De Biobased Bouwmethode Top 7
Dat fossiel bouwen onze schaarse grondstoffen uitput, de biodiversiteit bedreigt en aanzienlijk bijdraagt aan CO2- en stikstofuitstoot, is inmiddels bekend. Voor een biobased bouwmethode geldt dat niet of in veel mindere mate. Het overstappen op meer ecologische bouwtechnieken lijkt dan ook meer dan wijs, maar wat blijft er over als we ophouden met staal, beton en bakstenen stappelen? ORGA architect zette de zeven beste biobased bouwmethodes op een rijtje.
1. Houtskeletbouw (HSB)
HSB is de oudste bewezen en ook de meest gebruikte biobased bouwmethode ter wereld en wat ORGA betreft ook nog steeds koning. Het werken met een frame van houten balken, kolommen en spanten biedt een ongeëvenaarde vrijheid in ontwerpen en keuze van duurzame wandopbouw. In een HSB-project kan probleemloos een wand van bijvoorbeeld stro ingevoegd worden (of leemsteen, massief hout, kalkhennep, houtvezel, cellulosevulling, stampleem). HSB is demontabel, herbruikbaar, aanpasbaar tot ver in de bouwfase, volledig circulair, geschikt voor bijna ieder type bouwproject en biedt veel ontwerpvrijheid. Daarnaast slaat deze vorm van bouwen grote hoeveelheden CO2 op, zorgt prefab voor een korte bouwfase en garandeert de lichtheid van het materiaal geen (tot bijna geen) stikstofemissie door transport en hijsen.
2. Massiefhoutbouw
De aandacht voor het bouwen met Cross Laminated Timber (CLT) explodeert momenteel en daar zijn genoeg redenen voor. Met deze biobased bouwmethode kan je alles doen wat nu met staal en beton wordt gedaan behalve extreme hoogbouw. Uitermate geschikt voor grotere bouwprojecten of grootschalige seriebouw. Eenmaal op hun plaats vormen de prefab CLT-wanden meteen de draagconstructie van het woonhuis.
Tegelijkertijd heeft het alle voordelen die het bouwen met hout sowieso heeft. Wel goed om te weten dat de L in CLT staat voor lamineren en dus voor chemische lijm. Dit betekent dat CLT-panelen niet zo maar terug de natuur in kunnen en dat de mogelijkheden voor hergebruik beperkt zijn. Gelukkig zijn er inmiddels lijmloze alternatieven voor CLT, zoals bijvoorbeeld Dowel Laminated Timber (DLT) waarbij houten pinnen worden gebruikt om de lagen hout bij elkaar te houden. Dat maakt gelaagd hout volledig biobased.
Verder zijn CLT-wanden ook niet zo dampopen als bijvoorbeeld natuurlijk geïsoleerde HSB-wandopbouw.
Bekijk hier een vergelijking tussen CLT en HSB.
3. Kalkhennep
Hennep is een wondergewas dat bijna overal en in hele korte tijd volgroeit. Bovendien bestaat hennep uit hele sterke vezels (ter vergelijking: 1 hectare hennep levert 4x zoveel biomassa op als 1 hectare bos). Kalkhennep of hennepbeton wordt gemaakt door de vezels te binden met kalk en te laten uitharden. Deze biobased bouwmethode is bijzonder veelzijdig. Het kan net als beton in een mal gegoten worden, in handzame blokken worden gestapeld of verwerkt/gespoten worden in prefab wanden. Kalkhennepblokken zijn ook uitermate geschikt om wanden in een bestaand en zeker ook een monumentaal gebouw op eenvoudige wijze te na-isoleren, zonder dat daar enorme bouwkundige ingrepen voor nodig zijn. Ook dit materiaal slaat CO2 op, biedt prefabmogelijkheden, heeft een lage embodied energy en zorgt voor een gezond en constant binnenklimaat door haar natuurlijke zelfregulerende werking.
