Inkijkje in unieke inrichtingsontwerp Floriade-terrein

De gemeente Almere had voor het Floriadeterrein de expliciete wens voor een kenmerkend en projectspecifiek straatbeeld. Oftewel: een expowaardige uitstraling die ook prima als regulier straatbeeld past. Een complexe puzzel, zegt architect Joan Almekinders van ZUS, die door de ontwikkelcombinatie is uitgenodigd om ontwerpend input te leveren.

Systematisch ontwerp

Het inrichtingsontwerp betreftonder andere de wegenstructuur, het straatmeubilair en de openbare verlichting. “We hebben geprobeerd een straatbeeld te maken dat groen en klimaatadaptief is, dus verharding enkel waar die nodig is”, vertelt Almekinders. “We maakten een aantal profielen voor de bredere straten en smallere paden, zoals fiets- en wandelpaadjes, wat een heel systematisch denken was. Je hebt voor een woonwijk namelijk een andere hiërarchie nodig dan voor een tentoonstelling, waar men het hele gebied wil doorlopen.”

Voor de verharding worden zoveel mogelijk elementen op hun plek gehouden. Om dat te koppelen aan de ambities, is gekozen voor een tegel van duurzaam beton waar gras tussen kan groeien zonder dat dit de integriteit aantast. “Er moet immers soms wel een verhuiswagen overheen kunnen”, zegt Almekinders. Dit creëert een uniek aanzicht van een straat die aan weerszijden alsmaar meer opgaat in het groen. Daarnaast is elke straat uitgevoerd als een flauw V-profiel met in het midden een brede, ondiepe goot. Hierdoor kan overtollig hemelwater oppervlakkig worden afgevoerd naar het nabijgelegen meer. 

De strakke vorm van de bestrating komt door de hele inrichting terug. Die eenduidigheid is bijna een must, gezien de structuur moet voldoen aan twee totaal verschillende typologieën. “Een bijna onmogelijke opgave”, stipt ontwikkelingsmanager Emil Bostock van Amvest aan, “want voor de tentoonstelling zijn nog veel zaken onduidelijk, zoals waar de hoofdroutes komen te liggen. Het is dus echt een puzzel waar we nadrukkelijk samen met de aannemer naar kijken om dit te optimaliseren. Zo spelen we er in verband met circulariteit op in dat alle tegels voor de Floriade worden hergebruikt in de woonwijk.” 

State of the art

“De ambitie van gemeente Almere op vlak van circulariteit ligt een stuk hoger dan reguliere projecten”, zegt Almekinders. “Dus bij voorkeur kozen we niet zomaar iets uit de catalogus, maar grijp je de kans aan om partijen uit te dagen met state of the art producten. Alle elementen die wij hebben toegepast, van de tegels en zitelementen tot de verlichting, zijn van biobased materiaal, gerecycled of circulair gewonnen. Daarbij zochten we telkens een partij die bereid was om in een vroeg stadium mee te werken.” 

Zo zie je in het project teruggewonnen betongranulaat terug, maar ook honderd procent gerecycled aluminium in de lichtmasten van Modernista. “We wilden iets wat past bij de systematiek van de inrichting”, licht Almekinders toe. “Dat werd een vierkante, blank geanodiseerde mast die mooi past op de maat en de lengte van de straten.” Beter nog, zegt Bostock: “De masten passen precies in de twintig bij twintig tegels die we toepassen. Het is echt een kunst om dat uitgelijnd te krijgen, dus het is mooi om te zien hoe zich dat hier uit.”

Ook wenselijk bij openbare verlichting is de flexibiliteit van de masten, zeker in een tijd waarin klimaatinstallaties en 5G-ontvangers steeds vaker de standaard is. “Dat is op een mooie manier geïntegreerd doordat de mast diverse luiken heeft”, vertelt Bostock. Via die luiken is de holle binnenkant te bereiken, die voorzien is van talloze profileringen voor (toekomstige) modules. “Ook dat is circulair: er hoeven geen masten vervangen te worden als er later meer wensen voor zijn. Ook hiermee werken we aan een wijk van de toekomst.”

