Spoorzone Zwolle – een interessante puzzel van groene ambities

In de jaren 90 is de spoorzone rondom station Zwolle ingericht als kantoorgebied met een stukje wonen. Nu, meerdere decennia later, is dit gebied toe aan een ingrijpende herontwikkeling. De spoorzone betreft intussen een van de grootste gebiedsontwikkelingen voor de gemeente Zwolle en heeft daarbij grote strategische waarde, enerzijds om te verdichten en anderzijds om te innoveren en te vergroenen.

Innovatiedistrict

Spoorzone Zwolle moet een boost geven aan de economie van de stad, vertelt Majdandzic. Hier gaan onder andere de oude/historische werkplaatsen van de NS een belangrijke rol in spelen. “Wat je nu ziet in de spoorzone is dat elk gebouw zijn eigen functie heeft”, zegt de stedenbouwkundige. “Er gaan ’s ochtends mensen in en ’s avonds zijn ze weer weg. Ons doel is om deze bedrijven onderdeel te maken van de stad.” Daar is veel ruimte voor. Zo staan er veel historische hallen in het ‘ruige’ deel van de spoorzone waar de stad rijkelijk gebruik van kan maken. “Zoals Jane Jacobs zei: ‘New ideas need old buildings’. We voorzien dan ook een ecosysteem van bedrijven – startups, scale ups, et cetera – cultuur en onderwijs die zich rond een aantal thema’s concentreren en met elkaar samenwerken.” Niet voor niets wordt de spoorzone intussen aangeduid als het innovatiedistrict van Zwolle.

Door de spoorzone te verbinden aan de rest van de stad, wordt het centrumgebied vergroot. “Dat betekent niet een tweede centrum, maar een aanvulling op het bestaande centrum”, legt Majdandzic uit. Hiervoor gaat de gemeente de samenwerking aan met de al aanwezige partijen in de diverse deelgebieden die in de spoorzone liggen, zoals het Hanzekwartier en Windesheim. “We willen het innovatiedistrict samen vormgeven met werkplaatsen, dienstverlening, onderwijs, cultuur et cetera. Dat maakt dat het gebied meerwaarde heeft voor de stad. Door daar woningen aan toe te voegen, krijg je bovendien een levendigheid die daarbij past.”

Druk op de ketel

Volgens Majdandzic ligt de grootste uitdaging in deze verdichtingsopgave. “We verdubbelen eigenlijk het aantal m2 in de spoorzone, dus dan moet je denken aan zo’n drieduizend nieuwe woningen”, zegt ze. “Hoe zorg je dan voor een prettige verblijfskwaliteit? Dat is een steeds complexer wordende vraag, want de ambities op het gebied van energie en groen vragen wat van de ondergrond en door klimaatadaptatie moeten we ook water een plek geven. Tegelijkertijd hebben we het over een risicogebied voor overstromingen.”

De druk op de openbare ruimte van de spoorzone is dus groot. Eén van de maatregelen die Zwolle daarvoor neemt, is het creëren van meer ruimte voor iedereen die fietst en wandelt. “Kijk naar het huidige Hanzeland: een gebied naast het station dat met veel asfalt en een parkeergarage perfect is ontsloten voor auto’s”, zegt Majdandzic. “Dat willen wij omkeren door er een verblijfsgebied van te maken, gericht op de voetganger en de fietser en op het openbaar vervoer. Station Zwolle is het op één na grootste OV-knooppunt van Nederland, dus waarom zou de auto daar nog dominant moeten zijn?” 

“Anders nadenken over mobiliteit is een cruciale randvoorwaarde voor stedelijke verdichting met kwaliteit”, vervolgt Majdandzic. Dat zit hem in het afvangen van zoveel mogelijk autoverkeer aan de randen van de stad zodat fietsers en voetgangers zoveel mogelijk ruimte krijgen in de stedelijke gebieden. “Dat is een weerbarstige opgave, want met drieduizend nieuwe woningen moet er best wat parkeerruimte bij, ook al brengen we de parkeernormen naar beneden. Zeker met de ambitie om het bestaande maaiveldparkeren te vervangen door groen of woningen.”

Natuurinclusieve ambities

Een andere opgave van Spoorzone Zwolle is de vergroening van de buitenruimte. Om die ambitie gewicht te geven, is Zwolle betrokken bij het project Succesvol Implementeren Groene Stadsontwikkeling (SIGS) van de Wageningen University & Research. Het doel is om vergroening gedurende de ontwikkelfase te borgen en om waardering te creëren voor de functies van groen. Dat is hard nodig, zegt Majdandzic: “In de spoorzone is op dit moment relatief weinig waarde voor de natuur. Het is vooral beeldgroen: lange wegen met rechte bomenlanen in smalle bermpjes. Net alsof een maquette werkelijkheid is geworden. Ook staan de bomen net aan de verkeerde kant van het voetpad en helpen ze daardoor niet om hittestress te bestrijden.”

