Procedures versnellen en beter participeren

Het lange planningsproces, vooral van gemeenten, zit de zo wenselijke versnelling van de woningbouwproductie in de weg. Ook inspraak en participatie worden vaak gezien als remmende factor. Tegelijkertijd worden burgers steeds mondiger en eisen ze meer directe invloed op bouwprojecten en gebiedsontwikkelingen. Ze voelen zich vaak niet gehoord, omdat ze pas laat bij het ontwikkelproces worden betrokken. Ze gaan dan protesteren, bezwaarprocedures starten en naar de rechter in de hoop nog iets te kunnen wijzigen, waardoor processen nog langer duren.

De uitdaging is hoe we alle betrokken stakeholders vroegtijdig aan tafel kunnen zetten, zonder dat het tempo van voorbereiding en ontwikkeling negatief wordt beïnvloed. Dat is lastig omdat hun (financiële) belangen vaak ver uit elkaar liggen. Vier ideeën om procedures te versnellen met behoud van het democratisch gehalte:

Multidisciplinaire ontwerp-, voorbereiding- en realisatieteams
De nieuwe Omgevingswet stuurt aan op vroegtijdige betrokkenheid van belanghebbenden. In ontwikkelprojecten kunnen burgers meer directe invloed krijgen door middel van burgerfora, zoals voorgesteld door de commissie Brenninkmeijer. Loting bepaalt wie hierin mag meepraten. 

Ontwerpverkenningen
Participatieprocessen kunnen sneller en beter, bijvoorbeeld met pressurecooker-methodes, die ontwikkeld zijn om complexe projecten voortvarend aan te pakken, zoals ontwerpverkenningen, charrettes en concurrent engineering.

In Nederland is het vaak de ontwerpverkenning of -studie, waar ontwerpend onderzoek een rol vervult bij het betrekken van belanghebbende burgers, experts en stakeholders. Als er nog geen concrete plannen zijn of als de planvorming is vastgelopen, kunnen ontwerpverkenningen in een multidisciplinaire setting processen versnellen, het democratische gehalte borgen en doelen en ruimtelijke kwaliteitskaders helpen formuleren. In co-creatie worden mogelijke ruimtelijke invullingen onderzocht.

Door in verschillende rondes van verbeelding en discussie met gebiedsstakeholders aan ontwerpvisies te werken, kunnen deze steeds concreter worden en uiteindelijk leiden tot gezamenlijk gedragen toekomstbeelden. De resultaten van dit soort trajecten zijn vaak niet bindend maar verbindend; het zijn denkrichtingen, die de verschillende partijen verenigen in een gezamenlijk streven naar een kwalitatieve gebiedsontwikkeling.

Charrettes 
In de VS is al tientallen jaren ervaring met charrettes, waarbij experts en belanghebbenden worden samengebracht om een ontwerpoplossing te creëren. In duidelijk gestructureerde werksessies van doorgaans zeven aaneengesloten dagen worden de talenten en energie van alle betrokken partijen gebruikt om een haalbaar plan te maken. Door van elkaar te leren, ontstaat wederzijds begrip voor deelproblemen. Na vier tot zes weken wordt het gezamenlijke plan in aan het publiek gepresenteerd. Met breed gedragen steun wordt het daarna technisch uitgewerkt en uitgevoerd. Het is geen goedkope werkvorm, maar wel snel en effectief en op de lange termijn minder kostbaar dan eindeloze beroepsprocedures.

Concurrent engineering 
Voortbouwend op de charettes wordt met behulp van technologie en standaarden (deel)aspecten snel en gedegen uitgewerkt. Deze methodiek is door ESA (European Space Agency) en NASA samen ontwikkeld om complexe ruimtemissies te ontwerpen, maar is ook bruikbaar voor elke ontwerpopgave.

Versnelde procedures passen niet in de huidige wetgeving. Geef ze daarom een kans door ze een experimentele status te geven, waarbij bestaande procedures buiten werking worden gesteld. Bij het ontwerpen en bouwen moet er voortaan ruimte zijn voor experiment en vrijheid. Gedetailleerde bestemmingsplannen worden vervangen door een set van (ruimtelijke) regels, waaraan deelontwerpen (buurten) minimaal moeten voldoen. Hiermee creëer je een flexibel stelsel waarbinnen een stad kan groeien, terwijl er ruimte blijft voor nog onbekende technische ontwikkelingen, maar met een garantie dat ze leefbaar is en blijft.

Op dit moment worden veel bouwprojecten vertraagd door het gebrek aan (planologische) expertise bij gemeenten. Het voorstel is om technische en juridische kennis te bundelen in een speciale, zelfstandige taskforce, die organisatorische en operationele ondersteuning biedt bij gebiedsontwikkelingen. Deze taskforce regelt al het voorwerk, de financiering en raadsstukken en helpt de gemeente met knopen doorhakken.

Kennis en expertise, die wel aanwezig is bij marktpartijen, grote gemeenten, het rijk en kenniscentra, kunnen worden gebundeld in een soort expertise-uitzendbureau, waarvan gemeenten gebruik kunnen maken om onderbemensing tijdelijk op te vangen. 

Leven in een land met een plan

Ruim 150 doeners en denkers uit wetenschap, politiek, overheid en bedrijfsleven schreven in 2021 samen Meer Wel. Dit boek is een initiatief van De Publieke Zaak en is de laatste in een trilogie, volgend op ‘Meer Waarde’ (2017) en ‘Meer Wij’ (2019). Deze boeken hadden respectievelijk ‘de rol van de grote onderneming in de maatschappij van de toekomst’ en ‘het belang van samenwerken’ tot onderwerp.

De verschillende teams van Meer Wel gaven per onderwerp een samenvatting van de grote uitdagingen voor de toekomst. Aan bod komen onder meer gezondheidszorg, milieu, onderwijs, werkgelegenheid, mobiliteit en voeding. Aansluitend worden in totaal zo’n 150 praktische ideeën aangedragen. Wij lichten in een serie artikelen de ideeën toe van het team ‘Huisvesting en Ruimtelijke ordening’. Hun hoofdstuk is getiteld ‘Leven in een land met een plan’ en heeft als kernvraag “Hoe zorgen we ervoor dat iedereen in een duurzame omgeving kan wonen, later en nu?”