Lichtontwerp Atelier wil vakgebied beter op de kaart zetten

Elkin Petrici is sinds begin 2022 voorzitter van OVLNL Lichtontwerp Atelier. Hij werkt daarbij samen met Filip van der Heijden, voorzitter van het netwerk ‘Licht en omgeving’, waarvan Lichtontwerp Atelier een belangrijk onderdeel is. In het Lichtontwerp Atelier zijn lichtontwerpers, volgers en ambassadeurs verenigd. Samen willen ze het vakgebied beter op de kaart zetten. 

Van der Heijden: “Begin dit jaar zijn Elkin en ik bij elkaar gaan zitten en kwamen we tot de conclusie dat we elkaar versterken en samen beter in staat zijn om initiatieven te ontplooien. Daarbij wilden we vervolgens ook alle lichtontwerpers betrekken die zich geroepen voelen om een actieve rol te spelen bij het bewust maken van de markt over hoe belangrijk licht in de openbare ruimte eigenlijk is.” 

Personalia 
Elkin Petrici is vanaf 2005 vanuit verschillende ingenieursbureaus bezig met verlichting. Sinds november 2019 werkt hij als projectmanager, lichtontwerper en adviseur bij CLAFIS Ingenieus. In die hoedanigheid adviseert hij over lichtvraagstukken, van vroege planfase tot ontwerp en uitvoeringsbegeleiding. Filip van der Heijden is lichtregisseur en ruim 20 jaar mede eigenaar van Lichtvormgevers. Hij is daarbij vooral bezig om omgevingen met licht leefbaar te maken.  

Petrici benadrukt dat het samen met elkaar actief zijn de belangrijkste koerswijziging is die dit jaar bij het Lichtontwerp Atelier in gang is gezet. “Mede door corona waren de acties van het Lichtontwerp Atelier de afgelopen jaren korrelig en we constateerden dat er nieuw elan nodig is. Daarom hebben we nu een actieplan voor een langere periode opgesteld, inclusief een mediakalender, beursactiviteiten en een publicatie.” Van der Heijden: “De afgelopen jaren waren er ook activiteiten, maar vaak ad hoc. Eigenlijk was het Lichtontwerp Atelier nog niet zo actief als dat we willen, met zo nu en dan een activiteit. Vanaf nu willen we voor de buitenwereld concreet gaan maken wat het Lichtontwerp Atelier eigenlijk is.” 

Gemiste kansen 

Het is belangrijk dat er een Lichtontwerp Atelier is, zegt Petrici: “Te vaak denkt men ‘te licht’ over verlichten. Mensen doen alsof het een gegeven is dat het overal vanzelf goed gaat in projecten. Het vergt echter aandacht om het goed te doen. Nu zie je namelijk te vaak dat projecten worden opgeleverd met gemiste kansen bij openbare verlichting. De ontwerpers uit het Lichtontwerp Atelier willen aandacht vragen voor de manier waarop we het wel goed kunnen doen. Ook willen ze er op wijzen dat, van de 24 uur in een etmaal, het bijna de helft van de tijd in een openbare ruimte donker is. Zo’n donkere openbare ruimte moet echter ook prettig, toegankelijk, leefbaar en veilig zijn.”  

Van der Heijden vult aan: “Een belangrijke doelstelling van het Lichtontwerp Atelier is dat we er zijn om Nederland in het donker leefbaarder te maken, om het beter te laten functioneren en om het aantrekkelijker te laten zijn. Je ziet namelijk vaak dat een openbare ruimte wordt ontworpen voor de dag en dat we de nacht vergeten. Dat wordt nog belangrijker omdat we steden steeds meer zien verdichten met meer mensen op een vierkante meter en met mensen die minder privéruimte hebben. Daardoor verblijven en ontmoeten ze elkaar meer in de openbare ruimte.”  

Vroegtijdig bij project betrekken 

Het brengt Van der Heijden op een tweede doelstelling van het Lichtontwerp Atelier, die dit jaar gestalte moet krijgen: “We willen dat ontwerpers van de openbare ruimte beseffen dat het belangrijk is dat lichtontwerpers vroegtijdig in een project meedenken en meewerken. Daardoor kunnen ze onderdeel worden van het integrale interdisciplinaire ontwerp. Bovendien kunnen lichtontwerpers zo met minder inspanning meer impact maken in de openbare ruimte. Als lichtontwerpers namelijk te laat in een project instappen, is het vaak niet meer mogelijk om goed licht in de openbare ruimte aan te brengen omdat veel zaken al vast liggen.”  

'Stedenbouwkundigen denken vaak nog wel na over de zonval overdag, maar niet over hoe licht ’s avonds bepaalt of je een omgeving als naargeestig of inspirerend ervaart'

Een derde doelstelling van Lichtontwerp Atelier is dat jongeren meer aandacht krijgen voor het vakgebied. Van der Heijden: “We willen ze laten zien – op school, tijdens hun studie en bij hun eerste job – hoe aantrekkelijk ons vakgebied is. Daarom moeten we aan de hand van voorbeelden laten zien welke mooie samenwerkingen er mogelijk zijn.” 

Petrici: “Vanuit de installatietechniek leer je hoe je een lampje moet monteren, maar bij het ontwerpen van de openbare ruimte wordt vaak vanuit de vormgevingskant meer nagedacht over het esthetische beeld overdag en minder over de toegevoegde waarde van het lichtbeeld als het donker is. Dat komt omdat ze meer denken vanuit materialen en beeldkwaliteit.” Van der Heijden: “Vormgevers van de openbare ruimte denken bij verlichting meer aan het materiaal dan de ruimte zelf. Stedenbouwkundigen denken vaak nog wel na over de zonval overdag, maar niet over hoe licht ’s avonds bepaalt of je een omgeving als naargeestig of inspirerend ervaart.” 

