Stedelijke ontwikkeling met Nature-based Solutions

Lees hier wat Nature-based Solutions (NBS) in steden inhoudt, dat Nederland deel uitmaakt van het internationale project ‘Naturvation’, welke matrix de gemeente Utrecht aanhoudt om de meervoudige waarde van NBS in beeld te brengen en wat volgens de Universiteit van Utrecht de voorwaarden zijn geweest voor het slagen van het project ‘Roerplein wordt Groenplein’ in een stenige aandachtswijk.

De Europese verstedelijkingsopgave aanpakken

In Europa komt een enorme verstedelijkingsopgave op ons af. Momenteel leeft zeventig procent van de Europese bevolking in steden, de prognose is dat er in 2050 nog eens 36 miljoen stedelingen bijgekomen zijn. Momenteel hebben we te kampen met niet-duurzame verstedelijking, met de daarbij gepaard gaande gezondheidsproblemen en het verlies van natuurlijk kapitaal en ecosystemen die schone lucht, water en grond nodig hebben. Het besef groeit, dat oplossingen met uitgangspunten in natuurlijke porcessen en ecosystemen ons kunnen helpen om de verstedelijkingsopgave op een duurzame manier aan te pakken. De afdeling 'Onderzoek & Innovatie' van de Europese Commissie heeft het beleid van Nature-based Solutions uitgestippeld om een duurzame en veerkrachtige samenleving te bouwen.

Nature-based Solutions (NBS)

Nature-based Solutions (NBS) zijn op natuur gebaseerde innovaties, die oplossingen bieden voor stedelijke uitdagingen. NBS hebben volgens de EU-commissie de mogelijkheid om de impact van klimaatverandering te beperken, de biodiversiteit en de milieukwaliteit te verbeteren en tegelijkertijd bij te dragen aan economische ontwikkeling en sociaal welzijn. Voorbeelden die genoemd worden, zijn: groene daken en stadsparken die ‘hittestress’ beperken, terwijl ze bijdragen aan een betere leefomgeving voor mensen. Of het kunnen plekken zijn met wateropslag in de stad, die als regenwaterbuffer werken én mogelijkheden geven voor meer biodiversiteit of voedselproductie in de stad.

EU project ‘Naturvation’ met UU en PBL

Naturvation (NATure-based URban innoVATION) is een interdisciplinair, internationaal project onder leiding van de Universiteit van Durham. In samenwerking met de universiteiten van Lund, Barcelona en Utrecht (UU), Centraal Europeaan University, instituten in Leipzig en het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), worden door middel van vergelijkend onderzoek en op basis van een groot aantal wetenschappelijke reviews, de meervoudige effecten en waarden van Nature-based Solutions vooor de komende vier jaar vastgelegd. Er wordt met verschillende disciplines gewerkt, waaronder stedelijke ontwikkeling, innovatie, geografie, ecologie en economie.

Naturvation heeft drie hoofddoelstellingen:

1. evaluatie van uitgevoerde projecten (case studies);
2. innovaties mogelijk maken;
3. realisatie van het potentieel van NBS.

Er wordt gewerkt met lokale partners en cases in de zes steden: Malmö, Newcastle, Utrecht, Leipzig, Barcelona en Györ.

De matrix voorgelegd door de gemeente Utrecht

De UU en het PBL werken samen met de gemeente Utrecht in Naturvation. Hierover vertelde de gemeente tijdens een ‘Mobile Lab’. De drie Nederlandse partners gaven ieder een presentatie en de deelnemers van het Lab fietsten langs verschillende plekken in Utrecht, waarbij een Nature-based Solution was toegepast. AM Landskab was voor het Mobile Lab uitgenodigd. Enerzijds als ontwerper van één van de drie Utrechtse casus voor Naturvation, anderzijds als toekomstig partner in het URIP; Urban-Regional Innovation Partnership voor het Europese onderzoek.

De gemeente legde onderstaande matrix voor, een doorontwikkeling van de ‘Atlas Natuurlijk Kapitaal’, als middel om innovaties op basis van de natuur te ordenen. Een interessante opzet omdat zowel schaalniveau als thema’s hierin een plek krijgen. Ik kan mij goed voorstellen dat dit ook een mooie houvast biedt voor het waarderen van Nature-based Solutions. Karakteristiek in de NBS-aanpak is de waardecreatie op meerdere vlakken: economisch, ecologisch en sociaal. De UU onderzoekt nu welke waardes met de huidige projecten, die beschouwd worden als Nature-based Solutions, zijn gecreëerd en vooral wat de condities zijn om een NBS-project uit te voeren en te laten slagen.

Wat zijn de succesfactoren volgens de UU?

