De Peperklip: opknapbeurt met Invisivent NL

De opknapbeurt van De Peperklip geldt als één van Nederlands grootste renovatieprojecten uit de geschiedenis: tussen 2017 en 2020 werden 545 woningen en 8 bedrijfsruimtes grondig gerenoveerd. Wat het helemaal opmerkelijk maakt is dat de bewoners van het sociale woningcomplex tijdens die verbouwingswerken in hun appartementen bleven wonen. Een huzarenstukje van woningcorporatie Vestia, die – samen met de gemeente – het gebouw vooral ‘futureproof’ wou maken, zowel op het vlak van technieken als van onderhoud. Mét respect voor het ruim 40 jaar oude ontwerp van de hand van architect Carel Weeber – dat weliswaar lijkt op een opengebogen paperclip, maar z’n naam dankt aan de klippers (boten) die er peper in de haven aanvoerden – maar tegelijk ook met oog voor de noden van de bewoners.

Vraag naar renovatie tegelwerk wordt uitgebreid ‘pijnpunten’-lijstje

Clara Froger (ontwerpend architect): “Dit gebouw heeft inderdaad een heel lange geschiedenis, niet alleen architecturaal maar ook op sociaal vlak. Ik zie het eigenlijk als een dorp op zich, met heel veel diversiteit aan de binnenkant: 150 nationaliteiten, met bewoners uit alle lagen van de bevolking en heel uiteenlopende woningtypes. Alleen zie je dat nauwelijks aan de buitenkant, wat destijds typisch was voor dit soort anonieme ontwerpen.” Gezien de lange professionele relatie met Vestia, kwam de woningcorporatie dan ook aankloppen bij Clara Froger toen het de eerste plannen smeedde voor een update van De Peperklip. “Eigenlijk begon het met de vraag hoe de tegels in de buitengevels te vervangen,” herinnert zij zich. “Met unieke ingegoten tegels als hier was dat niet alleen technisch een absurde vraag, maar ook persoonlijk een moeilijke aangezien dit voor mij een dermate iconisch gebouw is dat ik daar mijn vingers niet wou aan branden. Maar het leek me wel het uitgelezen moment om de pijnpunten op te sommen die dringend aandacht vroegen om het gebouw het ‘nieuwe leven’ te geven waar het volgens mij recht op had. En dus heb ik geprobeerd om vooral via kleur- en materiaalkeuzes het gebouw harmonieuzer te maken, maar altijd met de bedoeling om qua intensiteit onder de waarde van de tegels te blijven. Die zijn voor mij namelijk de krachtigste karaktertrek van het ontwerp. En het klinkt gek, maar het eerstvolgende om aan te pakken zijn dan sowieso de kozijnen, omdat het er zo gigantisch veel zijn.” 

Wat begon als een oppervlakkige ‘make up’ draaide dan ook uit op een grondige ‘make over’ van het totale gebouw. En daar kreeg Clara Froger een uitgebreide opdracht voor. Vooral om erover te waken dat De Peperklip zijn eigenheid niet verloor en zelfs terugwon. Eerder dan renovatie- of onderhoudsbeurt, zag zij deze ingreep dan ook als ‘preservatie’ met aandacht voor de wensen van de opdrachtgever én de bewoners.”

Als technisch-architectonisch adviseur kwam op dat moment ook Willem-Jan Paijmans (Molenaar & Co Architecten) in beeld om de ontwerpen van Clara Froger recht te doen met passende technische details en het verbeelden van de mogelijke opties daarin voor zowel het bouwteam als de dienst Welstand. “Want, naast onder andere een hertekend verlichtingsplan en akoestisch en visueel verbeterde entreehallen en trappenhuizen, bleken vooral de te vervangen kozijnen op dat vlak een uitdagende evenwichtsoefening tussen het technisch haalbare en trouw aan het oorspronkelijke ontwerp. Aluminium bleek al snel de juiste keuze in functie van onderhoudsvriendelijkheid en esthetiek. Maar het beste compromis voor de toen al geïntegreerde ventilatieroosters lag minder voor de hand.”

In verschillende stappen naar een gezond binnenklimaat

In het oorspronkelijke ontwerp van Weeber waren de kozijnen onderin uitgerust met zwaar gebouwde suskasten die zorgden voor de natuurlijke toevoer van verse buitenlucht, maar tegelijk het lawaai moesten buiten houden. Esthetisch verre van de mooiste oplossing, maar vooral ook een vorm van ventilatie waarmee het bewonerspubliek van De Peperklip niet bleek om te kunnen. Als irritant ervaren, werden die volgens Clara Froger heel vaak dichtgekleefd. En dat was natuurlijk nefast voor het binnenklimaat in de woningen.

