Thuiswerken is inmiddels een vast onderdeel van ons werkleven geworden, met flinke gevolgen voor de manier waarop we kantoren ontwerpen en gebruiken. De vraag naar werkplekken is veranderd. Minder vaste bureaus en meer ruimtes voor samenwerking of focuswerk. We willen een werkomgeving ontwerpen die flexibel is, zodat deze beter aansluit op de veranderende behoeften van medewerkers en werkgevers. Dit vraagt niet alleen om meer flexibiliteit in kantoorruimten, maar stelt ook nieuwe eisen aan technische systemen en duurzaamheid. Christa de Vaan, Associate Sustainability & Digital Transformation bij Arup, internationaal ingenieursadviesbureau dat bekendstaat om zijn innovatieve en duurzame aanpak waarbij de mens centraal staat, vertelt hoe deze trends de kantoorarchitectuur hervormen.
Hoe thuiswerken de architectuur van kantoren hervormt
Een dynamisch kantoorlandschap
De toename van thuiswerken heeft niet alleen geleid tot meer wisselingen in de bezetting van kantoren, maar ook tot een groeiende behoefte aan meer diversiteit in kantoor- en werkruimte. Daarom is een flexibele inrichting van kantoorlandschappen nodig, afgestemd op uiteenlopende behoeften zoals samenwerking en concentratiewerk. Christa de Vaan licht toe: “Een flexibele fit-out, oftewel de inrichting en afwerking van een gebouw zodat het kan meebewegen met veranderende behoeften, is essentieel. Aanpassingen, zoals het toevoegen van belcellen of vergaderruimten zijn bouwkundig relatief eenvoudig, maar technische installaties vormen vaak de beperkende factor.”
De beperkingen van installaties zoals ventilatiekanalen en klimaatplafonds spelen hierin een rol. “Installaties hebben een maximale capaciteit. Bij aanpassingen kan de ventilatiecapaciteit onder druk komen te staan, waardoor de luchtkwaliteit verslechtert. Vaak betekent een aanpassing dat volledige installaties en plafonds er uit moeten worden gesloopt, bijvoorbeeld bij het plaatsen van een belcel ter plaatse van een klimaatplafond. Bovendien zijn zulke aanpassingen tijdrovend, omdat systemen vaak opnieuw ingeregeld moeten worden”, voegt De Vaan toe.
Circulaire kantoorinrichting
De Vaan benadrukt ook dat aanpassingen in kantoor fit-out een aanzienlijk effect hebben op de CO2-voetafdruk. “Het materiaalgebruik voor aanpassingen aan een kantoor kan op termijn meer CO2-uitstoot veroorzaken dan de initiële bouw van een pand. Dit staat haaks op de hedendaagse circulaire ambities.”
Een voorbeeld om CO2-uitstoot te verminderen is het gebruik van universele componenten, zoals luchtroosters die overal in het gebouw geplaatst kunnen worden. De huidige praktijk is dat roosters specifiek worden afgestemd op de verhoudingen van de ruimte, de capaciteit en luchttemperatuur. Door om te schakelen naar concepten die universeel kunnen worden toegepast, wordt hergebruik eenvoudiger en wordt 100% circulariteit bevorderd. Daarnaast helpt het tijdloos ontwerpen van esthetische elementen om vervanging te minimaliseren.
Praktische toepassingen en innovatieve technieken
Innovatieve technieken zoals het kanaalloos ventileren zijn ook een belangrijk onderdeel van Arups aanpak. Dit ventilatiesysteem, waarbij lucht via een verhoogde vloer wordt verspreid, biedt voordelen zoals verbeterde luchtkwaliteit, energiezuinigheid en flexibiliteit. Dit concept is erop gericht om juist in de ‘ademzone’ een hogere luchtkwaliteit te realiseren. De universiteit van Cambridge adviseert het ventilatiesysteem zelfs voor de intensive care voor covidpatiënten. Slimme gebouwregelingen, die zichzelf aanpassen aan nieuwe indelingen, zijn volgens De Vaan een volgende stap in toekomstbestendige kantoorontwerpen.
- Mobiliteit en leefbaarheid
Architectuur speelt een belangrijke rol in de projecten van Arup. Bij Mediavaert, het hoofdkantoor van DPG Media, en Echo van de TU Delft (foto bovenaan, Eva Bloem), combineert Arup architectuur met duurzame mobiliteitsoplossingen, waarbij zowel esthetiek als functionaliteit een belangrijke rol spelen. Zo worden ook stations, door de focus op Total Architecture - een concept waarbij architectuur, techniek en duurzaamheid naadloos worden geïntegreerd - niet alleen transportknooppunten, maar ook uitnodigende ruimtes die interactie stimuleren.
Een ander voorbeeld is de overkapping van de Antwerpse Ring. Door de luchtkwaliteit en geluidsoverlast te verbeteren, verbindt architectuur hier de infrastructuur met leefbaarheid. De groene zones bovenop de ring dragen bij aan het welzijn van de omliggende gemeenschappen en zijn een voorbeeld van hoe Arup mensgerichte oplossingen in stedelijke architectuur integreert.
Total Architecture en toekomstbestendigheid
Arups filosofie van ‘Total Architecture’ staat centraal in de aanpak van complexe kantooruitdagingen. Dit betekent dat disciplines zoals architectuur, techniek en duurzaamheid samenwerken om integrale oplossingen te ontwikkelen.
“Total Architecture, waarbij alle engineering en ontwerpdisciplines integraal worden benaderd, wordt steeds belangrijker”, aldus De Vaan. De toepassing van biobased materialen is hier een goed voorbeeld van. Deze materialen bieden kansen voor duurzaamheid, maar vereisen nauwe afstemming tussen architectuur en technische installaties. Waar voorheen beton de oplossing was voor akoestiek, brandveiligheid en de distributie van leidingen en kanalen is dit nu niet meer het geval en moet een integrale afweging worden gemaakt.
Daarnaast pleit Arup voor het ontwerpen in lagen (‘shearing layers’), waarbij onderdelen met verschillende levensduren afzonderlijk worden benaderd. Vaak blijft dit een theoretische exercitie, maar door in de praktijk bijvoorbeeld verlichting, met een kortere levensduur, onafhankelijk te maken van het plafond en een scheiding te maken tussen technische en esthetische onderdelen van een fit-out, wordt er ook in de praktijk meerwaarde behaald. Dit vergroot herbruikbaarheid en minimaliseert aanpassingen aan de technische infrastructuur.
Nieuwe oplossingen
Een combinatie van hogere flexibiliteitseisen met hogere duurzaamheids- en circulariteitsdoelstellingen vraagt om nieuwe bouw- en installatieoplossingen. Het volstaat niet langer om dezelfde componenten te vervangen door net iets betere, we moeten het oude loslaten en nieuwe oplossingen vinden die toekomstbestendig zijn tot na de levensduur van producten en gebouwen. Arups multidisciplinaire benadering en innovatieve projecten laten zien hoe toekomstbestendige kantoren gerealiseerd kunnen worden”, besluit De Vaan.