Dé aanpak voor binnenstedelijk verdichten

Aan de Verstedelijkingsalliantie doen de gemeenten Leiden, Zoetermeer, Den Haag, Rijswijk, Delft, Schiedam, Rotterdam en Dordrecht mee. Samen willen zij de woningnood verlichten en tegelijkertijd arbeidsplekken, vergroening en voorzieningen realiseren. “Dat doen wij langs de oude spoorlijn tussen Leiden en Dordrecht”, vertelt Anne Mulder, tevens voorzitter van de Verstedelijkingsalliantie, “en dus ook bij alle OV-knooppunten ertussen.” De aangewezen locaties om binnenstedelijk bij te dragen aan de woningbouwopgave kennen een sterk vergelijkbare opgave waarin wonen, mobiliteit en economie sterk samenhangen. “Na het berekenen van een businesscase en maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) zagen we dat we niet alleen vergelijkbare ontwikkelingen hadden, maar ook een heel stevig verhaal”, vertelt Fleur Spijker, vicevoorzitter van de Verstedelijkingsalliantie. 

Bouwen voor het ov

De boodschap is simpel, zegt Mulder. “Het Rijk moet één miljoen woningen bouwen en wij leggen een concreet voorstel neer hoe je daar een deel van kan invullen.” Dat voorstel bestaat uit een dertiental projecten die in meer of mindere mate al zijn uitgewerkt. Er hoeft slechts een impuls gegeven te worden. “Als elke stad onafhankelijk aanklopt bij het Rijk, is er geen meerwaarde en is er hoogstwaarschijnlijk geen ruimte voor subsidie”, vervolgt Mulder. “Combineer je de plannen door dezelfde problematieken in binnenstedelijke bouw aan te pakken, in dit geval door het rond stations te concentreren, dan sla je meerdere vliegen in één klap.”

“We bouwen in de omgeving van stations en veelal ook bovenop het spoor”, vervolgt Spijker. “Dat is waar de kansen liggen; je kunt direct kwaliteit toevoegen. Bovendien zorgen we er zo voor dat we geen uitleglocaties nodig zijn en je de omgeving buiten de stad groen kan houden. Dit is écht toekomstbestendig bouwen.” Hetzelfde gaat op voor het weren van de auto uit de binnenstad. Leiden kent namelijk weinig plek om de auto te stallen, dus draait de stad het om, vertelt Spijker. “We bouwen niet voor de auto, maar voor het ov. Die slag moeten we als samenleving in een zwaar verstedelijkt gebied maken.”

Ook voor Den Haag is de opgave duidelijk: zonder te verdichten kan de stad geen kant op. “We kunnen niet bouwen in de Noordzee en we hebben geen Vinex-locaties, dus we moeten binnenstedelijk bouwen”, zegt Mulder. “Uiteraard staat een leefbare omgeving centraal, dus laten we voorzieningen als een groen park en eerstelijnsgezondheidszorg in de plint hand in hand gaan met woningbouw.” Op die manier hopen de samenwerkingspartners ook een impuls te geven aan de openbare ruimte en aan toekomstbestendige wijken, wat een subsidie of investering weer waarschijnlijker maakt.

De handschoen oppakken

De Verstedelijkingsalliantie is niet slechts een financieel verhaal. Wethouders van de deelnemende gemeenten zijn met elkaar in contact gekomen en bezoeken elkaars bouwlocaties, met groot enthousiasme als gevolg. “Je ziet dan dat projecten met dezelfde uitdagingen zitten”, aldus Mulder, die samen met Spijker langs verschillende projecten is gegaan. “Wij zoeken die agglomeratiekracht op om te verbinden. Immers, je bent vanaf Den Haag binnen een kwartier in Leiden.” Spijker vervolgt: “De Oude Lijn gaat niet alleen over woningbouw, ook kennisinstellingen hebben daar toplocaties in de zin van economische bedrijvigheid. Als je daar dus woningen én werkgelegenheid kan toevoegen, dan heb je echt een sterk verhaal met elkaar.”

Samen streven de gemeenten naar dertien bouwprojecten die de Zuidelijke Randstad versterken. Dit wordt niet één bouwlint waar alle steden zich op aanpassen, maar leidt tot afzonderlijke projecten die met elkaar optrekken en leren van elkaar. “We hebben gezamenlijk meegedraaid in de aanvragen voor Woningbouwimpuls”, zegt Spijker. “Het is niet zo dat wij in die gebiedsontwikkeling gelden met elkaar delen; we ondersteunen elkaar. Wellicht dat we in de toekomst wel naar een soort standaardisering kunnen werken. Het spoor speelt immers telkens een centrale rol.”

