Een optimaal klimaat is een flexibel klimaat

Beeld: ontwerp door Nudus

De basis van Cubix is een lichtvoetige en verplaatsbare unit met een vierkante plattegrond. De vorm varieert echter, waardoor daglichttoetreding gemaximaliseerd kan worden door een glazen schil die eveneens de verbinding tussen binnen en buiten versterkt. Door de modulaire opzet kunnen de Cubix-units aaneengeschakeld worden om als het ware een minidorp te creëren; een werkomgeving waarin ontmoeting centraal staat.

Het idee voor Cubix komt uit de koker van Barcode Architects (inmiddels Nudus), ABT, buro MEE en Quake. Barcode ontwierp regelmatig voor campussen, van visie tot kavel, en daarin vallen een paar dingen op. “Er is veelal ruimte beschikbaar op campussen en bij bijna allemaal bestaat de ambitie om die ruimte in te zetten voor het samenbrengen van mensen”, aldus Caro van de Venne, partner en medeoprichter van Nudus. “De campus transformeert: ooit was die gericht op de auto en nu wordt het een meer stedelijke omgeving. De auto wordt geclusterd in grote parkeergarages rondom de campus, waardoor er ruimte ontstaat. Het lastige is alleen dat de vrijgekomen parkeerplaatsen vaak dichtbij gebouwen liggen en je er moeilijk een gebouw van zes lagen op kwijt kan.”

Naast veranderingen in het ruimtegebruik van campussen, is innovatie een reden om Cubix nadrukkelijk voor campussen in te zetten. “Dit zijn experimentele omgevingen, dus we zien het als een perfecte omgeving om nieuwe klimaat- en comforteisen te testen”, zegt Van de Venne. “Verder is het voor campussen cruciaal om startups en scale-ups vast te houden en de concurrentiekracht te versterken. Wij willen hen faciliteren door kortstondige ruimte te bieden. Als het drie jaar duurt voordat een gebouw er staat, ben je te laat.”

Flexibel in opzet en klimaat

Bovenstaande componenten, gepaard met de alom aanwezige snak van eindgebruikers naar een gezonde werkomgeving, leidde het team ertoe de units een tijdelijk karakter te geven. Dat levert een groot voordeel op, zegt Van de Venne: “De kern van het idee is dat de units verplaatsbaar zijn. Daardoor zijn ze in relatief korte tijd te realiseren, want je werkt met een heel ander type bouwvergunning als je onder de grens van vijftien jaar blijft.” Door die andere bouwregels kan het team achter Cubix creatieve oplossingen bedenken voor het creëren van een comfortabel binnenklimaat. 

Van de Venne stelt zich voor dat gebruikers in de Cubix-units van een veel flexibeler klimaat kunnen genieten dan in een standaard werkomgeving. “Doordat de units licht zijn, zijn ze gemakkelijk te verwarmen en te koelen”, zegt Van de Venne. “Je verwarmt of koelt immers geen massa, maar echt de binnenruimte.” De units reageren dus veel directer op de vraag van de gebruiker. Dit stelt de gebruiker in staat om bijvoorbeeld zuiniger met energie om te gaan. “Een ruimte van 21 graden binnenlopen op een koude dag is niet noodzakelijk. Dus stel je voor: je fietst naar werk en bent al opgewarmd, dan voelt 17 of 18 graden niet vervelend aan. Vervolgens warm je de ruimte langzaam op en past het klimaat zich aan op wat jij behaaglijk vindt.”

Van airco naar korte broek

Een flexibel binnenklimaat voor een werkruimte is eigenlijk een no brainer, illustreert Van de Venne: “Je brengt er grosso modo 10 van de 24 uur op een dag door. Over een periode van een jaar, inclusief weekenden en vakantiedagen, staat zo’n gebouw voor meer dan de helft van de tijd leeg.” Om het energieverbruik voor verwarming of koeling tijdens werkuren binnen de perken te houden, wordt uitgeweken naar oplossingen als veel daglichttoetreding of zonwering aan de buitenkant. Toch kan het ook zo simpel zijn als een korte broek. “In traditionele werkomgevingen moet men vaak een shirt met lange mouwen aan omdat de airco te hard staat. Ons doel is een omgeving creëren waarin het prima voelt om in de zomer met een korte broek en een t-shirt naar werk te gaan en met een wollen trui in de winter.”

Daarnaast maakt het team goed gebruik van de natuurlijke krachten. “Het bewegen van lucht zorgt voor een koelende factor van een aantal graden”, zegt Van de Venne. “Dus het feit dat je een raam aan beide kanten open kunt zetten, maakt dat jij 25 graden als aangenaam ervaart.” Ontwerp dus niet voor de piekbelasting, tipt de architect. “Alles ontwerpen op vier hele koude of hele warme dagen is niet nodig. De kans is groot dat je op die dagen zelfs op vakantie bent. Haal die pieken eruit en dimensioneer een ontwerp op de overige 95 procent van de gebruikstijd, dat levert een enorme energiebesparing op.”

