‘Groen is niet meer hip, het is een noodzaak’

Naast auteur, ontwerper en docent is Judith Baehner plantenarchitect. Haar werk voert ze uit vanuit Het Groenlab, een atelier dat bedrijven en particulieren op allerhande wijzen helpt aan het vergroenen binnen en buiten gebouwen. “Wij onderscheiden ons door op verantwoorde en esthetische manier te kijken naar wat groen in een project of omgeving kan doen”, vertelt Baehner. “Dat kan binnen of buiten zijn, dat loopt voor ons in elkaar over. Het gaat ons om de behoefte van de natuur en de mens en wat voor platform we de natuur daarin kunnen bieden. Als wij de natuur de ruimte geven, dan maakt die ook ruimte voor ons.”

Hoewel Baehner ronduit lyrisch te noemen is over de kracht en vooral de noodzaak van planten in ons dagelijkse leven, staat ze ook met beide benen op de grond. “Er wordt nogal gewichtig gedaan over de mate van CO2 -verwerking en de luchtzuiverende werking van planten,” zegt ze. “Daarvoor moet je wel in grote aantallen denken, dus ik denk dat je geen wonderen moet verwachten. Het is desalniettemin een heel belangrijk aspect dat ons ook een gelukkig gevoel geeft, waardoor we beter kunnen focussen en relaxen. Vooral als planten al even gesetteld zijn en goed worden onderhouden; dat voel je. Daardoor gaan mensen beter zorg dragen voor de planten en de natuur, wat op zijn beurt weer een prettige omgeving oplevert.” 

Precies dit is haar missie: mensen in contact brengen met de mogelijkheden die de natuur biedt, in plaats van groen simpelweg als decor inzetten. “Wij kijken als ontwerpers en ook een beetje als wetenschappers, hoe we connecties kunnen maken tussen planten en systemen in de bouw. In die zin zitten we tussen architecten en interieurbeplanters in, waarbij we de brug tussen de twee slaan en kennis bij elkaar brengen.”

Visie delen

In 2021 bracht Baehner het boek Botanical Buildings uit. Het boek toont op basis van diverse uitgevoerde projecten aan dat natuur onlosmakelijk verbonden is met architectuur. “Ik had het boek al lang in mijn hoofd, vooral met een blik op de toekomst”, zegt ze. In het boek is namelijk een grote verscheidenheid aan projecten te vinden, waarbij soms de grenzen van duurzaamheid worden opgezocht. “Architecten krijgen vaak kritiek op bijvoorbeeld het gebruik van beton als drager van groen en dat dit niet duurzaam is. Wat ze niet zien, is dat veel van die architecten de rechten op hun gebouwen niet vastleggen. Iedereen mag dit bouwen om de wereld te vergroenen.” Het boek toont dus een visie op wat er nu al mogelijk is en dient vooral om bouwen met natuur op de kaart te zetten. In die zin ontstijgen de voorbeelden een roep om duurzaamheid en moeten ze eerder gezien worden als inspiratiebronnen.

De wens om dit gedachtegoed te delen met de wereld, komt volgens Baehner vooral voort uit frustratie en verlangen. “Waarom is dit er niet?”, vraagt ze zich regelmatig af, waarmee ze signaleert dat natuurinclusief ontwerpen en bouwen allang mogelijk is. Daarom plaatst ze achterin haar boeken de zogenaamde pink pages. “In de Wonderplants-serie komen bijvoorbeeld alle interieurs nog eens aan bod met een overzicht van alle planten die erin staan en hoe je die zelf kunt toepassen, inclusief herkomst, hoeveel water en zonlicht ze nodig hebben en in welk klimaat ze toe te passen zijn. Ik vind namelijk niets irritanter dan een prachtig boek vol voorbeelden, maar dat je niets kunt vinden over welke planten zijn gebruikt.” Botanical Buildings volgt eenzelfde lijn met de yellow pages, met daarin een kijkje op het ontwerp en de visie daarop van alle projecten uit het boek.

“Dat wil ik ook benadrukken”, vervolgt Baehner. “De architecten die ik gesproken heb voor dit boek, staan te juichen om dit de delen zodat ze hun visie kunnen achterlaten. Laat je inspireren door wat er gebeurt in de wereld, zoals het idee dat niet alles altijd maar dicht hoeft te zijn. Maak of renoveer eens een gebouw, gooi alle gevels eruit en creëer een soort units, zodat als je van de ene vergadering naar de ander loopt je een winterjas moet aantrekken. Waarom niet, toch?”

'We zijn de grootste leveranciers van kamerplanten en bloemen, maar weten niet wat we ermee aan moeten’

Drempels overwinnen

En dat het mogelijk is, bewijst ook Het Groenlab. “Toen ik zeven jaar geleden mijn eerste grote groenproject startte, verklaarde iedereen ons voor gek”, vertelt ze, “maar we wonnen er wel een prijs voor, zelfs al was groen toen een sluitpost. Tegenwoordig is groen niet meer hip, maar een noodzaak.” Waarom we dan alsnog maar weinig groen in gebouwen zien, is door de houding die in Europa heerst, zegt Baehner. “We zijn de grootste leveranciers van kamerplanten en bloemen, maar we weten soms niet wat we ermee aan moeten. Kijk eens naar Noord- en Zuid-Amerika, daar wordt er veel makkelijker met groen omgegaan. Waarom? Omdat ze vaak vanuit hun huis de natuur in stappen en meestal zijn opgegroeid op het platteland zonder bestrating, dus zij beschouwen aarde niet als vies of vervelend. In aangeharkte landen zoals Nederland of Duitsland is dat wel anders. We moeten dus veel drempels overwinnen.”

