Top 11 bijzondere architectuur in Leeuwarden

Vooral de recente architectuur heeft bijgedragen aan een upgrading. De Ruyter wijst op de herontwikkeling van het Zaailand. “In de jaren '90 een tochtgat. Nu prettig om te verblijven, gastvrij en uitnodigend.” Op veel meer plaatsen heeft ‘archipunctuur’ de stad verrijkt. Vooral de Centraal Apotheek uit 1905 vormt een mooi trait d’union van de moderne architectuur naar de vele monumentale gebouwen in de stad. De historische binnenstad van Leeuwarden telt zo’n 600 rijksmonumenten.

Deze top 11 verscheen in de Stedenspecial Leeuwarden, een speciale editie van Stedebouw & Architectuur die geheel in het teken van de stad Leeuwarden staat. In 2014 verscheen de Stedenspecial Helmond. Beide edities zijn te downloaden in onze bibliotheek.
 

1. Amicitia (2010)

Ontwerp: Jo Coenen
Opdrachtgever: Elizen Vastgoed Twello

Dit voormalige kantoorpand uit de jaren zestig van de vorige eeuw was het lelijkste gebouw van Leeuwarden en is tot op het casco gestript en opnieuw opgebouwd. Coenen heeft de stedenbouwkundige miskleun gerepareerd door de bouwmassa in tweeen te knippen en de plint licht te draaien ten opzichte van de bestaande bebouwing. Op de plint is een parkeerdek aangelegd die de scheiding vormt tussen de onder- en bovenbouw. De vormgeving van de bovenbouw kenmerkt zich door veel glas en ronde vormen.

2. CJIB, Centraal Justitieel Incassobureau (2012)

Ontwerp: Claus en Kaan, Dick van Wageningen en Felix Claus
Opdrachtgever: Rijksgebouwendienst Arnhem

Tegenover het bestaande kantoorcomplex Marnixstate is een uitbreiding gebouwd voor vierhonderd medewerkers van het Centraal Justitieel Incassobureau. Dit rechthoekige gebouw met afgeronde hoeken heeft verticaal gebogen glazen lamellen om de weerspiegeling van het zonlicht te voorkomen. Daarnaast verlevendigen de lamellen door hun ritme en vertekening de gevels van het gebouw. Het atrium is asymmetrisch geplaatst waardoor er kantoorruimten met verschillende dieptes zijn ontstaan. 
 

3. NHL Hogeschool (2009)

Ontwerp: Architectuurstudio Herman Hertzberger
Opdrachtgever: NHL Hogeschool

Het ontwerp van Hertzberger omarmt het eerdere ontwerp van Bonnema uit het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw. In een carrévorm is het structuralistische gebouw ingepakt. De nieuwbouw van twee bouwlagen rust op V-kolommen en zweeft ongeveer zes meter boven het maaiveld, op strategische plekken is er een glimp van het bestaande complex te zien. Ter plaatse van de hoofdentree raakt de nieuwbouw het maaiveld en is er een overhangende uitkraging geconstrueerd. Op plaatsen waar veel glas is, is een matte zonwerende etslaag toegepast om de hitte te temperen.
 

4. Tresoar, voorheen Provinciale- en Bumabibliotheek (1959)

Ontwerp: Architectenbureau Tauber
Opdrachtgever: Provincie Fryslân

De provincie Fryslân schreef in 1957 een openbare prijsvraag uit voor de Provinciale- en de Bumabibliotheek in Leeuwarden. Piet Tauber won de prijsvraag. Hij ontwierp een horizontaal volume van twee bouwlagen. Door vier verschillende soorten ramen, elk met een andere breedte, en door de schijnbaar willekeurige verdeling resulteerde dit in een lange gevel met een ritmisch karakter. Al in 1960 had de Architectural Forum de bibliotheek een geslaagd voorbeeld genoemd van een eigentijdse, speelse compositie, daarmee doelend op het ritme van de ramen. (Bron: NAi)

5. Watercampus (2015)

Ontwerp: GEAR (TWA, AchterboschZantman, BSA & Jelle de Jong)
Opdrachtgever: Gemeente Leeuwarden

De gemeente Leeuwarden schreef in 2013 een Europese prijsvraag uit voor de uitbreiding van de Watercampus aan de Potmarge in Leeuwarden. De architectencombinatie GEAR overtuigde de jury mede door het aansprekende landschapsontwerp van Veenenbos en Bosch. Het gebouw heeft een schil van houten lamellen die de contouren van het gebouw volgen, waardoor er een speels en eigentijds volume is ontstaan. De meanderende waterpartij met rietkragen heeft een verhoogd waterpeil gekregen, waardoor het water prominent in beeld komt. Het complex heeft de hoogste duurzaamheidsscore ( outstanding ) gekregen.
 