De ideale omgeving

Met Cubix zet Barcode op experimentele wijze vraagtekens bij de eisen van het Bouwbesluit. “We moeten minder een boekje met regels volgens en ons meer afvragen: wat is een aangenaam klimaat en hoe kunnen we die met zo min mogelijk eindige middelen creëren?” aldus Van de Venne. “Daarvoor moeten we ons bewust worden van de seizoenen. Een natuurlijke omgeving heeft geen statisch klimaat, maar een dynamische.” Dus, kunnen we onze binnenklimaten net zo dynamisch maken? 

De eisen van het Bouwbesluit liegen er niet om: gevels en daken moeten goed geïsoleerd worden. “Meer materiaal, dus”, zegt Van de Venne. “Dat is lastig: we hebben materiaal nodig om te isoleren, maar we moeten juist minder gaan gebruiken.” Wellicht moeten we dus meer naar ons gedrag in een veranderend klimaat kijken en niet naar technologische oplossingen. “Als het in de zomer om vier uur ’s middags te warm is, is de conclusie misschien dat we om zeven uur ’s ochtends moeten starten. Dat werkt natuurlijk niet voor elk bedrijf, maar bij een dynamische organisatie zoals een startup is dit goed te testen.” 

Dit is een bredere kwestie die onder andere bij overheidsinstellingen speelt, zegt Van de Venne. “Er zijn bijzonder veel rapporten waarin wordt gesteld dat de aanwezigheid van daglicht en groen bevorderlijk is voor het welzijn. In die zin is de campus een ideale experimenteeromgeving om een dynamisch klimaat te testen. Daarom willen we met Cubix gaan meten en lering trekken uit de gemoedstoestand en arbeidsproductiviteit van de gebruikers, maar ook van het energieverbruik van zo’n unit.” 

Meten = weten

Volgens Van de Venne moet de gebouwde omgeving zich veel harder maken om de impact van klimaatoplossingen en -ontwerpen te meten. “De technologie heeft zo’n vlucht genomen dat een paar chips toevoegen [aan een ruimte, red.] prima te doen is”, zegt ze. “Of vraag mensen een polsbandje te dragen om data te verzamelen. In product- en appontwerp zijn we constant bezig met de tevredenheid van gebruikers. In de bouw maken we gebruik van zulke principes, maar we lezen te weinig data uit.” 

Om die reden ziet Van de Venne heil in tijdelijke bouw in combinatie met het aanjagen van gebiedsontwikkeling. “Door de transitieopgave veranderen onze steden en daarin ontstaan kansen om plekken tot leven te brengen”, zegt ze. “Je ziet bijvoorbeeld vaak dat oude fabrieken worden getransformeerd om als vliegwiel voor ontwikkelingen te dienen, maar denk ook aan de Sluisbuurt in Amsterdam: dat is nu nog een enorme zandvlakte, wat interessant kan zijn voor aanjagers en kwartiermakers. Met tijdelijke bouw kun je daar op de grens van het Bouwbesluit werken.”

Hoe flexibeler het gebouw hoe beter. Zo kun je denken aan vergaderruimtes binnen of buiten gebouwen en meten welke beter worden gebruikt. “Maar ook de toevoeging van meer of minder water en groen”, zegt Van de Venne. “Wat voor effect levert dat op? Zelfs in traditionele gebouwen wil je dit weten, al wordt het pas interessant als je kunt meten en het resultaat direct kunt doorvoeren door de ruimte aan te passen. Ook daarom zijn deze units nuttig: ze geven input voor hoe we onze gebouwen opzetten.”

Kansrijke tussenruimtes

Met Cubix streeft het team naar een gezondere werkomgeving. Dat betekent volgens Van de Venne niet alleen comfortabele binnenruimtes, maar ook in het buitenklimaat. “We brengen hiermee een diversiteit en dynamiek in klimaat aan”, zegt ze. “Dat heeft effect op grotere schaal: hoe gebruik je de ruimtes tussen gebouwen? Hoe maak je hier aangename plekken van? Zeg niet: ‘Dat is buiten het gebouw om, dus ik zet er wat groen neer’, maar ontwerp die ruimte zodat het bijvoorbeeld een werkplek kan zijn.”

Cubix is een concept van Barcode Architect, ABT, buro MEE en Quake. Meer informatie is te vinden op thecubixway.com.

Ten tijde van dit interview was Caro van der Venne werkzaam bij Barcode Architects. Intussen is zij werkzaam bij Nudus, haar eigen bureau.

Stedebouw & Architectuur, thema Gevels & Daken

Dit artikel verscheen eerder in de tweede editie van Stedebouw & Architectuur magazine in 2023. Deze editie verscheen op 28 april.

Je kunt de hele editie digitaal lezen via onze online bibliotheek. Hiervoor dien je een abonnement te hebben. Nog geen lid? Overweeg dan een abonnement en krijg direct toegang tot alle toekomstige én reeds verschenen edities van Stedebouw & Architectuur.