Dynamisch gebouw vraagt om samenwerking

Dat was de conclusie van het rondetafelgesprek met als thema 'The Living Building, het gebouw in constante beweging', dat onlangs plaatsvond bij IJver in Amsterdam. Prominente deelnemers als DDW Design Talent van het Jaar Simone Post en de veelgeprezen Ingrid van der Heijden van Civic public architecture kwamen met interessante ideeën op de proppen, zoals het lease-winkelinterieur dat Post voor drie jaar wil uitlenen. Van der Heijden pleitte voor hoge plafonds opdat elk pand makkelijk een andere bestemming kan krijgen. Het event werd georganiseerd door Forbo Flooring naar aanleiding van de introductie van de nieuwe Allura collectie.

Het dynamische gebouw 

Voor een dynamisch gebouw - dat makkelijk kan transformeren en anders geprogrammeerd kan worden in de toekomst - is overmaat een goed uitgangspunt, aldus Van der Heijden. “Zorg dat het casco een goede maat heeft en dat de etages bijvoorbeeld minimaal 3,5 meter hoog zijn. Dan kan je er later ook nog altijd een restaurant of een retail-gelegenheid inbouwen.” Daarnaast is een mooie, duurzame en degelijke buitenkant/schil raadzaam.

Zo’n soort gebouw biedt een goede basis voor verandering. En dat is nodig, want het gebouw en met name het interieur verandert steeds sneller in een tijd waarin mensen meer en meer tijd binnen doorbrengen. Dellensen: “Mensen hechten enorm aan het interieur. Je ziet winkels en horecagelegenheden elke paar jaar volledig van inrichting veranderen. Wij proberen heel veel kwaliteit in onze ontwerpen te stoppen zodat de gebruikers het op waarde gaan schatten en het interieur dus langer meegaat.”

Het persoonlijke gebouw 

In hoeverre kun een opdrachtgever haar eigen identiteit toevoegen aan een bestaand gebouw? Die vraag kwam op het bord van Lagendaal, die met de Amsterdamse Hermitage vijftien jaar geleden voor vijf euro een oud en donker verzorgingshuis uit 1683 kocht van de gemeente Amsterdam en dit transformeerde tot een prachtmuseum aan de gracht. Lagendaal: “Het ontwerp is van architect Hans van Heeswijk, die het oude naast het nieuwe wilde laten bestaan.”

“Wij zijn begonnen met het plaatsen van een meter dikke binnenwanden waarin alle nieuwe installaties zijn weggewerkt. Vervolgens hebben we met enorme lichtschachten en een glazen trappenhuis licht gebracht in de Hermitage. Dat is de basis. De twee grote tentoonstellingsruimte transformeren we elk half jaar tot een volledig nieuwe beleving met een ander interieur, kleuren, wanden en vloeren. Daarnaast merkten we zo’n vijf jaar geleden dat ons mooie gebouw in de binnenstad soms weken leeg stond als we geen tentoonstellingen hadden. Dat vonden we zonde. Sindsdien zijn we een cultureel verzamelgebouw of hub geworden met films, jazz-concerten, horeca en externe huurders, zoals het Amsterdam Museum.”

De rondetafel van Forbo Flooring met van links naar rechts Jeroen Junte, Marjolein van Gelder, Jeroen Dellensen,
Simone Post, Sebastiaan Lagendaal, Dorothé Kessels, Ingrid van der Heijden en Wim Pullen

Van der Heijden: “Je ziet steeds vaker van dit soort gebouwen die van alles combineren. Mensen trekken nog steeds naar de steden om te leren en elkaar te ontmoeten. Vanuit dat idee ontwerpen wij ook. De LocHal zagen we bijvoorbeeld eerder als een stuk stad dan een gebouw.” Officieel is het een bibliotheek, maar het bevat bijvoorbeeld ook een debatcentrum en expositieruimtes, en vormt inmiddels en soort huiskamer van de stad. Ze kreeg applaus van Dellensen, die meende dat diversiteit stimuleert. “Verschillende gebruikers kunnen elkaar versterken.” Van der Heijden: “Toch zie je die monotone woningbouw ook weer terugkomen.”