Clara Froger: “Het was dan ook heel belangrijk om bij het vervangen van de kozijnen goed na te denken waar we naartoe wilden. En dat ging in verschillende stappen. Een eerste voorstel stuitte nog op een resolute ‘njet’ bij de dienst Welstand, waar ik de wensen van de opdrachtgever ging verdedigen. Toen werden we teruggefloten omwille van het veel te zware profiel. In technische zin hadden we dan wel al een flinke stap vooruit gezet, maar uiteindelijk wilden we ook echt terug naar de fijnheid van de kozijnen in het originele ontwerp. Alleen: die is tegenwoordig niet meer haalbaar omwille van de vele technische eisen waaraan kozijnen moeten voldoen. Zo bijvoorbeeld ook op het vlak van natuurlijke toevoer van verse lucht.” 

“En dus deed ik in een tweede fase productonderzoek naar diverse mogelijke ventilatieroosters die in aanmerking zouden komen,” aldus Willem-Jan Paijmans, “waaronder ook een aantal toproosters van verschillende merken. Daarvan volgden principedetails en illustraties die ook bij aannemer Maasmond en gevelbouwer Rollecate terecht kwamen. Via hen kwam uiteindelijk ter sprake dat Renson net op dat moment een update van zijn Invisivent toprooster op de markt had, zo aangepast aan de Nederlandse markt dat de aanslag van de kozijnen voor montage tegen een stelkozijn in 1 lijn doorliep op het toprooster dat er bovenop gemonteerd werd. Dat was natuurlijk een groot pluspunt voor het bouwteam. Het daarmee verkregen beeld werd ook bij de dienst Welstand positief onthaald en uiteindelijk goedgekeurd. Het eerder bedachte alternatief om toproosters zonder aanslag luchtdicht te monteren, was in hoogte iets slanker, maar hadden we definitief laten varen omdat deze oplossing met doorlopende aanslag voor aannemer Maasmond en opdrachtgever Vestia veel interessanter was vanwege het kleinere risico op luchtlekken met toprooster en kozijn in één geheel gemonteerd.”

Renson Invisivent NL combineert montagegemak, techniciteit en esthetiek 

“Hadden we de Invisivent NL van Renson niet gehad, dan hadden we sowieso niet te maken met een standaard aansluiting tussen kozijn en toprooster. Wat ons meer aandacht en energie bij de montage zou gekost hebben,” vat Jan Smit het samen. “Terwijl we nu heel efficiënt konden werken: oud kozijn eruit, nieuw kozijn mét toprooster als één geheel in de plaats. Klaar! Het was dan ook mooi meegenomen dat de bewoners met zo weinig mogelijk overlast te maken kregen tijdens de renovatie. Zeker omdat ze er tijdens de werken gewoon bleven wonen.

“Als toprooster bovenop het kozijn gemonteerd betekent de Invisivent NL esthetisch een wereld van verschil met de grote suskasten van vroeger,” voegt Clara Froger daar aan toe, “terwijl we ermee toch aan alle technische vereisten kunnen voldoen. En dus was ook ik echt opgetogen toen deze oplossing in overleg met alle betrokken partijen op de proppen kwam. Met Renson als fabrikant was het wat mij betreft een verademing om te merken hoe zij begrepen wat de problematiek was voor dit specifieke project. En hoe ze op basis daarvan meedachten in de effectieve realisatie.”

Jan Smit (projectleider Rollecate): “Van bij mijn eerste overleg met aannemer Maasmond was ook Renson al van de partij. Er zijn in Nederland wel meerdere oplossingen op het vlak van ventilatieroosters bovenop het kozijn, alleen zorgde die nieuwe Invisivent NL voor de oplossing met de meeste esthetische meerwaarde. En daar had de dienst Welstand dus wel oren naar. Maar wat hier echt cruciaal bleek, was dat Renson zich flexibel opstelde en zich uiterst bereid toonde om mee te denken in functie van de best mogelijke oplossing. Hun technische mensen stelden alles in het werk om het rooster zo aan te passen dat de aanslag van het kozijn er naadloos over doorloopt. Samen met Renson schopten we het zover dat het rooster echt een onderdeel van het kozijn werd. En zo heb je ook geen kans op lekken, zowel geluidstechnisch als energetisch.” 