4. Strobouw
Stro is een restproduct van de akkerbouw en daardoor goedkoop en in ruime mate beschikbaar. Net als hout slaat stro veel CO2 op, heeft het een lage embodied energy en kost het relatief weinig energie om te verwerken. Uitermate geschikt dus als grondstof voor een biobased bouwmethode. Strobouw is dan ook een van de oudste en meest bewezen bouwmethodes in deze lijst. Aanvankelijk was het vooral strobalen stapelen in een houten frame. Maar met de opkomst van prefabriceren, is het bouwen met stro de laatste jaren sterk in ontwikkeling. Denk aan geprefabriceerde strowanden die binnen een structuur van houten balken en kolommen de draagconstructie vormen. Die stro-frames zorgen voor een uitstekende thermische en akoestische isolatie, en een gezond en constant binnenklimaat door hun natuurlijke zelfregulerende werking.
5. Systeemhoutbouw
Hiermee bedoelen we de groep bouwconcepten die een kant-en-klaar systeem bieden van houten elementen. Deze hoeven op locatie alleen nog maar in elkaar gezet te worden en zijn vaak eenvoudig te monteren. Deze innovaties bieden een middenweg tussen blokken stapelen op de bouwplaats en het prefabriceren van complete wanden en vloeren in de werkplaats van de houtproducent. Zo’n bouwmethode biedt bijvoorbeeld uitkomst voor het realiseren van kleinere houtbouwprojecten en zijn geschikt voor opdrachtgevers die veel zelf willen doen.
Denk bijvoorbeeld aan het Franse Brikawood, het Duitse SI-modular of het Belgische Blokiwood. Deze producten bevatten vrijwel geen stalen of aluminium onderdelen. Wel is de ontwerpvrijheid is gelimiteerd door de vormen van de blokken/elementen.
6. Leemsteen
Leemstenen zijn - simpel gezegd - bakstenen die niet gebakken worden. Een mengsel van klei, aarde en natuurlijke vezels (stro, zaagsel) wordt in een mal geduwd. Vervolgens droogt en hard de steen vanzelf uit zonder oven. Er is geen bakproces, dus ook geen energieverbruik of CO2-uitstoot. Net als geperste aarde hebben leemstenen een hoge thermische massa waardoor het gebouw overdag koel blijft en ‘s nachts warm. Om die reden is leem erg geschikt om het interieur van een licht houten gebouw van extra massa te voorzien of om bijvoorbeeld een leemkachel mee te bouwen. Nadeel: het materiaal bevat maar een klein deel aan hergroeibare grondstoffen en bovendien laat deze bouwmethode geen prefab en snelheid toe.
7. Gestampte aarde
Ook wel stampleem of leemmassiefbouw genoemd. Een methode waarbij veel lokaal voorkomende materialen als zand, klei en gravel gebruikt kunnen worden. Het mengsel wordt gebonden met kalk of een biologisch alternatief, in een stevige mal gegoten en samengedrukt tot een massieve vloer of wand. Daarna moet het lange tijd uitharden, maar dat kost geen energie. Tijdens dat proces neemt de drukkracht en stabiliteit sterk toe. Door de hoge thermische massa en vochtregulerende en koelende werking is deze bouwmethode vooral geschikt voor warme regio’s. Dit materiaal kan probleemloos weer de natuur in na gebruik. Nadelen: de grondstoffen zijn op korte termijn niet hergroeibaar, prefab is onmogelijk en de bouwtijd is lang.
De toekomst van biobased bouwen
De ontwikkelingen gaan razendsnel. Zo is het slechts een kwestie van tijd voordat er zelfgroeiende mycelium-based bouwelementen op de markt verschijnen of biobased composieten die met een 3D printer in ieder vorm gespoten kunnen worden.
Wat voor ORGA vaststaat, is dat hout een onderdeel zal zijn van vrijwel iedere toekomstige biobased bouwmethode. Dat kan zijn als hoofdbestanddeel of als frame/mal voor het toepassen van andere natuurlijke materialen. ORGA architect roept overheden en investeerders dan ook op om te investeren in duurzame houtproductie en ongebruikte grond om te zetten in bossen.