Appartementen met op het dak een duinlandschap

Een enorm potentieel dat actuele maatschappelijke vraagstukken het hoofd kan bieden. Denk aan klimaatadaptatie, verstedelijking, CO2-reductie, verschraling van biodiversiteit en leefbaarheid. 
 
Auteur Wijnand Beemster
 
De Rotterdamse Dakendagen (31 mei - 2 juni) en ROEF, Rooftop Festival in Amsterdam (7 - 9 juni) lieten zien dat ’s lands grootste steden het dak hebben ontdekt, en hoe dat kan meehelpen om opgaven op te lossen. Het dakenlandschap is uiterst divers: van stadsparken en moestuinen tot en met speeltuinen én ook nog veel energieopwekking en groen voor regenwaterbuffering, fijnstoffiltering en biodiversiteit.

Friso Klapwijk, directeur/oprichter van De Dakdokters in Amsterdam merkt dat decision makers in bouw en vastgoed het dak hebben ontdekt en ervoor openstaan om extra gebruiksfuncties toe te voegen aan het bouwdeel dat voorheen alleen maar voor wind- en waterdichting zorgde. “De afgelopen vier jaar is een kentering opgetreden in de waardering van het dak. Schooldirecties, particulieren, real-estate-wereld, ze beseffen dat meer aandacht voor planten, dieren en mensen waarde toevoegt aan hun gebouwen. Vijf jaar geleden werd groen soms nog weggestreept uit het bestek vanwege de kosten. Dat komt steeds minder voor. We schuiven ook steeds vroeger aan in het proces, ook dat is een signaal dat er meer oog is voor natuur in en om gebouwen. Voor Vertical bijvoorbeeld –natuurinclusieve hoogbouw in Sloterdijk Centrum – trekken wij op met de andere ontwerpende disciplines en de opdrachtgever. Alleen samen krijg je het voor elkaar om het stedelijk landschap te verrijken met natuur.”

Friso Klapwijk, oprichter van De Dakdokters in Amsterdam: “De afgelopen vier jaar is een kentering opgetreden in de waardering van het dak.”

Green Deal Groene Daken

Klapwijk is betrokken bij Green Deal Groene Daken en het vervolg Het Nationale Daken Plan. Waterschappen, gemeenten, provincies, bedrijven, natuurorganisaties en kennisinstellingen werkten in Green Deal Groene Daken gedurende vier jaar met elkaar samen. In een legacy document zijn de resultaten verwerkt. Tijdens een speciale meeting 13 mei in Nieuwspoort Den Haag is dit document aangeboden aan Deltacommissaris Peter Glas, en krijgt een vervolg in het Nationaal Daken Plan (NDP).

Een van de acties die Klapwijk van belang vindt, is de vraag hoe je de financiering van groenprojecten regelt, en de rol daarin van de overheid. “De Woningwet schrijft voor dat iedere woning binnen een straal van 500 meter een groenzone van minimaal 75 vierkante meter moet hebben. Met de huidige verstedelijksopgave en de enorme verdichting die dat met zich meebrengt, ga je dat niet redden. Om toch aan de groenzone-eis te voldoen, kun je groene biotopen toevoegen op en aan gebouwen. Een voorbeeld is The Valley in Amsterdam Zuidas. Openbaar groen in een gebouwde omgeving. Het geld dat zo wordt bespaard, omdat er voor parkjes geen ruimte meer is, zou dan naar de financiering van gebouwen kunnen.”

1500 daken

“Het gaat altijd om geld”, zegt Klapwijk. “Dat is een drempel, maar niet onoverkomelijk. Een andere kwestie is de keten. Je hebt met veel partijen te maken met een ander uitgangspunt. Een architect maakt een ontwerp en wil een begroeid dak met struiken, en kiest dan voor een dakrand van 20 centimeter hoog. Dat is onvoldoende om die planten ook een kans van slagen te geven. Maar een hogere borstwering strookt dan niet met de ontwerpuitgangspunten. Je moet met een groene bril op naar je ontwerp kijken.”

Toch slaagt De Dakdokters er in om het dakenlandschap beetje bij beetje te vergroenen, niet alleen in de hoofdstad. “In 2020 bestaat De Dakdokters tien jaar. Dit jaar is het 1.500ste dakproject van ons bureau opgeleverd, waarbij het aandeel van de bestaande bouw vooralsnog de boventoon voert. In het omtoveren van bestaande daken, van zwart en ongebruikt naar groen en functioneel, daar ligt onze passie.” 