Voor veel dan de gemeenten is de Woningbouwimpuls-aanvraag het laatste zetje. “Bij ons gaat de schop al in de grond”, zegt Spijker. Om die reden is de inzet van een stedenbouwkundige en een architect een belangrijke. “Als ik kijk naar Leiden, zie ik dat we de hoogte in gaan omdat we binnenstedelijk verdichten. Om al de functies die daarin nodig zijn te combineren, is het ontwerp heel belangrijk. Daar proberen wij goede ontwerpers voor aan te trekken.” Bovendien ligt er een spannende uitdaging voor deze architecten, gezien de verbinding met het spoor. “We kijken naar de mogelijkheid in Leiden om over het spoor heen te bouwen. Dat vinden ProRail en de NS spannend, dus je wil dat in het ontwerp uitbeelden. Het zou fantastisch zijn als iemand die handschoen oppakt.”

Dertien binnenstedelijke locaties
De Verstedelijkingsalliantie wil bijdragen aan het oplossen van het woningtekort en aan de versterking van de economie. Dit door de agglomeratiekracht van de Zuidelijke Randstad te versterken. Samen willen de partners minimaal 170.000 woningen langs de spoorlijn Leiden-Dordrecht realiseren, alsook 70.000 tot 80.000 nieuwe banen (tot 2030) in de directe nabijheid van woongebieden en openbaar vervoer. Op de website van de Verstedelijkingsalliantie is meer te lezen over de dertien binnenstedelijke locaties die zijn aangewezen om te ontwikkelen.

De crux voor Nederland

De concrete plannen die vanuit de Verstedelijkingsalliantie worden gestimuleerd, staan allemaal in de startblokken (zie kader, red.). Overkoepelend wil de alliantie daar nog drie lijnen aan toevoegen: een spoorverdubbeling tussen Rijswijk en Schiedam, vernieuwing van bestaande stations en nog eens vijf nieuwe stations. Deze maatregelen zijn randvoorwaardelijk voor het binnenstedelijk kunnen verdichten in het gebied. Ook vergroening en autoluwe omgevingen zijn pijlers in de plannen. Spijker: “Dit is de groene en leefbare stad van de toekomst. Dat moeten we met zijn allen inzien. Als je in de polder gaat bouwen, moet je allemaal aparte wegen aanleggen en tasten we het groen aan. Bovendien: van oudsher wil men in de binnenstad wonen, bovenop de voorzieningen. Wat wij voorstellen is een manier om dat levendig te houden, niet alleen door gebouwen te verduurzamen, maar ook de mobiliteit. Zo kun je alle opgaven, van klimaat tot energie, allemaal in een keer meepakken.” 

Deze integrale aanpak is exact de insteek van de Verstedelijkingsalliantie, zegt ook Mulder. “We worden verbonden door de Oude Lijn. Dan kijk je sowieso over grenzen heen. Wat wij zoeken bij het Rijk is de langjarige commitment om in die lijn te investeren, want al die locaties worden beter bereikbaar en dat heeft over de hele breedte toegevoegde waarde.” Een concreet voorbeeld van de noodzaak voor die integrale blik is nu al in de regio Den Haag te zien. “Je ziet bijvoorbeeld dat een derde van de bevolking van Leidschendam-Voorburg in Den Haag werkt. Wij hebben er dus belang bij dat beide plekken goed bereikbaar zijn.”

Heeft de Verstedelijkingsalliantie de potentie om een terugkerend initiatief te zijn voor de rest van Nederland? Spijker twijfelt: “Ik denk dat wij uniek zijn, in de zin dat de Randstad enorm verstedelijkt is. Als je zoveel opgaves tegelijk moet aanpakken in historische steden, moet je slim met de ruimte omgaan.” Toch adviseert Spijker altijd de samenwerking aan te gaan, hoe groot of klein je project ook is. “Opgaven eindigen niet bij de gemeentegrens. Dat is de crux voor Nederland. We kunnen van alles bedenken, maar het gaat om visie en samenwerking. Wij hebben onze bijdrage voor de Oude Lijn gereed en daar kan iedereen op instappen.”

Dit artikel verscheen eerder in Stedebouw & Architectuur, editie Gevels & Daken van 2022, die op 27 mei 2022 verscheen. Je kunt de editie nabestellen. Een exemplaar kost € 25,- exclusief verzendkosten. Mail naar administratie@acquirepublishing.nl met jouw NAW-gegevens en (indien noodzakelijk) een opdrachtnummer.

Gegarandeerd alle edities van Stedebouw & Architectuur per jaar ontvangen, inclusief de Innovatiecatalogus? Neem dan een abonnement.