Uiteraard werken we in een land als Nederland ook met andere uitdagingen, zoals het klimaat. “In bijvoorbeeld Singapore groeit veel en blijft een gebouw dus groen”, zegt Baehner. “Hier niet. Daarentegen: waarom zou het in de winter niet wat kaler mogen? Dan kan de zon beter naar binnen schijnen. In de lente krijg je vervolgens een explosie van bloesem en een dichter bladerdek. Dat is dan je schaduw. Op die manier kun je juist kracht halen uit de natuur.” Volgens Baehner is het dus niet slechts een kwestie van kennis en geschikte beplanting, maar van bewustwording over de invloed van de elementen. “Natuur heeft voor mij veel te maken met acceptatie. Accepteer dat het wat rommeliger is of dat iets niet zo groeit zoals jij het wil. Wij noemen dat reconnect to nature.”

‘Waarom mag het in de winter niet wat kaler? In de lente krijg je dan een explosie van bloesem en dichter bladerdek’

Verschil maken

In Botanical Buildings is een grote verscheidenheid aan projecten te zien, van publiek vastgoed en woningen tot kantoorpanden. Dat reflecteert volgens Baehner de trend die momenteel rondgaat op de markt. “Het is een beetje een dans tussen consument en organisatie”, zegt ze. “Je moet geïnspireerd worden, maar ook zien wat er in de bouwwereld gebeurt. In en om kantoorgebouwen wordt groen tegenwoordig gestimuleerd. Ik kom er niet mee weg als ik voor een bouwproject zeg: ‘Ik doe wat met planten’. Je hebt een visie nodig. Daarentegen zie je in dit boek ook best wel wat huizen, omdat ik wil dat de consument denkt: ‘Wat gaaf, dat kan ik ook’.”

De trend begon ooit bij de consumentenwereld, vervolgt Baehner, en werd nog populairder door het noodzakelijke thuiswerken tijdens de pandemie. Volgens de plantenarchitect begrijpen we intussen beter wat planten voor ons kunnen betekenen en wordt er onder andere voor kantoren geld voor vrijgemaakt. “Je ziekteverzuim wordt immers minder en mensen raken meer ontspannen”, zegt ze. “Daarom denk ik dat de trend redelijk gelijk opgaat. Mensen vragen erom, maar er wordt ook gewoon geld voor vrijgemaakt.” 

Desondanks zijn we er nog lang niet, weet ook Baehner, en dat brengt ons terug bij de noodzaak voor meer kennis. “Je hebt altijd koplopers die het niet gek vinden om weet ik hoeveel euro’s hierin te investeren, zij het omdat ze het zelf willen of omdat een architect hen motiveert.” Toch hoef je niet per se iets bijzonders te doen, zegt ze. Ze verwijst hierbij naar een klein project in Botanical Buildings in Vietnam, waar planten gewoon in de plantenbakken staan. “Dit toont dat je niet meteen een enorme groene gevel hoeft te maken om indruk te maken. Met wat maatwerkbakjes die je naast elkaar ophangt kun je al een groot verschil maken.”

De gouden tip

Volgens Baehner is het nu vooral zaak om vergroening makkelijker te maken. “We zijn bijvoorbeeld samen met EX Interiors en Lensvelt met een modulair systeem bezig, zodat je een element mét plantenbakken bestelt en meteen kunt plaatsen. Makkelijker kan niet!” Daarnaast is er nog veel laaghangend fruit, zegt ze, waar ook kleine bureaus mee aan de slag kunnen. “Planten zijn niet goedkoop, bakken ook niet, maar er zijn een boel alternatieven. Wij werken bijvoorbeeld met een woningbouwvereniging samen waarmee we in elke zichtlijn een plant willen plaatsen. Dat kan best een enkele plant in de trap, woonkamer en gang zijn. Je kunt bijvoorbeeld ook een kas maken waar werknemers planten of stekjes kunnen ruilen. Het gaat om een concept neerzetten en daarvoor hoef je geen Stefano Boeri te zijn.”

‘Denk in collectiviteit: niet meer één tuin per woning, maar een grote binnentuin voor een blok’

Het belangrijkste dat Baehner wil meegeven aan iedereen die ambieert om met planten te werken, is structuur. “Dat kan in de bouw, bijvoorbeeld met bakstenen waar vogels in kunnen broeden”, zegt ze. “Dat kan ook voor planten! Maar ook structuur in het ontwerp: dat je van meet af aan samenwerkt met mensen die er verstand van hebben, bijvoorbeeld uit de wetenschap of kunst. Als je daar een crossover mee kunt aangaan, krijg je heel andere oplossingen dan je gewend bent.” In die zin is het een kwestie van samenkomen, ook in de thuissituatie. “We moeten steeds meer in collectiviteit denken. Bijvoorbeeld niet meer één tuin per woning, maar een grote binnentuin voor een blok. Dan krijg je open natuur zodat je meer contact maakt met jouw buren, met de natuur en met onszelf. Wij kunnen die structuur als architect faciliteren.” 

Dit artikel verscheen eerder in de Innovatiecatalogus 2022. Lees de gehele editie hier.