Uit het magazine

Top 9 inspirerende herontwikkelingen

De Adviesraad van onze Scholenbouweditie van 2021 groef in de archieven naar inspirerende renovaties, vernieuwingen en herontwikkelingen. Het resultaat is een bundeling van kennis en kunde die visie tonen, maar ook tonen dat samenwerking tot prachtige gebouwen en omgevingen kunnen leiden. Deze Top 9 is in willekeurige volgorde geplaatst; geen enkel project staat boven of onder de ander.

Faculteit voor geesteswetenschappen, Leiden

Een nog niet gerealiseerd project door De Zwarte Hond, maar de tekeningen en perspectieven beloven veel. Het bureau heeft met man en macht gewerkt om enerzijds ervoor te zorgen dat de verbouwing in opdracht van de universiteit Leiden recht doet aan het bijzondere gebouw van de structuralist Joop van Stigt en anderzijds was er bij opdrachtgever behoefte aan andersoortige ruimtes en een nieuwe organisatie van het gebouw. Er is optimaal gebruik gemaakt van de mogelijkheden die dit gebouw bood om tot een goede propositie te komen voor de universiteit.

Foto: © De Zwarte Hond

Faculteit voor geesteswetenschappen in Leiden

Fondazione Prada, Milaan

In 2015 gerealiseerd door OMA. Een schoolvoorbeeld van hoe je met bestaande gebouwen tot een nieuwe typologie kan komen. OMA heeft hier één van haar beste projecten gerealiseerd en afstand genomen van haar jaren 90 opvatting dat context er niet zoveel toe doet. Tegelijkertijd toont ze aan dat oude gebouwen best een nieuwe betekenislaag kunnen verdragen. Koolhaas zegt hierover: "The Fondazione is not a preservation project and not a new architecture. Two conditions that are usually kept separate here confront each other in a state of permanent interaction - offering an ensemble of fragments that will not congeal into a single image, or allow any part to dominate the others."

Foto: © Wikimedia Commons

Jeruzalem, Tilburg

Jeruzalem is een vroeg-naoorlogse wijk met zogenaamde Airey-woningen, een (crisis)bouwsysteem dat meer in Nederland is toegepast. Begin deze eeuw was het een buurt met een uitgesproken slecht imago. Tegelijk was het een buurt met enorme kansen, met name door de perfecte ligging ten opzichte van het centrum van Tilburg, het natuurgebied Moerenburg en de uitvalswegen. De wijk was volledig in eigendom van Tiwos, die in 2008 startte met een grote herontwikkeling. De bestaande Airey-woningen werden ingrijpend gerenoveerd en de bijbehorende flats werden gesloopt en vervangen door nieuwbouw met intensieve bewonersparticipatie. Een oud industrieterrein werd door Triborgh (een bouwcombinatie van lokale aannemers en twee corporaties) herontwikkeld tot een strook met afwisselende koopwoningen. Inmiddels is Jeruzalem een van de populairste wijken in de stad, met een afwisselende mix van mensen en woningen.

Katendrecht, Rotterdam

Ontwikkeld door (vanaf 2005) verschillende architecten en stedenbouwkundigen. In Rotterdam is het niet heel gewoon om een buurt langzaam te laten rijpen of incrementeel te transformeren. Zonder dat het wellicht ooit de bedoeling was, is dat op Katendrecht wel goed gelukt. Hier zijn veel interessante projecten gerealiseerd, zoals de Fenix van mei-architecten, het Parkkwartier van Geurst en Schulze en zelfs het vermaledijde opgeknapte schip S.S. Rotterdam. Stuk voor stuk goedgeslaagde voorbeelden van hoe nieuwbouw zich kan vermengen met oudere delen. Het succes heeft helaas ook een keerzijde: een aantal ontwikkelaars denkt daar op dit moment met te grote projecten, zonder oog voor de bijzondere, ruimtelijke en sociaal-culturele context, een makkelijk slaatje te slaan uit het succes van anderen.