“Ook de geloofwaardigheid van Renson als ventilatiespecialist speelde een belangrijke rol,” vult Richard Dubbelman (Maasmond) aan. “Het is het totaalpakket dat doorslaggevend geweest is: esthetische meerwaarde, flexibiliteit in een projectgebonden optimalisatie én knowhow.” 

Communicatie is ‘key’

Natuurlijk ventileren is volgens Clara Froger absoluut relevant voor grote renovatieprojecten als De Peperklip. Op dat vlak denkt ze vooral in functie van de bewoners. Zij zijn het die in de eerste plaats moeten begrijpen waarom een raam wel of niet open mag, waarom ventilatieroosters moeten open blijven en hoe voldoende verse buitenlucht een positieve impact heeft op het binnenklimaat. 

Jan Smit: “Het probleem is sowieso dat de bewoners zich niet voldoende bewust zijn van het nut van die natuurlijke ventilatie en al zeker niet van het juiste gebruik van ventilatieroosters. En dus kwam er op dat vlak uiteindelijk ook een geschreven handleiding.” “Toch zit het helaas nog vaak bij mensen ingebakken dat de roosters – zeker in de winter – dicht moeten om energie te besparen. Maar net dan werkt het contraproductief en omdat tocht een andere (ongecontroleerde) weg naar binnen zoekt,” aldus Richard Dubbelman. Daaruit blijkt nog maar eens hoe belangrijk juiste communicatie is.

“Ook voor en tijdens de werken kwam het er vooral op aan om de bewoners op een verstaanbare manier – niet evident met meer dan 140 nationaliteiten – duidelijk te maken waar ze zich tijdens de renovatie aan konden verwachten, wat van hen verwacht werd en welke afspraken moesten gemaakt worden,” verduidelijkt Richard Dubbelman. “Dat hebben we in een 2-minuten filmpje aan hen proberen uitleggen. In een universeel verstaanbaar stripverhaal herhaalden we hen dit nog eens bij wijze van naslagwerk.”

Natuurlijke toevoer van verse buitenlucht bleek trouwens sowieso iets wat ook na de renovatie van De Peperklip absoluut in stand gehouden moest worden. Maar gelukkig werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om dit aan de hedendaagse technieken af te toetsen. En dus ging er – naast de integratie van de Invisivent NL toproosters bovenop de kozijnen – ook onderaan iedere binnendeur in de woningen een stukje af. Kwestie van die verse lucht ook de kans te geven om binnenshuis voldoende te kunnen circuleren. “Daarbij hebben we in samenspraak met de aannemer toch ook wel heel wat werk gestoken in het informeren van de bewoners.” blikt Clara Froger daar met de glimlach op terug.

Natuurlijke ventilatie zonder storend buitengeluid

De oorspronkelijke suskasten onderaan het kozijn maakten dus plaats voor de Invisivent NL raamventilatieroosters van Renson er bovenop. Een esthetisch veel fijnere oplossing die toch op akoestisch vlak aan de nodige eisen kon voldoen. Zeker aan de rand van een vrij drukke stadsroute was akoestiek een belangrijk aandachtspunt voor de herwaardering van De Peperklip. “Al was die akoestiek bij het originele ontwerp een doorslaggevender argument dan het bij deze opknapbeurt was,” nuanceert Willem-Jan Paijmans. “De spoorweg van toen loopt intussen namelijk in een tunnel onder de grond en dus waren de originele suskasten op akoestisch vlak overgedimensioneerd in het renovatie-ontwerp.” Wel mooi meegenomen aan de Invisivent NL was volgens Richard Dubbelman dat de toproosters er zowel voor de geluidsbelaste als de niet-geluidsbelaste exact hetzelfde uitzien, maar wel uitgerust konden worden met aangepaste filters in functie van de gewenste graad van geluiddichtheid. Nog zo’n belangrijk argument dat volgens Clara Froger zeker en vast een bepalende rol speelde in het advies van de dienst Welstand.

