Routekaart: bouwen en verdichten zonder verlies groenareaal

Als het gaat om ontwikkeling van nieuwe woongebieden, koesteren bouwpartijen en gemeenten hoge duurzaamheidsambities. Grond kun je immers maar één keer uitgeven. Maar ambities wáármaken is twee. Hoe leg je ambities vast in een uitvraag of een Programma van Eisen? Hoe kun je de resultaten monitoren? In de themagroep ‘Routekaart KAN in je bouwproces’ bespreken marktpartijen en adviseurs de verschillende instrumenten waarmee bouwpartijen ambities overeind kunnen houden. Arnold van ’t Veld (Merosch) liet zien wat vijf jaar KAN in dat verband heeft opgeleverd.

Er is steeds minder groen in grote en middelgrote steden, concluderen Natuur & Milieu en Sweco in het Versteningsonderzoek van december 2024. Meer dan de helft van de buurten in de 32 grootste Nederlandse gemeenten is versteend, wat inhoudt dat er minder dan 75 m2 groen per woning en minder dan 1 hectare aaneengesloten groen in de buurt beschikbaar is. Deze verstening is de afgelopen vijf jaar sterk toegenomen, schrijven de onderzoekers: het gemiddelde aantal vierkante meters groen per woonadres nam met 24,2 procent af. Dit ondanks de toenemende aandacht voor de waarde van groen en vergroening.

Meer verstening

De deelnemers aan het KAN Platform streven ernaar om binnenstedelijk bouwen en verdichting mogelijk te maken zonder verlies van groenareaal. Die ambitie alléén is blijkbaar niet genoeg. Sterker: het onderzoek van Natuur & Milieu en Sweco laat zien dat binnenstedelijk bouwen in de praktijk nog steeds meestal méér verstening, minder natuur en grotere klimaatrisico’s oplevert. De urgentie om het anders te doen, is in de afgelopen vijf jaar alleen maar groter geworden.

Aan innovaties geen gebrek. Dat zien we in The Green Village waar we een inspirerende rondleiding krijgen: anderhalf hectare duurzame innovatie op de TU Delft Campus. Op het terrein gelden minder bouwregels dan normaal, waardoor er vrijuit kan worden geëxperimenteerd met innovaties op wijk-, straat- en gebouwniveau. Denk aan nieuwe funderingsmaterialen, energieopslag in phase changing materials, een energiedamwand, groene hellende daken, hittebestrijding in een stenige omgeving en toepassing van allerlei biobased materialen. Op het terrein wordt ook gewoond, zodat ervaringen in de praktijk in de experimenten doorklinken.

Gezamenlijke ambitie

Naast steeds snellere innovaties, is er ook een onderstroom van fundamentele verandering op gang gekomen, vindt Arnold van ’t Veld. In de eerste plaats is duurzaamheid een integrale ambitie geworden: “Je hoort niemand meer alleen over energieneutraal bouwen. Het gaat om energie, materiaal, natuur, klimaat, gezondheid én mobiliteit.” 

Een tweede fundamentele verandering is dat het niet meer alleen ‘een gemeente is die iets wil’, zegt Van ’t Veld: “Het is een gezamenlijke ambitie van bouwpartijen, overheid én bewoners. Het gaat bovendien niet alleen om de openbare ruimte, maar ook om privaat terrein. Bovendien is klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen steeds vaker onderdeel geworden van een bewuste strategie.”

In de tweede plaats is er op alle niveaus regelgeving in ontwikkeling waarmee overheden de ontwikkeling willen afdwingen. Als voorbeeld noemt Van ’t Veld de landelijke norm om waterschade te voorkomen bij een bui die eens per 100 jaar voorkomt. Op regionaal niveau zijn er bijvoorbeeld Klimaatregels van het Waterschap Rijnland en op gemeentelijk niveau noemt hij als voorbeeld de hemelwaterverordening in de gemeente Amsterdam. Op Europees niveau is de EU Taxonomie relevant, met een groot aantal eisen op het gebied van energie, circulariteit, natuur en klimaatadaptatie. Daarnaast, om verder te gaan dan wat wettelijk wordt afgedwongen, zijn er instrumenten om samenwerking te stimuleren. Stok en wortel. Een mooi voorbeeld is het NK Tegelwippen, maar zeker ook het Convenant Toekomstbestendig Bouwen (provincies Utrecht, Flevoland, Noord-Holland en Zuid-Holland). Hierin zijn integrale eisen vastgelegd ten aanzien van circulariteit, energie, natuur en biodiversiteit, klimaatadaptatie, gezondheid en mobiliteit.

