Lang leve de grondstoffentransitie

Auteur: Atto Harsta, Aldus Bouwinnovatie

Hoe toekomstgericht zou die Bouwagenda dan zijn, vroegen we ons toen nog af. Uiteindelijk bleek die het ultieme polderwerk van enkel zittende partijen. Hoe kan je daar ooit werkelijke vernieuwing mee gaan boeken? Desondanks is het mooi om te zien dat drie jaar later een serieuze beweging is opgekomen die bestendigd lijkt vanuit drie ministeries en talloze Green- en CityDeals.

Helaas is De Bouwagenda niet tot dit inzicht gekomen. In ‘3 Jaar De bouwagenda Van doen naar doorzetten’ nog steeds geen woord over wat de bouw met biobased zou moeten of willen doen. Zelfs de stikstof- en PFAScrises waar we in 2019 en 2020 met z’n allen over vielen, was geen aanleiding om de oplossingen die de biobased bouweconomie hiervoor biedt op te nemen in de bestaande routemaps.

Trumpwall

Inmiddels weten we allemaal dat licht en industrieel bouwen met biobased materialen enorme kansen biedt om deze crises het hoofd te bieden. Door minder, lichter en makkelijker materieel op de bouwplaats, alsook het elektrificeren van transportmiddelen, kunnen de meeste emissies worden voorkomen. Toch verschijnen veel berichten in de media vanuit de betonsector die zich afzet tegen de ‘houten eeuw’ die op doorbreken staat. Beton is volgens henzelf veel minder milieubelastend dan hout en door de lange levensduur is het CO2 profiel als duurzaam te betitelen.

Dit is kenmerkend voor transities en daarmee de weerstand voor verandering die dit losmaakt bij bestaande partijen. Je weet dat je met de juiste dingen bezig bent als er vanuit de zittende machthebbers op gereageerd wordt met weghonen en onwaar verklaren, om vervolgens een Marginotlinie of Trumpwall te bouwen om de oude verhoudingen te verdedigen.

Kansen benadrukken

Wat dan nog rest voor de nieuwkomers en veranderaars: de koers vasthouden en met veel doorzettingsvermogen, lef en daadkracht proberen het speelveld te veranderen. Zie wat dat betreft de dappere oproep van de Nederlandse bank tot een eenzijdige CO2 -taks of kanteling van het belastingsysteem. In plaats van het belasten van arbeid worden juist grondstoffen belast. Dat maakt arbeid goedkoper zodat het loont om materialen en producten te herstellen en te gaan hergebruiken.

In het geval van de transitie van een fossiele naar biobased economie liggen nog vrijwel onbenutte mogelijkheden. We zitten mondiaal middenin drie grote systeemveranderingen en de biobased (bouw)economie is de oplossing voor alle drie. Dat klinkt misschien ongeloofwaardig, maar ik zal aangeven hoe dat zit.

Integraal benaderen

Wat er nu nog gebeurt, is dat elke transitie zijn eigen dynamiek volgt en individueel wordt benaderd. Het Klimaatakkoord voor de energietransitie, het grondstoffenakkoord voor de grondstoffentransitie en idem aparte maatregelen voor de gezondheidstransitie (waar men nog vastzit in de oude zorgtransitie). Elk heeft een eigen trekkend ministerie; gezondheid vanuit VWS, grondstoffen vanuit I&W en klimaat vanuit EZ&M. Dat helpt niet om tot integrale afwegingen of samenhangende oplossingen te komen.

Zo wordt vanuit het Klimaatakkoord biomassaverbranding (met subsidies) gestimuleerd, wat vanuit grondstoffen en gezondheid totaal ongewenst is. De huidige transitiedynamiek kent veel van dit soort elkaar tegenwerkende maatregelen. Hoogst ongewenst en ook onnodig als we in co-creatie zoeken naar elkaar versterkende totaaloplossingen zoals de biobased economie die ons biedt.

Preventie voorop

Ik ga er, in de beperkte ruimte die ik heb, vanuit dat de lezer voldoende op de hoogte is van de eerste twee transities. Panorama Nederland, het toekomstperspectief van het College van Rijksadviseurs, schetst daarvan een heel compleet beeld met kansrijke oplossingsrichtingen waarin ook biobased prominent aanwezig is. De gezondheidtransitie staat echter nog niet bij iedereen op het netvlies.

Het betreft de ommekeer van het denken vanuit een beter (efficiënter) werkend zorgsysteem naar een gezondheidstransitie die inzet op preventie. Dus niet als het paard aan het verdrinken is proberen deze efficiënt te redden, maar zorgen dat het paard niet in de put terecht komt en lekker over de weide gaat dartelen. In die ombouw van het curatief zorgsysteem naar een preventieve leefomgeving heeft de biobased bouw veel te bieden. Gezonde (emissieloze en dampopen) woningen met een overvloed aan dag- en zonlicht die aanzetten tot gezond gedrag. De inrichting van de leefomgeving met veel natuurlijk groen waardoor we gestimuleerd worden om naar buiten te gaan. Het zijn deze koppelkansen die we moeten opzoeken en maximaal moeten benutten.

Hoogwaardige retour

En dan terugkomend op alle bedrijven en instanties die in de weerstand zijn geschoten. Er liggen ook voor de beton-, staal- en kunststofindustrie nog zoveel onbenutte mogelijkheden om juist een bijdrage te leveren aan de versnelling van de drie transities. In de circulaire bouweconomie zal het altijd blijven gaan om het slim samengaan van fossiele reststromen (urban mining) aangevuld met biobased grondstoffen. Vanuit het adagium: biobased waar het kan, anders fossiel met de mogelijkheid van hoogwaardige retour.

Voor beide geldt dat we materialen maximaal gaan benutten vanuit hun sterktes voor veel specifiekere toepassingen. We stappen over naar (losmaakbare) samengestelde materialen of constructies die volledig parametrisch vanuit functieoptimalisatie zijn ontworpen. Denk aan hybride staal/hout spanten, biobased hogesterktebetontoepassingen vanuit 3D geoptimaliseerde printprocessen en nieuwe geopolymeren in combinatie met zelfherstellende additieven.

Symbiose

Symbiose en functioneel samenwerken zijn de credo’s die passen bij deze grondstoffentransitie. Een stevige CO2-taks vanuit de overheid zou enorm helpen om het speelveld gelijk te zetten en is een stimulans om de hierboven geschetste innovaties snel te laten landen. Aanpassing van de huidige MPG (waardoor CO2-opname wordt meegewogen) zou voor de korte termijn al helpen.

De houtsector heeft die positieve insteek een aantal jaren geleden al omarmt en is met innovatieve engineered timber producten en materialen gekomen die nu in hoog tempo deze nieuwe circulaire bouwmarkt betreden. Dat is erg succesvol, maar ze zullen ook moeten blijven innoveren om met nog betere antwoorden te komen op specifieke marktuitdagingen. Hoogbouw is zo’n terrein waar juist in de symbiose van materialen de beste kansen liggen. Zoals hybride constructies die met minimaal materiaalgebruik en gewicht tot 150 meter en meer de lucht in gaan en waar mensen veilig en gezond kunnen wonen en werken.

Ik zie nog zoveel onbenutte kansen dat het jammer is dat velen de grondstoffentransitie nog steeds vooral als bedreiging zien in plaats van een geweldige kans om zich klaar te maken voor de 21ste eeuw.

Atto is transitiestrateeg en kijkt als optimistisch innovator, met 20 jaar ervaring, naar de bouw als een geweldig speelveld vol kansen en uitdagingen.