Achter de schermen bij Upcycle Mall Rotterdam

Hergebruik

De realisatie van dit project staat in het teken van hergebruik. Bouwen met ‘tweedehands’ materialen dus. Die moet je dan wel zoeken, vinden en vastleggen, aangezien je deze niet zomaar on the shelf in de bouwmarkt aantreft.  

Dit zoeken-vinden-vastleggen (of verder zoeken) vormt een belangrijk onderdeel van het ontwerpproces. Je vindt namelijk het liefst materialen nabij de bouwplaats. Dit scheelt transporttijd, -geld en -uitstoot. Dit brengt bouwen terug naar een soort oervorm: je bouwt met datgene wat je ter plekke aantreft. Eskimo’s bouwden om die reden hun huizen van ijs. Pioniers in het barre Alaska bouwden cabins van boomstammen. Wij bouwden hutten van plaggen. Het is dus op zich niet nieuw, maar we zijn het verleerd. De eisen die we intussen als samenleving stellen aan de kwaliteit van onze gebouwen zijn uiteraard totaal anders dan de primaire eis van beschutting tegen weer en wind uit lang vervlogen tijden. 

Omkering

Deze manier van ontwerpen en bouwen vergt een totaal andere benadering dan gebruikelijk. Sterker nog: dit vergt een complete omkering van het ontwerpproces. In een traditioneel project worden meerdere ontwerpfasen doorlopen (voorlopig-definitief ontwerp), resulterend in een bestek. In het bestek zijn vormen, materialen, bevestigingsmaterialen, details, et cetera vastgelegd. Na aanbesteding gaat de aannemer zijn werk voorbereiden en de (nieuwe) materialen die in het bestek zijn voorgeschreven bestellen. Materialen die getest zijn, waar certificaten voor worden afgegeven, die ruim voldoende voorhanden zijn, die min of meer gestandaardiseerd zijn, maar in ieder geval nieuw, gaaf, schoon en heel. 

Het hele bouwproces is erop gericht dat er eerst een plan bedacht wordt op basis van standaard materialen waarvan verwacht wordt dat die tegen een vooraf in te schatten kostprijs in de bouwfase beschikbaar zijn. In een project dat ten doel heeft gebruik te maken van reeds gebruikte materialen is het nog maar de vraag welke materialen op de markt beschikbaar zijn. Het inkopen van materialen kan dus niet meer traditioneel laat in het proces plaatsvinden (begin bouwproces), maar moet ver naar voren getrokken worden (begin ontwerpproces).

Oogsten
Het vergaren van reeds gebruikte bouwmaterialen wordt ook wel ‘oogsten’ genoemd. Tijdens het ontwerpproces is het belangrijk overzicht te krijgen wat er zoal verkrijgbaar is of op korte termijn beschikbaar komt. In de bouw ontstaat daarom een nieuw soort beroep, dat van ‘(materiaal)zoekers’: professionals die op zoek gaan naar de gewenste materialen die op het juiste moment geoogst moeten kunnen worden. Die materialen moeten veel vroeger in het planproces aangeschaft worden dan gebruikelijk. Er zal dus eerder in het proces geïnvesteerd moeten worden, niet alleen in keuren en aanschaf van materialen maar ook in transport, codering en opslag. 

Ontwerpproces

Tijdens een traditioneel ontwerpproces maak je je als architect nauwelijks zorgen over beschikbare materialen. Keuze genoeg en voor speciale elementen of details is altijd wel een specialist te vinden die het kan maken. Voor een ontwerpproces op basis van hergebruik staat echter vanaf dag één de beschikbaarheid van materialen centraal. Op basis van locatie, programma van eisen, wensen van gebruikers et cetera start ook dit ontwerpproces met verkenningen van eerste ideeën en concepten, maar nieuw is dat in deze fase al wordt verkend welke materialen beschikbaar zijn of zullen komen. Een concept op basis van een grote hal is mooi, maar wordt pas echt interessant op het moment dat prachtige CLT-spanten uit bijvoorbeeld een nabijgelegen manege beschikbaar komen. Dat soort spanten bepaalt dan ook meteen de vorm en dimensie, maar ook in deze fase al in belangrijke mate de ambiance van die grote hal. 

Waar een ontwerpproces al gauw zes maanden doorlooptijd kent, is het van belang op het einde van dat proces niet tot de conclusie te komen dat die spanten ondertussen via marktplaats verkocht zijn. Exact dezelfde spanten zullen namelijk niet snel te vinden zijn. Het plan dan noodgedwongen omgooien vergt veel tijd en geld. Echter, te vroeg in het planproces deze spanten aankopen terwijl het plan nog niet echt voldragen en doordacht is, neemt het risico met zich mee van een desinvestering, of erger nog: een compromisplan dat bestaat uit toevallig bij elkaar gekochte materialen.

Donorgebouw TNO-MEC-LAB 
Uiteraard zijn overal tweedehands materialen te vinden, als je maar goed zoekt. Online ‘marktplaatsen’ schieten als paddenstoelen uit de grond. Het is echter voor een gebouw met de omvang van 2.400m2 onbegonnen werk om alles van marktplaats af te halen. Veel interessanter is het om een donorgebouw te vinden: een compleet gebouw dat als donor dient voor het nieuw te maken gebouw. Alles kan als donorgebouw dienen, maar de gebouwen die eenvoudig en schadevrij uit elkaar te halen zijn, hebben uiteraard de voorkeur. Het donorgebouw vormt dan als het ware de legodoos waarmee het nieuwe gebouw ontworpen en in een later fase ook daadwerkelijk gebouwd gaat worden. Voor de Upcycle Mall in Rotterdam is een perfect donorgebouw gevonden op slechts 7 km afstand van de bouwlocatie: het TNO MEC-lab in Delft. 

Conclusie

De opgave is dus: ontwerpen van gebouwen die voldoen aan geldende wet- en regelgeving op basis van reeds gebruikte of in gebruik zijnde bouwmaterialen die liefst zo lokaal mogelijk geoogst kunnen worden. Ga er maar aan staan. Dat kan alleen als de experts die traditioneel in een ontwerpteam zitten en de experts die traditioneel in de bouwfase actief zijn intensief samenwerken. Oftewel: de architect, constructeur, installatieadviseur et cetera samen met bouwers, calculators, materiaalzoekers et cetera. Een samenwerkingsvorm à la bouwteammodel ligt dan voor de hand. 

Upcycle Mall te Rotterdam

• Type: multifunctioneel gebouw t.b.v. de circulaire economie
• Grootte: 
  • gebouw 2400 m2 BVO 
  • terrein 11.000 m2
• Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam
• Architect:
  • Jeroen Grosfeld- N3O architecten
  • Marc Verheijen – Ingenieursbureau Rotterdam
• Adviseurs: 
  • Imd Raadgevende Ingenieurs
  • DGMR
  • BOOT
  • BAM
• Aannemer: BAM - Bouw en Techniek-Integrale Projecten West