Foto: © Frans Blok - Shutterstock.com

Wijkvernieuwing Lewenborg, Groningen

Lewenborg kenmerkt zich als satellietwijk die in de jaren 70 is ontstaan met de kenmerkende bloemkoolstructuur. Dit maakte de wijk onoverzichtelijk en sommige voorzieningen waren lastig bereikbaar. De wijk is ruim opgezet met grote woningen en veel groen. Daartussen stonden een zestal flats, waarvan de verhuur (in een ontspannen markt) moeizaam verliep. Er zijn er drie gesloopt om de Lewenborgsingel mogelijk te maken. De singel werkt als ruggengraat voor de wijk doordat hier voorzieningen aan liggen, wat zorgt voor meer overzicht. Voor het realiseren van de singel heeft onder andere het gezondheidscentrum een nieuwe plek gekregen, zijn er koopwoningen langs de singel toegevoegd en is het centrum meer naar buiten gekeerd, waardoor Lewenborg naast de ruggengraat ook een kloppend hart heeft ontwikkeld.

Plan of Chicago

Gerealiseerd in 1909 door Daniel Burnham en Edward H. Bennet, in opdracht van de commerciële club, een vereniging van prominente zakenlieden. Alleen al vanwege de apocriefe quote van Burnham moet iedereen die de ambitie heeft om een stad te maken dit plan bestuderen: “Make no little plans; they have no magic to stir men's blood and probably themselves will not be realized. Make big plans; aim high in hope and work, remembering that a noble, logical diagram once recorded will never die, but long after we are gone be a living thing, asserting itself with ever-growing insistency. Let your watchword be order and your beacon beauty.”

Rosmolen, Tilburg

Dit project betreft de tweede en laatste fase van een groot herstructureringstraject van een Tilburgse volksbuurt, met van oudsher alleen sociale huurwoningen. In deze fase werd ervoor gekozen om de totale buurt te herontwikkelen samen met de nog zittende en – omdat er gesloopt moest worden – al verhuisde bewoners. Aan de voorkant werd door het motto ‘Samen en de buurt’ nadruk gelegd op het collectief. Rosmolen moest een buurtje worden waarin bewoners er bewust voor kiezen samen te leven. Bewoners gingen dan ook samen aan de slag, niet alleen met (de indeling van) hun eigen woning, maar ook met het aanzicht van de straten. Het resultaat is een prachtige, kwalitatief zeer hoogwaardige en gemengde buurt. Het verschil tussen de koop- en huurwoningen is niet zichtbaar en de hoge ‘schoorstenen’ verwijzen naar het textielverleden van de stad.

Wijkvernieuwing Vinkhuizen

In de na-oorlogse stempelwijk Vinkhuizen is de gezamenlijke insteek vooral zichtbaar en tastbaar geworden door het verbeteren van een deel van de collectieve en openbare ruimte en de toevoeging van een divers koopprogramma, maar vooral ook in de allure die de entree van de wijk heeft gekregen. Doordat Nijestee ingezet heeft op een rigoureuze andere aanpak van de bestaande portieketageflats (halveren, naar galerij-ontsluiting, toevoeging van patio en vide-woningen en een vernieuwde gevel), daarnaast ook het winkelcentrum heeft aangekocht (en later weer verkocht) en gezorgd heeft voor een enorme upgrade van het centrum is de wijk aantrekkelijker en afwisselender geworden. En dat inclusief behoud van veel ruimte voor de huidige bewoners.

Vogeltjesbuurt Tilburg

De Vogeltjesbuurt is een van de meest bekende vroeg-naoorlogse volksbuurten in Tilburg. De bewoners hebben er een enorme buurtbinding en er zijn veel familierelaties. De buurt was in 2011 aan een stevige opknapbeurt toe: ongeveer de helft van de woningen kon behouden blijven, voor de overige woningen was sloop met vervangende nieuwbouw noodzakelijk. Duidelijk was dat een en ander in nauw overleg met de zittende bewoners moest gebeuren, waarbij het motto ‘zeg wat je doet en doe wat je zegt’ gold. Er was een stevig wantrouwen tegen alle instituties. Een bijzondere opgave was het huis voor huis slopen en opbouwen van de woningen, zodat de tijdelijke huisvesting in de buurt kon plaatsvinden. Mede daardoor is sprake van een ongekend terugkeerpercentage: ruim 85 procent van de oorspronkelijke bewoners keerde terug in een nieuwe sociale huurwoning, waarbij ze intensief meedachten over hun nieuwe stek.