Donuteconomie als model voor stedelijke ontwikkeling en bouw

Het bekende model van de donuteconomie werd ontwikkeld door de Britse econoom Kate Raworth en is inmiddels wereldwijd omarmd. Het behelst een denk- en werkwijze, waarbij er voor iedereen voorspoed is zonder dat de ecologische grenzen van onze aardbol worden overschreden. In de Engelstalige publicatie Doughnut for Urban Development wordt deze donuteconomie (ook simpel ‘donut’ genoemd) gebruikt als model voor stedelijke ontwikkeling en bouw. Het 180 pagina’s tellende boek is het resultaat van een gezamenlijk onderzoeksproces van veertig auteurs en externe experts. De inhoud is bedoeld om te helpen bij het toepassen van donut-principes in stedelijke ontwikkeling.

De vijf hoofdstukken in het boek, inclusief tal van downloadbare tools, vormen een diepgaande handleiding, waarmee je de duurzaamheid van projecten meet en evalueert, en ontdekt hoe je nog duurzamer (regeneratief) kunt werken. De nadruk ligt daarbij continu op het verkleinen van de voetafdruk van je eigen werk en dat dankzij tal van inzichten over sociale en planetaire duurzaamheid op een lokale en mondiale schaal. De auteurs drukken je daarbij op het hart dat je er niet komt door simpelweg nieuwe doelen en targets te formuleren. Het gaat heel fundamenteel over de aard van je bedrijfsstructuur.

Nieuwe oplossingen

Kate Raworth zelf vertelt in de publicatie waarom haar donut ook in de stedenbouw kan worden toegepast. Raworth: “De behoefte aan steeds meer betaalbare woningen is een bekende uitdaging in veel steden als gevolg van de groei van de stedelijke bevolking en de stijgende kosten van levensonderhoud door woekerprijzen voor de huur. In landen met hoge inkomens en een fors gebruik van hulpbronnen, zou het bouwen van nieuwe woningen volgens de business-as-usual-aanpak echter snel leiden tot een hogere CO2-uitstoot en een grote voetafdruk, terwijl die juist moeten dalen.

Onze huidige klimaatcrisis is voor de meesten duidelijk zichtbaar, maar de maatschappelijke implicaties van stedelijke ontwikkeling worden nog steeds niet volledig onderkend. We hebben te maken met zowel een klimaatcrisis als een woningcrisis, en we moeten beide tegelijk aanpakken, anders versterkt de een de ander. Als je met het oog op de toekomstige woningbouw rekening houdt met zowel sociale als planetaire grenzen, roept dat vragen op die leiden tot nieuwe oplossingen.”

“Kunnen woningen bijvoorbeeld worden beheerd en eigendom zijn van een gemeente of community, zodat ze betaalbaar blijven voor lagere inkomensgroepen die nu uit de private huurmarkt worden verdreven? Radicale veranderingen kunnen we echter niet doorvoeren zonder een radicaal herontwerp van het bedrijfsleven. Wat uiteindelijk de toekomst zal vormgeven, is niet het ontwerp van individuele gebouwen of producten, maar het ontwerp van de bedrijven zelf.”

Deep design

Op dit punt halen de auteurs ook ‘inspiratie’ uit de vele mondiale crises, van politieke polarisatie tot klimaatverandering en van extreme sociale ongelijkheid tot afbraak van biodiversiteit. Omdat macht en eigendom zich bevinden in de handen van een veel te kleine groep, wordt in deze publicatie betoogd, moet onze mondiale economie gaan veranderen. De donuteconomie kan daarvoor het kompas zijn, waarbij de huidige degeneratieve industriële systemen worden omgevormd tot regeneratieve industrieën die werken met de cycli van de aarde en binnen haar grenzen.
Dat alles vraagt, benadrukken de schrijvers, om de transformatie van het deep design van bedrijven. Met als kernvragen:

• Wat is het doel van een bedrijf in deze wereld?
• Hoe behandelt het bedrijf zijn werknemers, klanten, leveranciers en partners?
• Hoe wordt het bedrijf bestuurd?
• Hoe is het eigendom geregeld?
• En uiteindelijk: hoe wordt het gefinancierd?

