Bouwen binnen CO2-budget: zo doe je dat

Door de wereldwijde uitstoot van CO2 is de temperatuur op aarde nu zo’n 1,2 graden hoger dan voor de industriële revolutie. De gevolgen van deze klimaatverandering worden steeds zichtbaarder: langere periodes van hitte en droogte, sterkere buien en een hogere gemiddelde temperatuur. Om ernstige klimaatverandering te beperken, is het belangrijk om die temperatuur wereldwijd niet verder te laten stijgen dan 1,5 graad. Dit streven is vastgelegd in het Klimaatakkoord van Parijs, dat ook Nederland ondertekende in 2016.

Wat is een CO2-budget?

De CO2-concentratie in de atmosfeer bepaalt in welke mate warmte wordt vastgehouden en de aarde opwarmt. Om ernstige klimaatverandering te voorkomen, is het dus nodig om te kijken naar die CO2-concentratie. Als we de wereldwijde opwarming van de aarde onder de 1,5 graad willen houden, is er een maximale hoeveelheid CO2 die we nog aan de atmosfeer kunnen toevoegen.

Deze resterende toe te voegen hoeveelheid CO2 vormt ons CO2-budget. Voor 1,5 graad is dat wereldwijde budget vanaf begin 2020 nog zo’n 400 Gton CO2. Nederland wil haar eigen uitstoot in 2030 met 55% terugdringen, ten opzichte van het niveau van 1990, en uiteindelijk in 2050 klimaatneutraal zijn. Dat betekent dat er in alle sectoren in korte tijd grote stappen gezet moeten worden. Laten we kijken naar het aandeel van de Nederlandse bouw.

CO2-budget voor de woningbouw

Vanaf begin 2023 heeft Nederland een resterend CO2-budget van zo’n 404 Mton. Omdat de bouw verantwoordelijk is voor ongeveer 11% van de uitstoot, is het budget voor de Nederlandse bouw nog zo’n 35 Mton. Daarvan is 7 Mton CO2 beschikbaar voor de nieuwbouw van woningen: de rest van het budget is nodig voor renovaties en de nieuwbouw van utiliteitsbouw en infrastructuur.

Met die 7 Mton zouden we dus de hele huidige woningbouwopgave moeten realiseren om te voldoen aan de klimaatafspraken. Met de huidige manier van bouwen is dit CO2-budget al in 2027 op: over drie (!) jaar. De Dutch Green Building Council heeft daarom een meerjarenschema met Paris Proof streefwaarden voorgesteld om binnen het resterende CO2-budget te kunnen blijven bouwen.

Over welke uitstoot hebben we het eigenlijk?

Wanneer het gaat over de uitstoot van de gebouwde omgeving denken de meeste mensen aan het gebruik van stroom en gas, de zogenaamde operationele emissies. Toch is dit niet de grootste bron van uitstoot als je kijkt naar de komende tien tot dertig jaar (de tijd die we nog hebben tussen nu en 2030 en 2050). De uitstoot als gevolg van de productie van bouwmaterialen, de zogenaamde materiaalgebonden emissies, is vele malen hoger. Wereldwijd gezien is het aandeel materiaalgebonden emissies in de nieuwbouw tot 2030 74% (Whole Life Carbon (2021); DGBC). Daarom is het bij elke vorm van nieuwbouw cruciaal om wat betreft de te gebruiken materialen te sturen op CO2-reductie. De sleutel daarvoor ligt in de ontwerpfase.

Ontwerpen binnen een CO2-budget

Sturen op CO2 maakt duurzaam ontwerpen concreet. Vanaf de vroegste ontwerpfase kunnen ontwerpers analyses en doorrekeningen maken van de materiaalgebonden uitstoot van een gebouw, van grof naar steeds verfijnder. LEVS architecten begon anderhalf jaar geleden met het doorrekenen van de eigen projecten. Projecten die ruim voldeden aan de MPG-eis en waarvan sommigen bovendien als ‘duurzaam’ werden aangemerkt. Het resultaat? Geen van de gebouwen voldeed aan de Paris Proof streefwaarden van hun bouwjaar.

Dat was een ware wake-up call en daarom is het bureau bezig met het ontwikkelen van methoden en een ontwerptechnologie om gerichte keuzes te kunnen maken in ontwerp en materialisering en daarmee de materiaalgebonden uitstoot te verminderen.

Voor veel gangbare materialen zijn er alternatieven met een lagere materiaalgebonden uitstoot. Bovendien zullen er steeds meer biobased alternatieven komen. Beide zijn belangrijk om de uitstoot van nieuwbouw te verminderen. De grote uitdaging ligt in het vinden van hybride oplossingen die we vandaag meteen kunnen inzetten. Om op de korte termijn een grootschalige impact te kunnen maken, is het beter om in veel bouwprojecten kleine stappen te maken dan om in enkele projecten grote stappen. Dit vraagt om een integrale ontwerpaanpak aan het begin van een ontwikkeltraject.

Je leest het tweede deel uit dit artikel in onze Innovatiecatalogus 2024. Alle details over die speciale uitgave vind je hier. Meer achtergronden over LEVS' Carbon Cost Tracker vind je hier.

Tekst: Sybren Bosch (Copper8), Jurriaan van Stigt & Reinoud van der Zijde (LEVS architecten)
Foto boven: Populus, een grootschalige biobased woningbouwontwikkeling in Rotterdam (ontwerp en render LEVS architecten in opdracht van AM).