Mede dankzij het SIGS-project wordt het belang van groen in de plannen benadrukt. “Groen is niet slechts een architectonisch middel, maar heeft een functie voor de biodiversiteit, het tegengaan van hittestress, een stimulans om te gaan bewegen et cetera”, zegt Majdandzic. “Dat brengen we weer terug in de spoorzone. Daardoor wordt het wel drukker in de al overvolle bodem. Het is onze inzet dat we voldoende ruimte borgen door nu tijdig te handelen, zodat het groen kan groeien en volwaardig kan bijdragen aan onze ambities voor klimaat en verblijfskwaliteit.”

Natuurinclusief bouwen is een expliciet doel in het ontwikkelkader van de Spoorzone, zegt Majdandzic. Desondanks blijft het een kwestie van trekken aan de ambitie. “De bestaande groenblauwe structuur van de spoorzone kan een  belangrijke drager zijn voor de ecologie”, aldus de stedenbouwkundige. “Deze structuren worden wel opgenomen in de uitwerkingen van de deelgebieden, maar we zijn nog zoekende naar de exacte invulling. Die moet waarde hebben voor mens én dier.” 

Daarom werkt Zwolle in eerste instantie aan het grote plaatje: wat zijn de dragende structuren voor de biodiversiteit, welke soorten leven er al en welke verbindingen kunnen er gemaakt worden? “Zodra we dat duidelijk hebben, kunnen we een handreiking geven aan de deelgebieden, zodat zij zich kunnen richten op de juiste ingrediënten voor groen met natuurwaarde.” Majdandzic noemt daarbij het welbekende voorbeeld van de mussenkast: zonder geschikte beplanting in de omgeving heeft de kast zelf weinig nut. “Dat samenspel tussen gebouw en omgeving gaat breder dan sec de spoorzone. Daarom is het belangrijk om ook beheerders vroegtijdig erbij te betrekken om te bepalen wat haalbaar is.”

‘We doen een boel goed’

Spoorzone Zwolle is een kansrijk gebied, maar tegelijkertijd – of misschien wel daardoor – een complexe puzzel. Er zijn veel ‘claims in de ruimte’, zegt Majdandzic, die ‘soms met elkaar gecombineerd kunnen worden en soms ook niet’. Ook is het volgens haar een kwestie van kennis: “Iedereen heeft goede intenties, maar ondertussen zijn we nog veel aan het ontdekken. Het is niet iets dat je afvinkt. Je móet samenwerken.”

“We moeten bij alles wat we doen in de Spoorzone zoveel mogelijk ambities met elkaar verknopen”, vervolgt Majdandzic. “Als je integraal naar de opgave kijkt, kun je met één ingreep al een flinke slag slaan. Denk aan een fietsstraat: als je het asfalt minder breed maakt, kun je meer groen aanleggen. Als je het juiste groen kiest, kan het betekenis krijgen voor de biodiversiteit. En door meer bomen te planten, kun je voetgangers schaduw bieden tijdens hittestress.” Voor de stedenbouwkundige is deze manier van ontwikkelen dé kans om bij te dragen aan een duurzamere wereld. “Dat blijft moeilijk door de veelheid van dingen: het is altijd een spanningsveld tussen prioriteiten. Toch geloof ik dat dit in Zwolle wel goedkomt. Kijk naar het Stationsplein: ambities op het gebied van vergroening, klimaat en mobiliteit zijn daar geïntegreerd. Dat heeft geleid tot een plein waar mensen kunnen genieten. Als je dat als stad voor elkaar krijgt, dan doe je een boel goed.”

De eerste ingrepen
In de eerste fase van de herontwikkeling van Spoorzone Zwolle wort het Koggepark aangelegd. Majdandzic: “De Spoorzone heeft twee dragende structuren: één van noord tot zuid, het Engelenpad, waarmee de binnenstad via de nieuw aan te leggen passerelle wordt verbonden met de IJssel, en de van oost naar west lopende structuur via de Koggelaan. De laatste willen we omvormen tot park. Dat wordt een soort fietsenstraat waar de auto te gast is, die als een kralenketting groene plekken aan elkaar gaat rijgen. We beginnen ten zuiden van het stadskantoor, waar veel asfalt weg te halen is, zodat groen meer ruimte krijgt. Hierbij nemen we ook de kades mee zodat het water beter bereikbaar is en de waterkwaliteit kan verbeteren.” Meer informatie over het Koggepark is hier te vinden.

Ook is recent het ontwerp van de passerelle over het spoor onthuld. Deze natuurinclusieve en klimaatadaptieve loopbrug, met watergangen en bomen, is na het stationsplein de ‘tweede stap om de binnenstad met de vernieuwde spoorzone te verbinden’. De bouw van de passerelle start in 2023.

Excursie naar Spoorzone Zwolle

Zelf door de Spoorzone Zwolle wandelen met uitleg over de metamorfose die het gebied zal ondergaan? Meld je dan aan voor de gratis Excursie Spoorzone Zwolle. De excursie vindt plaats op 3 februari en duurt ongeveer van 09.00 - 11.30 uur. De excursie bestaat uit een ochtendprogramma met tour en schetssessie in de Spoorzone, waarbij op zoek wordt gegaan naar ideeën voor natuurinclusieve gebouwen. Deelnemers gaan schetsen op een casus met een bestaand gebouw (transformatie kantoren naar wonen) en een casus met nieuwbouw.