6. Fries Museum (2012)

Ontwerp: BiermanHenket Architecten
Opdrachtgever: Provincie Fryslân

Via een bijzonder legaat van architect Abe Bonnema kreeg Leeuwarden de enorme som geld van achttien miljoen euro in de schoot geworpen. Bonnema stelde twee voorwaarden: het nieuwe museum moest aan het Wilhelminaplein gebouwd worden en de architect diende Hubert-Jan Henket te zijn. Henket heeft een stoer en open gebouw neergezet dat gelijktijdig het Wilhelminaplein een goed geproportioneerde wand geeft. De voorgevel bestaat uit een grote glazen wand met een overkoepelend dak van ongeveer 25 meter hoogte. Het nieuwe museum staat tussen het winkelcentrum Zaailand en het markt- en evenementenplein. Dwars door het gebouw loopt een openbare voetgangersroute, die beide functies verbindt.
 

7. Techum (2006-2015)

Ontwerp: Palmboom & Van der Bout
Stedenbouwkundige uitwerking: Franz Ziegler
Opdrachtgever: Gemeente Leeuwarden

Dit nieuwe Friese buurtschap maakt deel uit van de uitbreidingslocatie De Zuidlanden.  Het ontwerp voor deelgebied Techum is geïnspireerd op de befaamde traditionele Friese dorpen. De structuur is gebaseerd op organisch gegroeide buurten waarbij het landschap tot in de kern van het dorp voelbaar is. De architectuur die bij deze dorpen hoort, kenmerkt zich door lage dakgoten en grote geornamenteerde dakkapellen.  Het is een bijzonder nieuw stadsdeel waarbij landschappelijke kenmerken, zoals afgegraven terpen en kronkelende vaarten, worden geïntegreerd en uitgebuit in het ontwerp. Door het open landschap tussen de buurtschappen worden de kwaliteiten van het Friese landschap benut, dit op steenworp afstand van de binnenstad van Leeuwarden.
 

8. Centraal Apotheek (1905)

Ontwerp: G. B. Broekema
Opdrachtgever: Centraal Apotheek

Dit Rijksmonument is een bijzondere apotheek die inmiddels 110 jaar oud is en in ArtNouveaustijl is gebouwd. De stijlkenmerken zijn nog steeds intact. Zo is het keramische tegeltableau met daarop de Griekse gezondheidsgodin Hygieia nog steeds duidelijk zichtbaar. Verder zijn de gevels en de daken rijkelijk voorzien van decoraties, iets wat het gebouw heel veel plasticiteit geeft. Door de strategische ligging op de hoek Voorstreek-Tuinen bepaalt dit pronkstuk de sfeer in dit gedeelte van de binnenstad.
 

9. Provinciehuis Fryslân (2012)

Ontwerp: Soeters Van Eldonk Architecten
Opdrachtgever: provincie Fryslân

Met de bouw van een nieuwe toren in een terugspringende rooilijn heeft de architect het ruimteprobleem voor de provinciale ambtenaren in een keer opgelost. De achttiende-eeuwse gebouwdelen en de negentiende-eeuwse statenzaal van het oude provinciehuis zijn behouden gebleven en geïntegreerd in de nieuwbouw. Soeters heeft een nieuwe openbare route door het noordelijke binnenhof gelegd, waardoor de neogotische statenzaal zichtbaar is gemaakt. De zuidelijke binnenhof is bedoeld voor pauzerende ambtenaren en opent zich zodanig naar de zon dat in alle jaargetijden hier tijdens de lunch zon valt. Hier bevindt zich namelijk het restaurant.
 

10. Achmeatoren (2002)

Ontwerp: Abe Bonnema en Jan van der Leij
Opdrachtgever: Achmea Vastgoed

Deze kantoortoren van bijna 115 meter hoogte is beeldbepalend voor een groot gedeelte van Fryslân. De toren bestaat eigenlijk uit twee volumes die als het ware in elkaar zijn geschoven. De ene toren loopt door tot 115 meter, het ingeschoven volume is lager en loopt door tot 68 meter hoogte. De hoge toren is bekleed met egaal zwart graniet en de lagere toren met genuanceerd grijs graniet. De plint heeft een publieksfunctie gekregen die via een glazen arcade aan de belangrijke voetgangersroute vanaf het station naar de binnenstad ligt.
 

11. Bungalow familie P. de Jong (1963-1965) Bordineweg 42

Ontwerp: Abe Bonnema
Opdrachtgever: fam. P. de Jong sr.

Op een uitgesproken zichtlocatie liet de bouwondernemer P. de Jong een ruim opgezette bungalow realiseren naar een plan van Abe Bonnema. De tuin is aangelegd naar een ontwerp van Mien Ruys. Het huis is gebouwd in een Nieuw Zakelijke, modernistische trant. Kenmerkend voor het huis is de geslotenheid aan de straatzijde en het open karakter aan de achterzijde, waar binnen en buiten organisch in elkaar overgaan. De buitengevels bestaan uit gemetselde ‘schijven’ gemêleerde roodbruine baksteen, afgewisseld met grote rechthoekige vensterpartijen tot op de grond. Rondom liggen lichtstroken op de muren, waardoor het fors overstekende maar met grote openingen geperforeerde platte dak lijkt te zweven.