Vraag 1: Van zorg naar preventie

Ton Venhoeven

Laat ik het eerst toelichten. In De Architect online heb ik het volgende hierover gezegd: zonder ingrijpende maatregelen loopt het hele zorgsysteem vast. Hiervoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen. Er is sprake van dubbele vergrijzing: er komen meer 65+-ers wat leidt tot een grotere zorgvraag en er komen meer 80+-ers wat leidt tot een groter aantal complexe gevallen. Er is een toename van high tech operatieve behandelmogelijkheden en een toename van behandelmogelijkheden met dure medicijnen. Er is minder personeel beschikbaar: van drie werkenden per 65+er gaan we naar 1,75 per 65+er. Door de afname van de werkende bevolking komen er minder belastingopbrengsten. Zonder ingrijpende maatregelen die een verschuiving van zorg naar preventie bewerkstelligen, leidt dit samen tot een ‘zorginfarct’.'

Jeroen Singelenberg

In grote lijnen klopt het toekomstbeeld dat Ton Venhoeven schetst. De enige manier om een zorginfarct te vermijden is wat de Zweden noemen ‘strict targeting’: de beschikbare zorg reserveren voor de mensen die het echt nodig hebben, dus mensen met totaal regieverlies of intensieve verpleegvraag. Verder moeten we in de zorg ophouden met tijdverspillende concurrentie en meer gebiedsgericht gaan samenwerken. Voor de lichtere gevallen zal er een verschuiving nodig zijn van professionele zorg naar informele zorg en van zorg naar welzijn. Het kan niet meer zo zijn dat sociaal isolement of behoefte aan contact vertaald wordt in een zorgvraag. Verder is er winst te boeken door thuiszorg op afstand te verlenen met behulp van ICT. Daarnaast zullen woningen op voorhand geschikter moeten worden gemaakt om zorg te verlenen door barrières weg te nemen en kleine aanpassingen aan te brengen. Een zorgkamer kan in veel woningen op de begane grond worden ingericht. Om de informele zorg en het welzijn te ondersteunen zijn ook ontwikkelingen op het gebied van wonen nodig. We zullen minder individueel en meer gemeenschappelijk moeten gaan wonen, eventueel ‘gestippeld’ in buurtgemeenschappen.

Piet Oskam

Als een infarct dreigt, kan er gedotterd worden. Het grote verschil tussen de door Ton Venhoeven voorziene zorgcrisis enerzijds en de kredietcrisis en de recessie en de klimaatcrisis anderzijds, is dat de zorgcrisis redelijk voorspelbaar lijkt. Als we een goede diagnose stellen, kan een passende remedie toegediend worden.

Een van de remedies is het langer zelfstandig blijven wonen van de ouder wordende mens: meer levensloopbestendigheid en flexibiliteit bij de ontwikkeling en realisatie van woningen en woonvoorzieningen is gewenst.

Jeroen Singelenberg

Ik constateer dat langer zelfstandig wonen niet zonder mee tot een lagere zorgvraag leidt, en dus niet zonder meer bijdraagt aan de oplossing van het zorginfarct, in tegendeel: indien mensen met dezelfde ADL beperkingen zelfstandig wonen en er is geen informele zorg aanwezig, kan de zorgvraag zelfs groter zijn dan in een intramurale setting.

Marianne Groen

Japan is een referentie om te leren hoe je een zorginfarct voorkomt. Ik benadrukt nog eens dat we aan de vooravond staan van een demografische revolutie: er worden minder kinderen geboren, er komen meer ouderen en de totale bevolking neemt af. In 2040 hebben we naar verwachting in Nederland een grijze druk van 44,1 procent, dat is 2,27 werkenden per 65-plusser en vooral een toename in zorg bij de 75-plussers. De grijze golf is een fenomeen met een enorme maatschappelijke impact die zich overigens geleidelijk zal laten gelden. Nog niet eerder in de geschiedenis hebben vergrijzing, ontgroening en krimp zich gezamenlijk op zo’n schaal doen gelden. Dat stelt onze samenleving voor een nieuwe innovatieve uitdaging. Voor een oplossing kunnen we te rade gaan bij landen die ons hierin zijn voorgegaan, zoals Japan.

Er zijn een viertal aangrijpingspunten voor kennisonwikkeling en beleid: vergroot de instroom van zorgpersoneel en verminder de uitstroom. Daarnaast: vergroot de productiviteit van het schaarser wordende personeel en verminder de behoefte aan zorg. Daarnaast spelen preventieve maatregelen en inzicht in belasting en belastbaarheid een rol. Kijk dus niet in de eerste plaats naar de gebouwde omgeving. Meer efficiency in de zorgverlening is nogmaals belangrijk om zorginfarct te voorkomen. Buurtzorgorganisaties laten zien dat de zorg veel efficiënter en doelmatiger kan plaatsvinden door de zorgprofessional de ruimte te geven het werk weer zelf te organiseren (zelfsturing) zonder bureaucratische sturingsmechanismen. Ook onderzoek naar het herontwerpen van processen in (de keten van) zorg en dienstverlening binnen wijken kan een enorme efficiencyslag opleveren. Zeker wanneer gebruik wordt gemaakt van allerlei technologische ontwikkelingen (UAS, monitoring van vitale functies maar ook sociale ICT en robotica).

Ik verwacht veel van het stimuleren van zelfredzaamheid en het verminderen van de behoefte aan zorg door preventieve maatregelen waaronder het verbeteren van de gezondheid door een gezondere leefstijl (voeding en bewegen). En daarin speelt de gebouwde omgeving een rol. Verhogen van de productiviteit en het verminderen van de  behoefte aan zorg zijn twee belangrijke aangrijpingspunten. Vooral bij dit laatste punt speelt het efficiënter inrichten van gebouwen en wijken een rol. Maar het gaat om een samenhangend geheel van maatregelen! We zullen een omgeving moeten realiseren waarin ouderen door goede informatie ook daadwerkelijk de regie kunnen nemen over stappen in de woon-, zorg- en welzijnscarrière.

Ton Venhoeven

Het grote belang van preventie was een belangrijke reden voor de WHO om het advies ‘A healthy city is an active city’ uit te brengen. In dit advies worden Europese regeringen opgeroepen om serieus werk te maken van de leefkwaliteit in steden. Daarbij gaat het niet slechts om zorginfrastructuur en fysieke kwaliteiten als schone lucht en water, veiligheid en sportmogelijkheden, maar ook om culturele rijkdom en een vitale, innovatieve en diverse economie. Door deze brede definitie van een gezonde en actieve stad vallen veel componenten samen met de eigenschappen van een duurzame stad waar de afgelopen decennia veel theorie en kennis over is ontwikkeld. 

Reageren op deze discussie? Mail uw reactie naar de redactie van Stedebouw & Architectuur.

Bekijk ook de reacties op vraag 2: Een duurzame, gezonde en actieve stad

Bekijk ook de reacties op vraag 4: Zorggerelateerde gebouwen als onlosmakelijk onderdeel van stad of wijk 

Bekijk ook de reacties op vraag 3: Digitale netwerken boven bedden en gebouwen

Bekijk ook de reacties op vraag 5: Uiteenvallen ziekenhuizen in fragmenten