Smart, natuurinclusief en sociale verbinding in nieuwbouw Maanwijk

Auteurs: Reinoud Schaatsbergen en Yvonne Witter

Maanwijk wordt een plek voor 120 woningen waar mensen, technologie en natuur samenkomen. Hiermee sluit de wijk aan bij de trends van deze tijd: aandacht voor gezondheid, waardering voor natuur en omzien naar elkaar. Het zijn ingrediënten die nodig zijn om fysiek en geestelijk vitaal te blijven, zo gelooft ook Heijmans.

“In onze eerste gesprekken over deze wijk lag veel nadruk op de verbinding tussen de mensen, bijvoorbeeld om ook de senioren van Leusden een plek te geven, alsook de sociale woningbouw”, vertelt Joost Mulder, directeur bij Heijmans Vastgoed. “Vereenzaming is bijvoorbeeld best een groot probleem in steden en dorpen. Door slimme technieken kun je voor verbinding op dat vlak zorgen.” Dat vraagt wat van de inrichting van de gebouwen in de wijk. Slimme woningen die met je meedenken om zelfredzaam te blijven, om ontmoeting te stimuleren en een gezond klimaat te garanderen.

Showcase

De maatregelen die in Maanwijk worden genomen zijn voor een deel uniek en deels vaker toegepast. Het is de combinatie van die maatregelen die de wijk in de schijnwerpers zet. Niet voor niets noemt Mulder het een showcase van een gezonde en leefbare wijk. “We zijn op tal van vlakken met innovaties bezig”, zegt hij. “In Maanwijk laten we daar wat van zien. Het is echt een wijk van deze tijd met de nieuwste technologie, waarbij continu centraal staat dat we bijdragen aan een gezonde leefomgeving. In dit geval willen we vooral inzetten op sociale verbinding, een belangrijk thema van gezondheid, zeker in deze periode.”

Die verbinding wordt op diverse manieren nagestreefd. Groen is een grote speler, zodat mensen eropuit trekken of samen gaan tuinieren in een pluktuin. “We zien groen hier echt als verbindend element, in allerlei facetten”, aldus Mulder. “We betrekken bijvoorbeeld verschillende partijen in de omgeving Leusden in workshops, zodat er kruisbestuivingen ontstaan en ze samen optrekken in de groene plannen.” Door elke omgeving van de wijk divers en met inheemse beplanting in te richten, wordt bovendien de biodiversiteit sterk gestimuleerd. Mede hierdoor heeft de wijk een NL Greenlabel A certificering behaald.

Render door Heijmans Vastgoed

Slim en inclusief

Verbinding is in Maanwijk niet alleen te vinden in het groen, ook slimme oplossingen bewerkstelligen de betrokkenheid van inwoners. Mulder geeft een voorbeeld: “In elke woning plaatsen we een sensor die de luchtkwaliteit meet, alsook een sensor die bewoners of buren een seintje geeft als er iets mis is, bijvoorbeeld als er brand uitbreekt of ingebroken wordt.” Een andere app is Hoplr, een online buurtplatform dat buurtbewoners op toegankelijke wijze aan elkaar én aan de gemeente verbindt.

Onder de slimme oplossingen schaart zich ook deelmobiliteit. In het geval van Maanwijk gaan de inwoners beschikken over elektrische deelfietsen en elektrische deelauto’s. “De energie die voortkomt uit de zonnepanelen op de daken wordt onder andere gebruikt voor het opladen van die voertuigen”, aldus Mulder. “Het doel is dat uiteindelijk daardoor de tweede auto losgelaten wordt en dat voor kleine ritjes de deelauto wordt gebruikt. Om zo het autobezit terug te dringen is wel onze droom.”

Hoewel Maanwijk gaat beschikken over talloze andere noviteiten, zoals sensoren om verlichting en verwarming mee te bedienen, gaan de slimme verbindingen verder dan alleen techniek. “We wilden ook een divers woonmilieu garanderen”, vertelt Mulder. “Dus hebben we naast gelijkvloerse woningen voor ouderen ook starterswoningen, duurdere rijwoningen en twee-onder-een-kapwoningen.” Dit creëert een verscheidenheid aan doelgroepen die de sociale verbinding versterkt. Ontmoeting tussen de groepen vindt onder andere plaats in de twee gemeenschappelijke tuinen en de drie woonhofjes.

Render door Heijmans Vastgoed

Testcase

Vanuit de Universiteit Utrecht is Roel Vermeulen betrokken bij Maanwijk. Hij is hoogleraar Milieu-epidemiologie en wetenschappelijk directeur van Data- en Kennishub Gezond Stedelijk Leven (DKH GSL), waarin ontwikkelaars, bouwbedrijven, leveranciers, kennisinstellingen en inwoners bij elkaar worden gebracht om te werken aan gezonde leefomgevingen. In die hoedanigheid analyseert Vermeulen de effecten van de slimme, groene en sociale oplossingen die voor Maanwijk worden ingezet.

“Als je het onderwerp gezond stedelijk leven breder trekt, zien wij als DKH GSL dat er veel experimenten met bepaalde maatregelen gaande zijn”, aldus Vermeulen. “Wat we alleen nog onvoldoende begrijpen, is wat de duurzame impact van die maatregelen is op de gezondheid van mensen. Bovendien is een specifieke oplossing misschien wel effectiever in de ene wijk dan in de andere. Wij onderzoeken welke factoren bijdragen aan wat wel of niet werkt, bijvoorbeeld onder welke omstandigheden er gezondheidswinst optreedt door de sociale inclusie in Maanwijk. Die kennis kunnen we dan doortrekken naar volgende projecten.”

