‘Draai kwesties om en ontdek nieuwe perspectieven’

Van architect tot aannemer, van constructeur tot metselaar, niemand ontkomt meer aan de effecten van de klimaatverandering. Sterker, volgens Marjolijn van Heemstra, is er sprake van een klimaatontwrichting, waarin er nogal wat op ons afkomt. Ontdek haar manier om het tij te keren.

“Wat er nu met het klimaat gebeurt is heel naar en helpt de mensen beseffen hoe afhankelijk we van de natuur zijn. Het is de uiterste consequentie van heel veel consumeren en het steeds ‘gemakkelijker’ willen hebben, dat nu leidt tot veel ongemak. Daardoor krijgen we te maken met steeds meer gewelddadig klimaat. Er vallen gewoon bomen om en die vallen op iemands hoofd. Dus een boom kan ineens een soort moordenaar worden. Daarom kijk ik nu toch anders naar de natuur en naar bomen.

Zonder natuur kan er echter niets bestaan. We kunnen daarom niet denken in termen van het ‘overwinnen’ van de natuur. Wel moeten we een manier bedenken om links- of rechtsom met de natuur om te gaan. Daarbij moeten we niet vanuit onszelf denken, maar vanuit wat er al is en hoe je daarmee samenleeft. Denk na over wat voor bomen er eigenlijk al staan. Hoe passen die in deze grond? Vervolgens bouw je dan om die boom heen.

Taal is techniek

De natuur wordt dus steeds wilder en ruwer en de angst voor die verwildering groeit. Mijn remedie is: vertel het hele verhaal vanuit het oogpunt van de natuur zelf. Draai je gezichtspunt om en je krijgt een compleet ander verhaal. Zo ontdekte ik bijvoorbeeld de positieve kanten van ratten, waar we thuis last van hadden. Ik hoorde hoe die beestjes langs de muren omhoog kropen en kon twee dingen doen: de bestrijdingsdienst bellen of zoeken naar positieve verhalen over ratten. Ik wilde niet allemaal dode ratten uit mijn muur vissen en leerde door een podcast over ratten waarom ze nuttig zijn. Dat verhaal vereiste wel even een mentale shift.

Meestal wordt tegenwoordig gedacht dat we de klimaatverandering kunnen keren met technologische oplossingen. Door techniek zijn wij als mensheid zover gekomen en kunnen we overleven. Verhalen en taal zijn echter ook techniek, want die veranderen de werkelijkheid om ons heen. Verhalen hebben ons ook hier gebracht en dat zouden we veel serieuzer moeten nemen. Er wordt weleens gezegd dat techniek objectief is en verhalen niet. Dus dat verhalen van mensen komen en techniek als objectieve waarheid uit de hemel komt. Maar achter techniek zit natuurlijk ook een verhaal, en een ideologie. Het is heel belangrijk om dat te ontmantelen. Vanuit welk verhaal komt die techniek? Is dat het verhaal dat we nu nodig hebben? Zo schrijf ik veel over het kolonialiseren van de ruimte. Daar worden allemaal verhalen opgeplakt, maar niet zo vaak het verhaal van ‘nieuw kolonialisme als herhaling van oud denken’. Denken waar we vanaf moeten raken.

Bouwers met een verhaal

We moeten daarom veel meer investeren in het vertellen van die verhalen. Via kunst, cultuur, onderwijs. Hoe vertel je nou eigenlijk een verhaal? Hoe luister je naar een verhaal? Zo hebben we ook verhalende bouwers nodig. Ik sprak laatst een heel interessante man, een uit Irak gevluchte bouwkundig ingenieur, die hier een kerkgebouw aankocht. Daar was hij helemaal verliefd op geworden. Ik dacht dat hij als een soort projectontwikkelaar zou spreken, maar hij vertelde vooral over een plek waar het mooi is en mensen elkaar kunnen ontmoeten. Dat soort verhalen neemt hij met zich mee en zo zijn er veel meer interessante verhalen die niet over bouwen of geld gaan, maar over kwaliteit van leven.

Je moet niet onderschatten dat mensen van verhalen houden. We doen heel vaak alsof dat lastig is, maar we leven allemaal in een verhaal. Er is niemand die niet een verhaal heeft. Ook mensen met veel geld hebben een verhaal, maar dat gaat dan meestal over hebzucht. We zijn gevormd door die verhalen en zien dat als de werkelijkheid. Maar dat is niet altijd de werkelijkheid, dat is een verhaal waarmee wij de werkelijkheid vormgeven. Bijna niemand wil toch hebzuchtig zijn? Of een vernietiger? De meeste mensen, en architecten zeker, willen gewoon iets moois bijdragen of achterlaten.”

Lees nu het complete, uitgebreide hoofdinterview van het themanummer Circulair & Natuurinclusief in de nieuwe Stedebouw & Architectuur via deze link (gratis, tijdelijke actie).

Tekst: Reinoud Schaatsbergen en Ysbrand Visser
Beeld: Shutterstock; (portret Marjolijn van Heemstra) Frank Ruiter