Eigendomsstructuur

Voor veel bedrijven begint een dergelijke transformatie vaak met innovaties in productontwerp, het elimineren van wegwerpplastic en met het betalen van een leefbaar loon aan werknemers. Dergelijke acties zijn verre van voldoende. Voor een echt grondige update van het deep design van een bedrijf keken de auteurs naar Marjorie Kelly en haar vijf ontwerpelementen van eigendom van ondernemingen (Doel, Netwerken, Governance, Eigendom en Financiering). Deep design kijkt vooral naar de eigendoms- en financiële structuur van een onderneming. Hoe worden gestelde doelen beschermd en hoe worden belangrijke beslissingen genomen en bewaakt?

Een goed voorbeeld van hoe je in dit kader een bedrijf transformeert, is het benoemen van de aarde tot de enige aandeelhouder van het bedrijf, zoals outdoor-kledingbedrijf Patagonia deed. Het Britse Faith In Nature (shampoo) benoemde de natuur tot haar bestuurslid. Dergelijke innovaties van een bedrijfsmodel kunnen fundamenteel van invloed zijn op de kans dat een bedrijf transformeert en regeneratieve acties onderneemt. Denk aan het goedkeuren van plannen voor regeneratieve landbouw, significante investeringen in koolstofpositieve bouw of het betalen van een hoger, leefbaar loon voor werknemers in de toeleveringsketen.

• Biocredits
  Onlangs is geopperd om inheemse volkeren en lokale gemeenschappen te belonen met biocredits, als zij werk maken van het in stand houden van bestaande ecosystemen of van het herstellen van beschadigde ecosystemen. Denk aan bosbouwinitiatieven en reservaten in bedreigde gebieden. De credits kunnen vervolgens worden aangekocht door individuen en bedrijven over de hele wereld om verdere, duurzame inspanningen van die lokale gemeenschappen te financieren. Biocredits kunnen in tegenstelling tot koolstofcertificaten niet worden gebruikt voor claims van compensatie. Zo bevorderen ze werkelijke regeneratie en blijft het niet alleen bij compenseren van negatieve effecten (die daardoor juist blijven bestaan).

Het is voor bedrijven verder zaak om te gaan werken vanuit een perspectief waarbij eigendom en opbrengsten eerlijker worden verdeeld onder de mensen die het meest verbonden zijn met of beïnvloed worden door een bedrijf. In dit kader verwijzen de auteurs ook naar een vergelijkbare collectiviteit van energiecoöperaties die worden geleid door burgers. In heel Europa zijn zo al meer dan 1,25 miljoen mensen verenigd rondom gezamenlijke duurzame belangen.

Schade afpellen

Verder kom je in deze uitgebreide uitgave ruim aan je trekken als je dieper wilt duiken in de (de)generatieve materie die je dagelijks als ontwerper of bouwer tegenkomt. In het boekwerk wordt grondig gekeken naar tal van maatstaven die het bouwen beïnvloeden en andersom: die door te bouwen onze planeet raken. Zo wordt heel nauwkeurig uitgelegd welke grenzen de aarde aangeeft en, als je alle schade afpelt, welke keuzes dat uiteindelijk oplevert voor het bouwen in een stedelijke context. 

Centraal daarbij staan de effecten van klimaatverandering en het toewijzen van CO2-uitstoot en -opslag aan je processen en producten. Daar zijn inmiddels tal van methoden voor te gebruiken en een hele reeks van die benaderingen wordt toegelicht. Maar ook wordt gewaarschuwd voor de onvermijdelijke discrepantie tussen het maken van simpele rekensommen en het nemen van subjectieve tot politieke beslissingen.In Nederland zijn de koplopers al aardig ver met het werken op basis van het carbon budget, maar misschien steek je iets op van de Deense benadering, de Reduction Roadmap, een Paris Proof-benadering voor de Deense woningmarkt. Door uiteindelijk 48 onderwerpen te identificeren, kun je een palet aan grenzen ontcijferen waarmee we de aarde kunnen beschermen, evenals jouw project en de toekomst van je naasten.Doughnut for Urban Development is een gratis uitgave van The Danish Architectural Press (met steun van Realdania).

Download nu het boek en de open source-documenten via: Doughnut for Urban Development.

Dani Hill-Hansen is architect & sustainable design engineer.
Kasper Guldager Jensen is architect, gastprofessor architectuur in Delft, München en Calgary, medeoprichter en ontwikkelaar bij Home.Earth, adviseur circulariteit van Denemarken en Amsterdam en voorzitter van een commissie die voor de Europese Unie standaarden voor circulair bouwen ontwikkelt.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Tekst: Ysbrand Visser