‘De toekomst van de stad maak je met kunst’

“Op Berlijnplein kun je zomaar wat onverwachts meemaken. Daarvoor hoef je geen kaartje te kopen. Iedereen is welkom en mag meedoen en meepraten. De uitstraling is open en creatief. Je voelt dat dit geen gewoon plein is.” Donica Buisman is trots wat er in amper vijf jaar is bereikt met Berlijnplein in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn. Met haar stadslab RAUM heeft ze daar een cruciale rol in gespeeld met creative placemaking. RAUM en de andere culturele organisaties op Berlijnplein doen dat met uitdagende exposities, installaties, debat, workshops en andere events gericht op de wijk, de stad en de rest van het land.

De rol van de gemeente bij creative placemaking is ‘stimuleren, niet reguleren’, aldus Tarik Yousif, hoofd Cultuur bij de gemeente Utrecht. Yousif ziet de gemeente als een betrokken partner. “De kunst die wij willen stimuleren moet uitdagen of zelfs ongemakkelijk zijn, zodat iemand die hier toevallig de hond uitlaat zich afvraagt: wat zijn ze nou weer aan het doen op Berlijnplein? Want wat de een helpt te aarden, zal de ander juist vervreemden. Allebei is nodig: aarding én distantie.” Buisman beaamt vanuit de optiek van RAUM: “Als iedereen hetzelfde vindt en ervaart, dan krijg je geen dialoog, maar een gesprek van telkens dezelfde gelijkgestemden. Dat levert geen nieuwe ideeën of inzichten op. Er ontstaat wél iets als je bewoners met kunstenaars, dichters met architecten of beleidsmakers met theatermakers in gesprek laat gaan. Daarvoor gebruiken wij kunst en design.”

Toekomst van de stad

Het kaderen waaraan kunst op Berlijnplein moet bijdragen is nog iets anders dan definiëren waarover die kunst moet gaan. Dat proces verliep organisch, aldus Buisman, die met RAUM een van de gangmakers ervan was. “De eerste twee jaar hebben wij tientallen co-creatie bijeenkomsten georganiseerd en ruim duizend mensen gesproken. Uit die gesprekken borrelde bijna vanzelf het thema De toekomst van de stad omhoog”, herinnert Buisman zich. “Wij zagen dat alle makers zich bogen over maatschappelijke en grootstedelijke thema’s. Dat was klaarblijkelijk waar deze plek om vroeg en nog steeds om vraagt. Kijk maar om je heen: hier wordt de stad letterlijk gemaakt.”

Inmiddels is Toekomst van de stad het overkoepelende thema voor alle kunst en andere activiteiten op Berlijnplein. Deze toekomst moet niet worden uitgetekend op het stadskantoor”, zegt Yousif. “Dat moet door de Utrechters zelf worden gedaan. Dat kan hier. Daarom willen wij als gemeente niet te veel sturen. Want kunst mag geen verplicht nummer zijn. Dat als alle plannen al zijn gemaakt nog eens wordt gekeken of er geen leuke kunst bij gemaakt kan worden. Kunst is juist van onschatbare waarde bij het maken van die plannen.” 

Innovatie in stadsontwikkeling

Voor de gemeente voelt creative placemaking, waarbij de uitkomst niet van tevoren vaststaat maar gaandeweg kan veranderen, nog wat onwennig. “Dat betekent dat wij moeten durven loslaten. Bij kunst mag nu eenmaal iets mag mislukken”, zegt Yousif. “Het experiment is wezenlijk in kunst. Het experiment hoort bij deze innovatieve manier van stadsontwikkeling. De stad verandert en cultuur moet mee veranderen.”

Voor de nieuwbouw die in 2025 op Berlijnplein moet staan, kan falen geen optie zijn. “Op deze plek draaien al vijf jaar meerdere succesvolle programma’s. Het is een plek geworden die onderdeel uitmaakt van de wijk en de stad. Waar voortdurend wordt vernieuwd. Zo’n plek kan bijna niet mislukken en de gebouwen met bijbehorende buitenruimte dus ook niet.” Daarbij, Berlijnplein draait volgens Yousif niet om gebouwen, maar om de gebruikers ervan. “Berlijnplein heet niet voor niets een plein”, voegt Buisman toe. “Ook voor de deur van de gebouwen en op andere plekken in de wijk moet co-creatie en kunst de basis zijn en juist een plein is daarvoor bij uitstek geschikt. Daarbij moet er ruimte blijven voor experiment, ook fysiek. Alleen dan ontstaan er nieuwe ideeën en plannen voor de stad van de toekomst.”

Wil je meer lezen over de ontwikkeling van of het culturele programma op Berlijnplein? Lees meer op berlijnpleinutrecht.nl

Dit artikel is een verkorte versie. De volledige versie lees je op de website van Berlijnplein.

Dit artikel verscheen eerder in Stedebouw & Architectuur, thema Gevels & Daken van 2022. Download het nummer nu in onze digitale bibliotheek. 

Gegarandeerd elke editie van Stedebouw & Architectuur in je brievenbus ontvangen? Overweeg dan een abonnement op Stedebouw & Architectuur en ontvang jaarlijks alle zes edities.