelding 1: Soort participatie aanpak tegenover de inhoud van de participatie aanpak

Er zijn voor gemeenten dus veel mogelijkheden voor het opzetten van een participatie leidraad. In bovenstaand schema is de inhoud van een leidraad afgezet tegen de drie categorieën. Hierin zie je dat de basis van een participatieleidraad ligt bij het aanduiden wanneer er geparticipeerd dient te worden. Dit kan vervolgens uitgebreid worden. Hoe meer dit gebeurt hoe meer je richting dichttimmeren gaat.

What's next:

Vooropgesteld is er geen goed of fout als het gaat om de keuze voor een aanpak die loslaat, jongleert of juist dichttimmert. Alle aanpakken hebben hun goede en minder goede aspecten. In het volgende artikel zullen wij hier verder op ingaan door het te hebben over de gevolgen van participatiebeleid.

Benieuwd naar de mogelijkheden van onze online tool voor jou?

Wellicht ben je al een stapje verder en kun je wat hulp gebruiken bij een project voor de vastlegging van informatie of het proces. Dan helpen we je graag ook verder met onze tooling. 

Meer weten? Vraag een online demo aan op parolo.nl/demo-aanvragen.

Maarten Bosman, adviseur bij Parolo