Resultaat mag er zijn

Hoewel de inrichting nog niet volledig gerealiseerd is, mag het resultaat er al zijn. Almekinders: “Als ik er rondloop, merk ik hoe op bijna wiskundige manier alles bij elkaar komt. Dat alles klopt. Normaal wil je nog wel wat bijknippen of veranderen, maar hier zit alles systematisch in elkaar, ook de beplanting. Door de arboreta zit daar een soort onnatuurlijke volgorde in, maar de hoeveelheid ervan maakt het juist weelderig.” 

Bostock vult aan: “De gridstructuur is bepalend voor het gebied, maar door de volgorde van de arboreta is elke kavel uniek.” Dit wordt bijgestaan doordat het grid ‘rücksichtslos’ over bestaande groenstructuren is heen gelegd. Soms staat er dus een boom middenin het straatprofiel. “Je wordt er zo continu op geattendeerd waar je bent”, zegt Almekinders. “Door zulke landschappelijke elementen te handhaven, creëer je bovendien bijzondere en herkenbare plekken.” 

De arboreta van de Floriade
Het groen op het Floriadeterrein wordt op unieke wijze vormgegeven volgens het masterplan van MVRDV. De diverse kavels die worden aangelegd krijgen elk een vier meter brede strook met beplanting. Deze bomen en planten zijn per strook afkomstig uit een botanische familie die start met dezelfde letter. Het hele alfabet komt aan bod. “Die arboreta gaan het straatbeeld domineren”, zegt architect Joan Almekinders van ZUS over het ontwerp. “Nergens in Nederland ga je een woonwijk zien met zo’n weldadig beplantingsplan om je woning heen. Dat maakt deze wijk super bijzonder.”

Bostock: “De natuur wordt zoveel mogelijk gehandhaafd. Dat zorgt voor uitdagingen, maar dat is ook wel de kracht van het gebied. Het is makkelijk om een boom weg te halen en de stratenmaker wil dat misschien wel, maar door ze in het gebied te verwerken wordt het een karakteristiek element. Soms springt een boom er meer uit en soms staat hij wat meer aan de zijkant.”

Voer voor meer

Ondanks dat de Floriade een showcaseproject is, zijn Almekinders en Bostock ervan overtuigd dat dergelijke circulaire en innovatieve toepassingen breder inzetbaar zijn. “Zolang je maar de juiste partijen in het juiste proces weet in te vliegen”, zegt de architect. “Dat is ook de meerwaarde van dit soort pilots. Je leert hoe je het moet doorlopen en ontdekt welke hobbels je tegenkomt. En het is ook een manier om elkaar later weer te vinden om een toegespitst product te ontwikkelen.”

Een van die partijen is, uiteraard, de gemeente. Volgens Almekinders speelt die een sterke rol in hoe het proces verloopt. Hij legt uit: “Almere is daar bijzonder in: zij doen weinig standaard. Niet alleen in de ambitie, maar ook hoe ze alles inregelen. De beheerafdeling staat bijvoorbeeld niet de hele tijd om de rem, maar kijkt mee hoe een nieuw product kan werken. Ik maak dat wel eens anders mee.”

Voor Bostock is het om een andere reden een uniek project. Hij legt uit: “Doorgaans wordt de openbare ruimte door de gemeente ingericht, niet de ontwikkelaar. Dit is voor mij de eerste keer, maar ik ben er groot voorstander van om bij een volgend project weer op deze manier betrokken te zijn. Je kan zo veel beter sturen op circulariteit in de omgeving en niet alleen maar in de woningen.” Almekinders beaamt dit: “Je hebt meer grip op de gewenste kwaliteit van de woonomgeving. Dat hebben we als zeer prettig ervaren.”

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Stedebouw & Architectuur, thema Circulair Bouwen van 2021. In deze editie lees je diverse andere interviews over circulair bouwen, digitalisering en de rol van de architect binnen duurzaamheid.

Benieuwd? Download het magazine in onze digitale bibliotheek. Of neem een abonnement op Stedebouw & Architectuur om geen nummer meer te missen.