Fusie van belangen bevordert duurzame woningbouw

Met alle zorgen over de klimaatverandering, onder meer vervat in het Klimaatakkoord van Parijs, is Nederland al jaren bezig met de energietransitie. Om een forse beperking van de uitstoot van broeikasgassen te realiseren, is het nodig om miljoenen bestaande woningen te verduurzamen. Tot nu toe hebben initiatieven op het gebied van technische oplossingen en betaalbaarheid daarbij beperkte successen opgeleverd. De verduurzaming van bestaand vastgoed gebeurt in een veel te laag tempo om de doelstellingen uit de klimaatakkoorden te halen.

Derde succesfactor

Om bewoners te stimuleren hun woning te verduurzamen, pleit Anke van Hal voor de zogeheten Fusie van Belangenstrategie. Toegepast op de energietransitie in de bestaande woonomgeving wordt deze strategie ook vaak samengevat onder het begrip ‘de derde succesfactor’. Dit omdat de Fusie van Belangenstrategie over menselijk gedrag gaat, naast de twee andere succesfactoren ‘goede technische oplossingen’ en ‘betaalbaarheid’. De strategie kenmerkt zich doordat belangen van betrokken partijen als startpunt worden genomen. Van Hal: “Zonder oog voor de belangen die ten grondslag liggen aan emoties, gedrag en motivaties van bewoners en zonder een concreet handelingsperspectief om hiermee om te gaan, wordt het ‘rekeninghouden met bewoners’ al snel een kreet zonder inhoud.”

Werken vanuit die derde succesfactor betekent volgens Van Hal: “Maatwerk vanuit de bewoner en diens omgeving. Ga open het gesprek aan met bewoners over hun wensen, dromen en zorgen. In de haast om beleidsdoelen te halen en resultaat te boeken, wordt juist die cruciale eerste stap snel vergeten en meteen een, vaak technische oplossing aangedragen. Weerstand is dan meestal het gevolg. Je moet oprecht naar de mensen luisteren, iets doen met wat je hoort en openstaan voor samenwerking. Laat ook meteen door middel van concrete acties zien dat je hebt geluisterd. Dat is cruciaal om op basis van vertrouwen te kunnen samenwerken. Dat alles betekent ook dat je echt moet openstaan voor andere oplossingen dan je misschien op voorhand in gedachten had en dan kom je vanzelf ook uit bij creativiteit.”

Vogelaarwijken

In dit verband verwijst Van Hal graag naar het Panorama Nederland (College van Rijksadviseurs, 2018), waarvan volgens haar veel te weinig wordt gebruikgemaakt. “Het huidige verhaal luidt vooral dat wat er nu met het klimaat gebeurt, al heel erg is en als we niets doen wordt het nog erger. Dat is waar, maar een dergelijke boodschap brengt mensen niet in beweging. Een lonkend perspectief doet dat wel. Panorama Nederland laat zien hoe mooi Nederland kan zijn als we serieus aan de slag gaan met de vele uitdagingen waarvoor we staan. Het is een verhaal waardoor mensen enthousiast worden om wel die overstap naar het nieuwe te willen maken. Met creativiteit en positivisme zijn veel meer van dit soort beelden te schetsen.”

De verduurzaming van hele woonwijken vergelijkt Van Hal weleens met de aanpak van de Vogelaarwijken (vanaf 2007). “Die aanpak ging volgens de politiek niet snel genoeg, waarna de stekker er werd uitgetrokken en de langzaam stijgende lijn vervolgens dieper kelderde dan ooit. Het gaat echter niet altijd in een rechte lijn naar het einddoel, ook niet in de aardgasvrije wijken. Iets nieuws in de praktijk brengen gaat in het begin heel langzaam, met vallen en opstaan, maar daarna kan het bij acceptatie opeens heel snel gaan. Dus bij een wijkgerichte aanpak moet je geduld hebben. Dat is cruciaal, maar wordt heel vaak vergeten.”

Belangen

Uiteindelijk gaat het volgens Van Hal om het verenigen van de belangen van alle betrokkenen met duurzaamheidsambities. Van Hal: “Het energiezuinig maken van woningen is nog niet verplicht. Het moet dus aantrekkelijk zijn om dat te gaan doen. We kunnen de aantrekkelijkheid van de te treffen maatregelen vergroten door te proberen deze samen te brengen met andere belangen die mensen hebben. Dat hoeven helemaal geen belangen te zijn die met het energieverbruik te maken hebben. Het kan bijvoorbeeld ook bijdragen aan meer persoonlijke contacten in een wijk, om maar een voorbeeld te noemen. Iets waaraan veel mensen behoefte hebben.”

In dit kader zal Van Hal vertellen over een succesvolle Canadese strategie, die in Nederland een bron van inspiratie is geweest voor het experimentenprogramma Verduurzaming van Kwetsbare Wijken. Dat programma levert steeds meer resultaten op. Ze verwijst daarbij naar het inspiratieboek dat hoort bij dit experimentenprogramma, waarin onder andere de successen in de Rotterdamse wijk Pendrecht worden beschreven. Van Hal: “De komst van een ‘Huiskamer’ heeft in Pendrecht een gigantische impact. Daardoor weten mensen elkaar weer te vinden en verbetert het gevoel van saamhorigheid in die wijk. En dan is het veel gemakkelijker om mensen voorlichting te geven en ze mee te krijgen in de energietransitie.”

Lege handen

“Bewoners willen op tijd betrokken én serieus genomen worden”, vervolgt Van Hal. “Dat klinkt als een ontzettende open deur, maar gaat in de praktijk vrijwel altijd verkeerd. Veel ambtenaren en woningcorporaties willen pas naar bewoners toe gaan als ze al een plan hebben uitgetekend. Ze willen niet met lege handen komen. Ondertussen staat er van alles in de krant en daardoor worden mensen onrustig, want ze weten dat er iets met hun wijk gaat gebeuren. Als er met ze wordt gepraat op het moment dat er al een plan ligt, is de irritatie inmiddels vaak zó groot.”

“Je kunt echter ook beginnen met vragen als ‘We gaan in deze wijk aan de slag, we gaan plannen maken, waarmee moeten we rekening houden? Wat is de geschiedenis van deze wijk? Zijn er plekken waaraan we wel of juist niet moeten komen? Zijn er dingen van de wijk waaraan we moeten denken?’ Kom met lege handen en gebruik de kennis van de bewoners om jouw plannen juist beter te maken. Bewoners weten veel meer van de wijk dan ambtenaren en andere professionals. Als je die kennis samenbrengt, kan de wijk door de energietransitie echt een grote kwaliteitsimpuls krijgen.”

Op welk moment je precies in gesprek kunt gaan met bewoners zal onderwerp van gesprek zijn tijdens het seminar De Bewoner Centraal 2.0 op dinsdag 30 januari in Utrecht. Ontdek hier het complete programma of meld je meteen snel aan.

Lees ook het verslag van de vorige editie en het uitgebreide essay van Anke van Hal (met Matthijs Uyterlinde en Maurice Coen) over dit onderwerp.