Vermeulen en Mulder stippen aan dat veel van deze uitkomsten afhankelijk zijn van het gedrag van de inwoners. In die zin dient Maanwijk als een grootschalige testcase voor het monitoren van gedrag. “Dat zetten we ook af tegen andere projecten, zoals Park Vijfsluizen in Vlaardingen of Feyenoord City in Rotterdam”, aldus Mulder. “Door al die kennis in te brengen, kunnen we steeds slimmere en gezondere wijken maken. Dat begint bij Maanwijk, maar daar eindigt het zeker niet.”

Render door Heijmans Vastgoed

Wijk van de toekomst

In onderzoeksland wil je doorgaans zoveel mogelijk één factor isoleren en daar herhaaldelijk op testen. Maanwijk staat echter bol van de oplossingen die het welzijn op positieve wijze moet beïnvloeden. Hoe houden ze al die data bij? Mulder trapt af: “Veel partijen zijn al ver met de kennis over groen of schone lucht, maar de oplossingen zijn nog niet eerder op deze schaal gecombineerd. Daardoor kunnen we een beheersbaar deel inzetten en echt leren van de ervaringen.”

Vermeulen beaamt dat: “Die combinatie van factoren is belangrijk. Je wilt bereikbaar zijn, maar ook groen, vitaal en duurzaam. Je kunt nooit al die oplossingen maximaliseren, maar je kunt wel onderzoeken wat een optimale mix is en dat doorvertalen naar een gezond stedelijk leven. Ik zie Maanwijk dan ook als een natuurlijk experiment waar we kunnen kijken hoe innovaties in de wijk uitpakken en hoe dat de gezondheid beïnvloedt. Dit kunnen we dan vergelijken met andere wijken met soortgelijke of andere interventies. Daar trekken we de lessen uit.”

“Wat verder echt nieuw is in Maanwijk”, gaat Mulder verder, “is dat wij actief partners uitnodigen om hier een stap in te zetten. Denk aan samenwerking met de Universiteit Utrecht vanuit DKH GSL, maar ook met het Longfonds. We kunnen dit niet alleen. Als Heijmans hebben wij invloed op een deel van de leefomgeving, dus je moet je kwetsbaar opstellen, elkaar toelaten en aanvullen. Alleen dan kom je verder. Zo’n samenwerking als in Maanwijk hebben wij nog nooit gedaan en ik vind het heel gaaf om de gezonde leefomgeving daarmee verder te brengen.”

Vermeulen vult aan: “We kunnen wel zeggen dat luchtverontreiniging slecht is of dat geluidsoverlast een grote zorg is, maar uiteindelijk bepaalt de inrichting van stedelijk gebieden voor een groot gedeelte het gedrag van mensen. Daarom geloven we ook in partnerships met bedrijven als Heijmans; zij hebben daar invloed op. De gebouwde omgeving, gezondheid en duurzaamheid zijn allemaal met elkaar verbonden, dus je moet het wel multidisciplinair aanpakken. Dat heeft een veel sterkere duurzaamheidsimpact dan wanneer je individueel gedrag van mensen probeert te veranderen. Daarom is het zo belangrijk dat die werelden bij elkaar komen, inclusief burgers, om de nieuwe wijk van de toekomst richting te geven.”

Render door Heijmans Vastgoed

Gezonde ontwerpprincipes

Voorlopige conclusies kunnen nog niet uit de geplande toepassingen in Maanwijk gehaald worden. Wel heeft Vermeulen een duidelijk streven: “We willen toe naar gezonde ontwerpprincipes rond stedelijke ontwikkelingen, zodat we op basis van wetenschappelijke kennis kunnen aantonen dat ze effectief zijn. Specifiek wáár de principes effectief zijn en onder welke omstandigheden. Kijk bijvoorbeeld naar Utrecht Overvecht: daar is veel groen, maar het is geen gezonde wijk. Simpelweg zeggen ‘groen in de wijk is gezond’ klopt niet. Daarom hebben we hier die integrale aanpak. Je wilt begrijpen hoe mensen gebruik maken van het groen.”

Die vervlechting van elementen is ook één van de inzichten die Heijmans tijdens het proces heeft opgedaan. “Als je het hebt over groen, heb je het ook over verbondenheid. Daar is groen echt de drager van. Tijdens zo’n project zie je al die relaties op elkaar in grijpen. Net zoals dat zonnedaken in verband staan met het autodelen. Om die verbindingen te leggen samen met partners, dat is onwijs leuk. Door het enthousiasme dat daaruit ontstaat zie je, hoe cliché het ook klinkt, dat één plus één drie is.”

Mulders tip aan andere ontwikkelaars die met een gezonde wijk aan de slag willen: “Kijk goed naar de locatie. Welke uitdagingen of problemen spelen er? Wat is kenmerkend aan de locatie en wat wil je bereiken? Wil je inzetten op sociale verbinding, dan spelen groen en slimme technieken in de woning een grote rol, terwijl je in andere wijken meer met luchtkwaliteit moet doen. In elk geval geldt: pak het multidisciplinair aan en zoek er in een vroegtijdig stadium goede partners bij.”

Vermeulen voegt daaraan toe: “Bedenk vooraf goed wat voor bijdrage je wilt leveren met de wijk. Daar spelen burgers een grote rol in: wie gaan er wonen, wat zijn dat voor mensen? Uit zo’n analyse kun je nuances maken waarop je wilt inzetten.” Als het aan Vermeulen ligt, scharen we ons allen achter deze visie. “Zodat we hopelijk over tien jaar met alle partijen een handboek kunnen publiceren over de ontwerpprincipes van een gezonde omgeving.”

Dit artikel verscheen in de Innovatiecatalogus 2021. De hele editie lezen? Dat kan door hem na te bestellen of te downloaden.