De UU heeft in gesprekken met de gemeente drie casestudies in Utrecht uitgekozen. Één daarvan bleek ons project ‘Roerplein wordt Groenplein’.
De UU heeft het project op verschillende manieren onderzocht, onder andere door interviews met de gemeente, niet-overheidsorganisatie, bewoners en de betrokkene professionals. Het Roerplein wordt beschouwd als een geslaagd Nature-based Solution-project en de volgende succesfactoren worden genoemd:

1. De Natuur en Milieufederatie hebben geïnvesteerd in het aantrekken van een ‘sociaal ondernemer’ als procesbegeleider en ontwerper (ondergetekende) en gemeente hadden een budget gereserveerd voor uitvoering van groene initiatieven;
2. De sociaal ondernemer heeft een centrale rol gespeeld in het ontwikkelen van het groene plein. Ze heeft bewoners op verschillende manieren betrokken en vooral heeft ze ook een achtergrond als landschapsontwerper, waarmee ze de kennis bezit om een duurzaam en veerkrachtig ontwerp te maken;
3. De bewoners hebben een zelfbeheergroep opgestart, geformaliseerd in een stichting en hebben goede afspraken gemaakt met de gemeente over gedeeld beheer;
4. De doelen van de gemeente, de sociaal ondernemer, de NMU en de bewoners overlapten.

De gemeenschappelijke noemer – ontwerp als bindmiddel

Als ik de vierde succesfactor ‘de doelen overlapten’ bekijk, komt dat overeen met de visie van AM Landskab. We gaan actief op zoek naar ‘de gemeenschappelijke noemer’ van alle stakeholders om tot kansrijke plannen te komen. Zo ook bij het Roerplein. In eerste instantie was er geen animo voor het meedenken over een herinrichting van het plein, laat staan zelfbeheer. Samen met de NMU is het gelukt om bewoners te mobiliseren en te verbinden rondom een nieuw plan in hun buurt. Nu hebben de bewoners het roer overgenomen. In de stichting zitten mensen, die elkaar daarvoor niet kenden en ze organiseren, behalve tuindagen, ook nieuwjaarsborrels op het groenplein.

Ons credo in de praktijk: ‘ontwerp als bindmiddel’. Het traject dat hiermee gepaard gaat, noemen we geen participatie meer, maar co-creatie (wil je weten wat co-creatie in dit project inhoudt? Zie Roerplein wordt Groenplein). Cruciaal is, dat werken in co-creatie alleen is gelukt, omdat de bewoners bereid waren om mij als ‘sociaal ondernemer/ontwerper’ op een open manier te ontvangen en toe te laten in hun buurt. Dat is niet vanzelfsprekend, daar ben ik dan ook elke keer verrast over.

De herinrichting van het Roerplein levert waarde op alle vlakken op: klimaat, biodiversiteit, gezondheid en stedelijke-economische ontwikkeling.

Bewonersoasen met structuren kruisen

In het ontwerp hebben we ernaar gestreefd om de bewonersideeën te vertalen op basis van grote, maatschappelijke opgaven. Hierdoor willen we een bijdrage aan een oplossing op microniveau leveren. Wil je echt baat hebben bij de aanpak, dan is het zaak om dit soort ‘bewonersoasen’ met een sterk gevoel van eigenaarschap bij bewoners, te kruisen met de grotere Nature-based structuren. In Utrecht zou ik als voorbeelden van de grotere structuren kunnen noemen: het watersysteem van Leidsche Rijn, het te realiseren ‘Rondje stadseiland’ of de kans om een ‘landschappelijke casco’ – met waarden op gebied van klimaatadaptie, ecologie, cultuurhistorie en recreatie – de basis te laten zijn voor toekomstige ontwikkelingen in polder Rijnenburg.
Dat houdt in dat je op twee schaalniveaus tegelijkertijd werkt. Als je het mij vraagt: nu niet gebruikelijk, maar wel noodzakelijk om met een kruisbestuiving van schalen te werken om echt duurzame leefomgevingen te realiseren.

Hoe gaan de kruisbestuivingen uitpakken?

Ik ben nu benieuwd naar twee dingen.
Ten eerste, worden er andere condities ontdekt voor Nature-based Solutions, in Nederland, maar vooral ook in de andere zes landen en steden: Malmö, Newcastle, Utrecht, Leipzig, Barcelona en Györ? Zijn er per cultuur en geografische situatie veel overeenkomsten of juist veel verschillen in succesfactoren?

Ten tweede, lukt het in de gemeente Utrecht om de grote en het kleine schaalniveau met elkaar te kruisen? De ‘bewonersoasen’ als prototypes te beschouwen en die te herhalen in de stad en daarmee bestaande en nieuwe Nature-based structuren betekenis en veerkracht geven? Als partner en lid van de URIP (Urban-Regional Innovation Partnership) zal ik dat zeker adviseren. Dat heeft van alles met ‘ontwerpend onderzoek’ en ‘ontwerpend denken’ te maken. Meer hierover in mijn volgende blog.

Dit blog is afkomstig van amlandskab.nl.

Door Anne-Mette van Lieshout Andersen van AM Landskab