Ook voor nieuwbouw geschikt

Willem-Jan Paijmans: “Ik werkte wel vaker projectgebonden met raamventilatieroosters voor natuurlijke ventilatie. Architecten en opdrachtgevers maar intussen ook zelf ontwikkelende aannemers gaan bij mijn aanvoelen als het even kan toch liever voor natuurlijke toevoer omdat ze daarop positieve reacties krijgen van kopers. Die willen trouwens ook geregeld een raam kunnen open zetten. Met natuurlijke, rechtstreekse toevoer van verse buitenlucht moet je vaak dan wel iets harder aan de slag om de EPC-normen te halen, maar als dat voor eindklanten een comfortabeler binnenklimaat betekent, heb ik dat er graag voor over. Helaas haal je het daarmee ook niet altijd op het vlak van EPC”

Toch ziet Jan Smit nog het meeste potentieel voor het Invisivent NL rooster in het enorme arsenaal woningen die in Nederland aan renovatie toe is. Bestaande natuurlijke toevoersystemen kunnen daar gemakkelijk vervangen worden met een flinke esthetische meerwaarde er bovenop. In combinatie met een CO2-gestuurde afvoer van vervuilde binnenlucht zorgen ze mee voor het best mogelijke binnenklimaat.

Evenwichtsoefening met mooi resultaat

De samenwerking tussen de verschillende betrokken partijen bleek in dit hele project sowieso een cruciale rol te spelen. “Het was een echte evenwichtsoefening tot op het laatste moment,” noemt Clara Froger het, “maar uiteindelijk werd het een oplossing waar iedereen zich kon in vinden. En kregen we een ‘go’ van de dienst Welstand. Maar het leuke is vooral dat het gebouw er weer voor jaren goed uit ziet. En ook: de bewoners die ik sprak zijn ontzettend blij, zeker ook met de kozijnen.

Willem-Jan Paijmans: “Weeber is nu eenmaal een bekende architect, en de Peperklip een bekend gebouw. Geen officieel erfgoed weliswaar, maar zo werd het wel door de dienst Welstand beschouwd bij dit renovatieproces. En dus was het vooral zaak om alles onderbouwd te kunnen voorleggen. Kwestie van de impact op het bestaande ontwerp zo goed mogelijk te kunnen inschatten. Met de detaillering waar ik bij betrokken was, ging dat in ieder geval prima. Het is mooi geworden, maar deze renovatiebeurt was gewoon ook dringend nodig. Nu ziet alles er weer netjes uit, klaar voor de toekomst: ook op het vlak van energiezuinigheid en binnenklimlaat.”

Richard Dubbelman: “Ik kijk heel positief terug op het hele renovatietraject van De Peperklip. Het is een buurt die in het verleden vaak heel negatief in het nieuws kwam. Maar als aannemer kregen we juist heel veel medewerking van de bewoners. Die zagen ons natuurlijk graag komen om de slechte kozijnen te vervangen, te zorgen voor een gezond binnenklimaat en een opgewaardeerde buurt.” Volgens Jan Smit was het hele traject best een ‘bumpy ride’, maar wel eentje waarbij het groepje betrokkenen klein gehouden werd. Dat zorgde ervoor dat alles in de praktijk snel en efficiënt afgestemd en opgelost werd.  

Invisivent NL afgestemd op stelkozijn-montage

Met de Invisivent NL stemde Renson z’n raamventilatierooster specifiek af op de Nederlandse stelkozijn-montage. Aangezien de Invisivent bovenop het raamkozijn komt, werd die voor de Nederlandse markt zowel aan de zijkanten als bovenaan voorzien van een aanslagprofiel om die – als één geheel met het raam – wind- en waterdicht te kunnen monteren tegen een stelkozijn. Dat zorgt voor een perfect luchtdichte afwerking omdat de rubberdichting van het raam doorloopt rond het raamventilatierooster. Daarbij werd zowel rekening gehouden met de variatie in dikte  en breedte van de aanslagflens op Nederlandse raamkozijnen, als met de rubberopname. Invisivent NL is compatibel met de meest courante raamprofielen en biedt een esthetisch mooie oplossing die het uitzicht van suskasten en glasroosters ver overstijgt. Het ventilatierooster kan rechtstreeks vastgeschroefd worden tot in het houten stelkozijn.

Project: De Peperklip, Rotterdam (NL)

• Opdrachtgever: Vestia
• Ontwerpend architect: Clara Froger
• Technisch-architectonisch adviseur: Willem-Jan Paijmans (Molenaar & Co Architecten)
• Algemeen aannemer: Maasmond
• Gevelbouwer: Rollecate
• Fabrikant Invisivent NL raamventilatieroosters: Renson