Steeds meer instrumenten

Hoe bewegen bouwpartijen zich binnen die nieuwe context? Van ’t Veld: “Het is soms best een uitdaging om tussen de ‘nieuwe’ ambities, doelen en verplichtingen het hoofd koel te houden.” Gelukkig zijn er steeds meer instrumenten beschikbaar waarmee ontwikkelaars integrale duurzaamheidsambities in het bouwproces kunnen verankeren. Klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen begint met ambitiebepaling, een klimaatscan en/of labeling. Daar zijn instrumenten voor beschikbaar zoals het NL Gebiedslabel. Van ’t Veld: “Ontwikkelaars en beleggers gebruiken die labeling ook om te bepalen of zij überhaupt op die plaats een positie willen verwerven. Hoe kwetsbaar is een locatie?” Later in het ontwerpproces wordt dit concreet meetbaar met tools als een waterbalans, een oppervlaktestudie en een klimaatstresstest: “Je brengt in beeld wat een plan doet met de omgeving. De gemeente stelt die vraag, maar ontwikkelaars ook.”

Overzicht houden

Vervolgens is het de uitdaging om de ambities in het proces vast te houden door monitoring, vertaling in een Programma van Eisen, berekeningen per ontwerpfase en voortdurende toetsing. Van ’t Veld: “Daarin zit nu de worsteling bij veel ontwikkelaars. Hoe houd ik het overzicht over alle thema’s van klimaat en natuur en hoe zorg ik dat ik met zo min mogelijk moeite alles in het proces meeneem? Hoe zorg ik dat het bij al m’n collega’s landt?” 

Er zijn inmiddels verschillende instrumenten ontwikkeld, zoals een duurzaamheidsdashboard en een ambitieweb. Daarmee zie je in één oogopslag in hoeverre ambities op alle duurzaamheidsthema’s worden gehaald. Het Amvest Impact Framework is daar een mooi voorbeeld van. Van ’t Veld: “Het integrale duurzaamheidsdenken moet niet bij een exclusief groepje van koplopers blijven, maar moet common sense worden. Bijvoorbeeld door met de managers om tafel te gaan en te zorgen dat een integrale duurzaamheidsscan verplicht wordt voor iedere investeringsbeslissing.”

Tot slot is het een kwestie van gewoon doen, zegt Van ’t Veld: “Dat begint bij conceptontwikkeling. Aan de voorkant moeten meer partijen worden betrokken. Door integraal te werken, zie je heel mooie projecten ontstaan.” En hoe zit het met de financiële haalbaarheid? Wordt het bouwen door al die ambities niet te duur? Van ’t Veld: “Ik zie slechts twee grote kostenposten, misschien drie. Dat zijn waterberging, dakbelasting en eventueel een grijswatercircuit. Andere maatregelen zijn op zichzelf niet duur. Mits je aan de voorkant nadenkt en de juiste keuzes maakt.”

Themagroep

Als je ambities op het gebied van natuurwaarden en klimaatadaptatie meetbaar en bespreekbaar maakt, helpt dat om die in het proces te verankeren. Hiermee kan een ontwikkelaar een concreet aanbod doen in tenders, hierover communiceren met alle in- en externe stakeholders en ambitie-erosie voorkomen. In de themagroep ‘Routekaart KAN in je bouwproces’ worden verschillende tools besproken die hiervoor beschikbaar zijn. Dit was de derde bijeenkomst van deze groep.

Download hier de presentatie van Arnold van ’t Veld.

Blijf op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je ook op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Bronnen: KAN / Merosch
Verslag: Henk Bouwmeester
Beeld (bovenaan): Shutterstock