Het brengt Van der Heijden bij een vierde doelstelling van het Lichtontwerp Atelier: “We willen graag een autoriteit zijn en professionaliteit uitstralen. Ten eerste omdat het mensen die met de openbare ruimte bezig zijn, motiveert om te informeren bij het Lichtontwerp Atelier. En ten tweede omdat het andere lichtontwerpers inspireert om zich aan te sluiten bij het Lichtontwerp Atelier.” 

Vakbeurs Ruimte & Licht 

Op 8 juni is het Lichtontwerp Atelier aanwezig op de vakbeurs Ruimte en Licht in de Expo Houten. Het thema dit jaar is kleur. Petrici: “Op de beurs spelen we daarop in met het thema ‘Kleur van de nacht’. Samen met ons thema voor dit jaar – aandacht voor de vormgevers van de openbare ruimte – willen we dat highlighten met onder meer een workshop en een gesprekstafel en aandacht voor een publicatie die in 2023 zal verschijnen.”  

Van der Heijden: “Het is de bedoeling dat die publicatie gedragen wordt door zoveel mogelijk disciplines die bij licht in de openbare ruimte betrokken zijn. Zoals de ontwerpers, de projectleiders, beheerders, de ecologen en de infra-installatiebedrijven en ook bestuurders en beleidsmakers. Op de beurs willen we vooral aandacht vragen voor het proces: van het idee van een wethouder voor een nieuwe wijk of het veranderen van een buurt of straat tot aan de oplevering en het beheer erna. Daarbij willen we onder meer aandacht voor de rol van licht daarin en voor het momenten dat belanghebbenden betrokken worden bij de processtappen in het lichtontwerp. Uiteindelijk moet het gaan leiden tot een gids over hoe je licht op een goede manier kunt inbedden in het ontwerpproces van de openbare ruimte.”  

Petrici: “De gids moet er ook aan bijdragen dat mensen de juiste vragen gaan stellen. Daarbij is de vraag naar de visie hoe je met licht omgaat in een gebied belangrijker als de vraag naar de hoeveelheid Lux.” 

Doelen bereiken 

Om de eerdergenoemde doelen te bereiken wil het Lichtontwerp Atelier verschillende middelen inzetten. Van der Heijden: “Daarbij gaat het om kennisuitwisseling bij lichtontwerpers. Om samen sterker en beter te worden in ons vak en van elkaar te leren. Daarnaast willen we kennis over lichtontwerp verspreiden in de markt. Daarbij willen we elk jaar een andere discipline centraal stellen: in 2023 is dat de ontwerper van de openbare ruimte. Volgend jaar kan dat bijvoorbeeld de beheerder of het infrabedrijf zijn. Maar ook wethouders zijn belangrijke actoren die we meer willen benaderen. Het doel om jongeren en beginners te enthousiasmeren voor ons mooie vak willen we bereiken door naar scholen en open dagen te gaan, door informatie te verspreiden bij de OVLNL Academy.” 

Over het voetlicht 

Aan het eind van het interview benadrukt Van der Heijden waarom het belangrijk is dat het belang van licht in de openbare ruimte beter over het voetlicht wordt gebracht. “We kunnen het niet maken om als branche achter te blijven, want er zijn allerlei andere – vaak ook maatschappelijke – thema’s die ook om aandacht vragen in de openbare ruimte. Zoals waterberging, groen, klimaatadaptatie en energietransitie en -besparing, inclusie en verblijven. Licht zal daarin mee moeten gaan.” 

'De afgelopen jaren hebben we als Lichtontwerp Atelier soms te veel gepraat, nu willen we gaan doen'

Van der Heijden wijst vervolgens nog op een aspect: “Als je licht ongecontroleerd inzet, kan het zijn dat het op sommige plekken in de openbare ruimte andere thema’s tegenwerkt. Ongecontroleerd licht betekent bijvoorbeeld verstoring van de fauna op ecologische plekken. Bovendien kan het zijn dat je zo te veel licht inzet en dat is uit duurzaamheidsoogpunt niet effectief en niet wenselijk. Daarom snijdt het mes uiteindelijk aan meerdere kanten als we goed over licht nadenken. Bovendien heb je met licht een relatief goedkoop instrument waarmee je veel effect kunt bereiken.” 

Het duo zit in de startblokken om het komend jaar flink aan de slag te gaan. Van der Heijden: “De afgelopen jaren hebben we als Lichtontwerp Atelier soms te veel gepraat, nu willen we gaan doen. Daarvoor hebben we echter wel capaciteit nodig. Daarom willen we graag eindigen met een oproep aan lichtontwerpers om zich bij ons aan te sluiten en actief mee te doen. Zodat we er samen voor kunnen zorgen dat lichtontwerp hoger op de agenda komt te staan.” 

Lichtontwerp Atelier: Community van creators, suppliers en followers 
We willen een duurzame samenwerking aangaan met iedereen die beroepsmatig interesse heeft in het onderwerp Lichtontwerp of daar raakvlak mee heeft. Samen met de professionele lichtontwerpers van OVLNL vormen we een community die elkaar op de hoogte houdt van ontwikkelingen en die samen een kennisplatform vormen waaruit ieder op zijn of haar eigen manier voordeel haalt. En die wil bijdragen aan het verspreiden van kennis en het delen van ervaringen. Natuurlijk is daarnaast iedereen met vragen of voor eenmalige deelname aan projecten of activiteiten meer dan welkom! 

Dit artikel verscheen eerder in de meest recente editie van het Technisch Vakblad Openbare Verlichting van OVL NL. Kijk hier voor meer informatie.