De Boel

Verschillende projecten van De Dakdokters waren opgenomen in het programma van ROEF, het hoogste festival van Amsterdam. Waaronder De Boel, een door Van Heeswijk Architecten in opdracht van Vesteda gerenoveerd appartementenpand aan De Boelelaan in Amsterdam. Het dak is door De Dakdokters veranderd in een 700 vierkante meter grote daktuin voor de bewoners, met 450 vierkante meter groen en 250 vierkante meter terras. In het dakvlak is een Polderdak Systeem geïnstalleerd dat regenwater vasthoudt en gebruikt voor de bewatering van een mix van siergrassen en inheemse planten. Doordat de beplanting hoog is, ontstaan afgesloten plekjes en zit je lekker beschut. Een bijzonder element van dit park zijn de shuntkanalen die uitgevoerd zijn met verlichting aan de binnenzijde, zodat deze ’s avonds oplichten. 

Dakpark Vivaldistraat

Enthousiast is Klapwijk over het project Dakpark Vivaldistraat in Amsterdam. “De opdracht was om een grinddak van het hoofdkantoor van Breevast te veranderen in een dakpark waar alle verdiepingen van zouden kunnen genieten. Samen met Karres en Brands hebben we een dakpark van 2150 vierkante meter gerealiseerd waarvan 1600 vierkante meter groen. De dakbelasting varieert van 100 tot 250 kg/m2 en de beplanting is daarop afgestemd. Je hebt hoge en lage beplanting. Ook hier is een Polderdak® als basis geïnstalleerd voor zowel opslag van regenwater als bewatering van de beplanting. Dit miniparkje is een oase waar mens, vogels, vlinders, bijen en andere dieren zich bijzonder thuis voelen. En dat op een plek waar voorheen een grauwe grindbak lag.”

Project dakpark Vivaldistraat in Amsterdam: 2150 vierkante meter waarvan 1600 vierkante meter groen.

Duinlandschap op het dak

Aan de Groenmarktkade in Amsterdam werkt De Dakdokters samen met Landschapsarchitect Harro de Jong van Buro Harro aan een spectaculair, natuurinclusief dakenlandschap. Het gaat om twee nieuwbouwpanden, ontworpen door Ronald Janssen Architecten en Bastiaan Jongerius Architecten: een klassiek gebouw dat zich voegt in het beschermde 19e-eeuwse stadsgezicht en een gebouw in een eigentijds idioom, sprankelend, met veel groen. Op het dak van dit gebouw komt een duinlandschap, met een zoutwater zwembad, een strandpaviljoen en een houten terras om op te werken en te ontspannen. Niet alleen het dak biedt ruimte aan mens, plant en dier. In de bakstenen gevels zitten openingen waar vogels en vleermuizen kunnen broeden. Vanuit plantvakken slingeren klimplanten zich langs de nestplekken verticaal omhoog naar dat wel heel bijzondere duinlandschap op het dak.

Natuurinclusief woongebouw Polderweg

Gevelbegroeiing is ook aan de orde bij een natuurinclusief woongebouw aan de Polderweg, net achter de Middenweg in Amsterdam Oost. In dit project van De Maese Woningen zit De Dakdokters in een team met onder andere Paul de Ruiter Architects en DS landschapsarchitecten. De beplanting is robuust en groeit in plantenbakken op meerdere niveaus aan de gevel. Bewatering gebeurt vanaf het dak, ook hier met gebruikmaking van het Polderdak Systeem.

Woongebouw aan de Polderweg in Amsterdam Oost. De beplanting groeit in bakken op meerdere niveaus aan de gevel.

Natuurlijk wordt het water ook opgevangen in de bakken zelf. De beplantingsoorten zijn geselecteerd op geveloriëntatie en nectar- en bessenrijkdom. De begroeide gevels zijn nest- en schuilplekken voor zangvogels en insecten. Het dak is een combinatie van ruigtekruiden en zonnepanelen. “De beplanting groeit vanaf straatniveau omhoog en hult straks de gehele envelop in het groen, en zorgt voor de opvang van fijnstof en CO2, produceert zuurstof, filtert zonlicht en reduceert geluid.”

Dit artikel is verschenen in Stedebouw en Architectuur 03/2019, thema Gevels en Daken. Lees meer van Stedebouw en Architectuur in onze bibliotheek.