Een ouder gebouw persoonlijk maken, is niet altijd makkelijk. Zo doet i29 de renovatie van het Felix Meritis in Amsterdam, een plek voor vrijdenkers sinds 1777, dat in april heropent. Dellensen: “We hadden te maken met monumentenzorg en stadstoezicht. Het was een spannende strijd tussen het oude en het nieuwe. Alles wat we hebben toegevoegd, moest duidelijk herkenbaar zijn als nieuw en ook weer weg te halen zijn.”

Volgens Kessels is de identiteit van het gebouw steeds minder uniform en neemt het pand steeds meer verschillende functies aan, bijvoorbeeld ruimtes om naast te werken te ontspannen, eten of je in afzondering te concentreren. Anders gezegd, neemt het gebouw meerdere identiteiten aan en de beleving in die ruimtes lijkt heel belangrijk. Denk aan de fitness in het ziekenhuis, de huiskamer met koffiecorner bij de bank of de kapsalon & bar in een kledingzaak. Kessels: “Wij noemen dit de vijf dynamics of a building. Zo heb je gedeeltes voor receiving, moving, connecting, concentrating en recharging. Forbo speelt daar op in met haar vloeren, die bijvoorbeeld geluid absorberen daar waar concentratie belangrijk is.”

Het circulaire gebouw 

Hoe kun je een gebouw zo maken dat het ook duurzaam bestendig is? Post, die altijd ‘groen’ denkt en werkt als transformator op de grens van productontwerp en -onderzoek, zag een gat in de markt en meldde dat ze wel interieurs wil gaan ontwerpen voor bijvoorbeeld winkels of horecagelegenheden die ze drie jaar ‘uitleast’ en daarna weer terugneemt om iets anders van te maken.

Ze kreeg daarbij advies van Van Gelder die aangaf dat als je circulair wilt opereren je er in ieder geval voor moet zorgen dat je verschillende materialen niet mixt tot één product of verlijmt. Daarnaast vertelde ze dat het voor producenten best complex is om producten terug te halen uit de markt en zo hun groene bijdrage te leveren. Recycling blijkt soms meer energie te kosten dan op te leveren.

Veel recycling-processen bestaan op dit moment uit het verpulveren van het oorspronkelijke product. Dat levert granulaat op dat vervolgens wordt gemixt met een bindmiddel zoals lijm of biologische hars om er een andere toepassing van te maken. Toch kan het ook anders, aldus Post. Voor Adidas gebruikte ze pure, maar afgekeurde afvalstoffen om een nieuwe schoen te maken. Dat die een beetje off-colour waren, gaf de nieuwe sneakers juist hun kracht. Post: ‘Esthetiek en duurzaamheid kunnen heel goed samengaan.’

Lagendaal: ‘Het eerste wat wij gedaan hebben op het gebied van duurzaamheid, is de hardware; het gebouw technisch aanpassen met een warmte- en koudeopslag en zonnecellen. Nu zijn we zover dat de inrichting van de tentoonstellingsruimtes zelfs circulair is. De inrichters mogen doen wat ze willen, maar ze moeten de oude vitrines en spullen verplicht hergebruiken. Die kunnen ze vervolgens naar eigen smaak transformeren, een kleurtje geven etc.’

Deelnemers

Aan tafel zaten Simone Post, Ingrid Van der Heijden, Jeroen Junte, Jeroen Dellensen (Interieur-ontwerper/directeur, i29), Dorothé Kessels (Director Global Design, Forbo Flooring), Sebastiaan Lagendaal (Hoofd Facilitaire Zaken, De Nieuwe Kerk & De Hermitage Amsterdam), Marjolein van Gelder (Programma Manager Duurzaamheid, Forbo Flooring) en Wim Pullen (Directeur Center for People and Buildings, TU Delft).

Auteur: Bas Goedvolk