Smûk: gezonde, houten en betaalbare woning met Deense roots

Op een typisch bedrijventerrein nabij de Waddenzee schittert vanuit het niets een atypische woning. De nok is afgeplat en het is louter Nederlands populierenhout dat op de gevels blinkt. De door Bouwgroep Dijkstra Draisma (BGDD) gerealiseerde modelwoning is een uitvloeisel van een nieuw concept ontwikkeld door de Deense dakramenfabrikant VELUX en haar partners EFFEKT en Artelia. Met name om te inspireren bouwde VELUX in Kopenhagen, onder de noemer Living Places, zeven vergelijkbaar duurzame gebouwen. Dijkstra Draisma brengt het concept nu op de Nederlandse markt en kreeg voor de introductie zelfs koningin Máxima over de vloer.

Het prefab bouwconcept kenmerkt zich door een milieubewust ontwerp, biobased materialen en energiebesparing. De Smûk-woning (spreek uit: ‘smoek’) is nagenoeg helemaal opgebouwd uit hout, met alleen een betonnen fundering en een innovatieve, dunne betonnen vloer voor de natte kern op de begane grond (toilet en badkamer). In de kast onder de trap bevindt zich een beperkte installatie, terwijl verder vrijwel alle leidingen zichtbaar aanwezig zijn op de binnenwanden. Het eigengereide ontwerp levert dankzij het vele hout een CO2-negatieve woning op, zodat de ontwerpers ver vooruitlopen op de toekomst van biobased bouwen.

Compact

De woning kent een compacte plattegrond (gebruiksoppervlakte: 103 m2) met een open keuken, vides, twee slaapkamers op de eerste verdieping en een vrij indeelbare zolder waar veel daglicht binnenkomt. De uitstraling van de onafgewerkte houten wanden en vloeren - van Fins vurenhout - is prettig warm, waarbij de keuze voor de houten materialen bijdraagt aan het comfort en de akoestiek. BGDD beveelt dit model met name aan als sociale huurwoning voor corporaties.

De gevels, dak, vloeren en wanden van deze hsb-woning komen geprefabriceerd uit de fabriek van BGDD en worden in twee dagen op de bouwplaats geassembleerd. Daarna zijn er slechts twee weken nodig voor de afbouw. Naast de leidingen blijven ook de balkenconstructie, ventilatiekanalen en opbouw wandcontactdozen in het zicht. Wietse de Vries licht namens BGDD de vele details toe: “Corporaties vinden het wel prettig dat de leidingen zichtbaar zijn. Dan boort men er minder snel doorheen. We bouwen de woning zo eenvoudig mogelijk, ook vanuit het idee van biobased bouwen. Zo wordt de luchtverwarming aangevoerd door niet-geïsoleerde kanalen om het gebruik van materiaal verder te minimaliseren.”

• Rooster
  Een bijzonder aspect van het binnenklimaat is een groot ‘inbraakproof’ rooster in de gevel, bedoeld voor ventilatie. Dit systeem, ontwikkeld samen met DUCO Ventilation & Sun Control, zorgt bij een verslechterend binnenklimaat voor een automatische opening van het rooster met verticale lamellen. Verder gaat er dan bovenin het pand automatisch een dakraam open en ontstaat er een trek van frissere lucht via de vides naar boven. Het systeem werkt op basis van een weerstation en twee zones met CO2-sensoren en kan per uur 930 m3 lucht naar binnen laten stromen.

Welzijn mens en planeet

Opvallend is dat het hele concept geen overdaad aan VELUX-producten kent. Het is de CO2-reductie en gezondheid die voor de Denen vooropstaat. Guus Klamerek, architect development manager bij VELUX, begint: “Onze missie is het creëren van welzijn voor mens en planeet door het transformeren van ruimtes met daglicht en frisse lucht. Zonder onze planeet is er geen mensheid, dus daar moeten we vooral heel zuinig op zijn.” Zijn collega Marcel Vreeken, public affairs manager, voegt eraan toe: “Tegelijkertijd moet je de mens centraal zetten in de gebouwde omgeving. Uiteindelijk bouwen we voor mensen en niet om enkel een duurzaam en energieneutraal gebouw neer te zetten. Dan is niet bouwen duurzamer.”

“We brengen”, vervolgt Vreeken, “negentig procent van onze tijd in woningen door en daarom vinden wij het heel belangrijk dat er aandacht is voor een gezond binnenklimaat. Momenteel is de kwaliteit van de lucht in woningen vaak twee tot vijf keer slechter dan de buitenlucht. Vanuit ons eigen onderzoek, de Healthy Homes Barometer, weten we dat 120 miljoen Europeanen in een woning met een slecht binnenklimaat leven. Onder wie één op de drie kinderen. Dat zijn verontrustende cijfers, waarbij ook vocht en geluidsoverlast een rol spelen. We kunnen deze kwesties aanpakken door beter na te denken over hoe we bouwen of renoveren. Een woning kan misschien niet je gezondheid verbeteren, maar kan er wel voor zorgen dat je gezondheid niet slechter wordt.” Dit zijn de leerpunten die VELUX in meer dan 30 projecten in 22 landen heeft opgedaan en deelt via demonstratiewoningen.

Regelgeving

Onder verwijzing naar Europese richtlijnen (EPBD IV) pleit Vreeken voor de bouw van veel gezondere woningen, maar VELUX gaat dat niet zelf doen. Vreeken vertelt: “Met ons Living Places-concept wordt er wel duidelijk een richting gegeven, ook omdat de huidige Nederlandse regelgeving de ondergrenzen van de ventilatiecapaciteit, daglichtniveaus en akoestiek niet verder aanscherpt. Daar zou marktwerking voor moeten zorgen, maar dat wil niet vlotten.”

“Daarbovenop komt 37% van de totale mondiale CO2-uitstoot vanuit de gebouwde omgeving. Daarom hebben wij een andere verantwoordelijkheid te nemen en onderschrijven we het Klimaatakkoord van Parijs. Daarmee hebben we onszelf ergens toe verplicht. We brengen nu onze eigen zaakjes op orde, maar 97% van onze CO2-footprint komt vanuit onze waardeketen, zoals onze toeleveranciers. Onze duurzaamheidsambitie reikt dus verder dan de eigen producten. Onze inkoopafdelingen moeten nu ook de noodzakelijke CO2-reductie bewerkstelligen. Een aluminiumleverancier levert dan niet alleen gerecycled aluminium, maar produceert dat met hernieuwbare, groene energie. De kennis die wij nu opdoen over duurzaam bouwen willen we delen om bouwers en architecten te helpen. Als wij echter wachten op het verlagen van de CO2-footprint door onze leveranciers, gaan we onze doelen niet bereiken. Je moet elkaar activeren en inspireren.”

Betaalbaar

Die handschoen heeft Dijkstra Draisma duidelijk opgepakt. De Vries vervolgt: “Biobased bouwen vraagt om nieuwe inzichten. Zo heeft VELUX ons geïnspireerd om op een andere manier te kijken naar de flexibiliteit en indeling van een woning. Living Places gaat bovendien niet alleen over CO2-reductie en gezondheid, maar ook over de installaties en de kosten. Als je CO2-arm wilt bouwen, trek je van alles uit de kast en heb je dat morgen voor elkaar. Om het echter ook betaalbaar te houden, moet je keuzes maken. Daarom hebben we, opvallend genoeg, gekozen voor een stalen dak. Je verwacht dat niet bij een CO2-arme woning, maar deze concessie is nodig voor de betaalbaarheid. Verder zijn vooral de gevels minder complex geworden. Vroeger bouwden wij vooral op de Waddeneilanden veel prefab woningen in houtskeletbouw en hiermee komt die oorsprong weer helemaal bovendrijven. Dit concept sluit nog beter aan bij de gedachte om te bouwen met hout.”

Meer flexibiliteit

“Het is nu een woning”, gaat De Vries verder, “met een andere vorm en indeling en een ander Programma van Eisen dan gebruikelijk. Met de mooiste zolder van Nederland, in plaats van een donker bergingszoldertje (foto onder), en met de badkamer op de begane grond. Dat laatste daagt de wetgever en de woningcoöperaties uit, maar vraagt ook van de mensen zelf enige gewenning. Voor ons betekent het meer flexibiliteit en heel veel voordelen voor het indelen van de eerste verdieping. Ook corporaties hebben hiermee meer kansen en flexibiliteit voor de indeling.”

De keuze voor een badkamer op de begane grond beperkt ook de lengte van diverse leidingen en is gunstiger vanuit het oogpunt van akoestiek en gevaar van lekkages, vervolgt De Vries. “Zo hebben we extreem weinig leidingwerk nodig. Alleen is er per verdieping nog wat kanaalwerk voor de elektrische luchtverwarming. Deze vorm van verwarmen biedt het voordeel van snelheid en met het buffervermogen van de woning zelf denken wij dat dit een heel geschikte combinatie is. Zo is de installatie echt heel simpel en eenvoudig gebleven. Voor de echte techneuten: wij komen met deze woning tot een transmissieverlies van 2 kilowatt bij -10 graden Celsius. Dus we hebben weinig warmtecapaciteit nodig, ook omdat we al veel ervaring hebben opgedaan met luchtdicht bouwen en deze woning dus heel zuinig weten te realiseren.”

Ten slotte is de uiterlijke vorm van de woning weliswaar grotendeels van het Living Places concept overgenomen, maar de woning is minder vierkant geworden dan het voorbeeld in Kopenhagen. Daarnaast zijn ook de plattegronden en indeling anders. Wat betreft het noodzakelijke onderhoud besluit De Vries met: “De gevelbekleding van thermisch gemodificeerd populierenhout kent een levensduur van 30 jaar en binnen gaat het hout minimaal 75 jaar mee. Ik denk dat het onderhoud goedkoper is dan een traditionele woning, want het onderhoud van de biobased elementen wordt hier gecompenseerd door de eenvoud van de installatie.”

• Isolatie 
  Met de toepassing van gecertificeerd hennepwol als isolatiemateriaal sluit Dijkstra Draisma ook een lokale kringloop. De hennep is afkomstig van twee jonge boeren, zeven kilometer verderop. De isolatiewaarden van het Bouwbesluit (Besluit bouwwerken leefomgeving) worden echter net niet gehaald, anders zou de stijlbreedte te fors worden, aldus De Vries. “Nu halen we een Rc van 5,5 voor het dak en 4,5 voor de gevel (de normen zijn respectievelijk 6,3 en 4,7; red.). Met de luchtdichtheid zitten we onder passief-huisniveau en daarmee houden we de totale warmtevraag en energiebehoefte laag. Het gaat ons echter niet om deze middelen, maar om het einddoel dat we willen bereiken. En daarvoor hebben we nog de wetgever nodig. Bovendien moet het aanvraagproces vereenvoudigen, want we willen niet voor iedere omgevingsvergunning naar Den Haag hoeven te stappen. We hebben al met het ministerie gesproken en dat lijkt de goede kant op te gaan.”

Tekst: Ysbrand Visser
Fotografie: Imazzo / Stedebouw & Architectuur (foto bovenaan)