Het ei van Columbus in tijden van corona

De plannen voor de nieuwbouw Campus Woudestein maken onderdeel uit van het programma Campus in Ontwikkeling, dat enige jaren geleden door Erasmus Universiteit (EUR) is geïntroduceerd om een plek te creëren waar het fijn studeren, werken en ontspannen is. Het nieuwe pand verrijst aan de Erasmus Plaza naast het Polak-gebouw van de EUR, eveneens ontworpen door Paul de Ruiter Architects, en vervult in de behoefte voor extra onderwijsruimte.

Flexibiliteit

“Er was behoefte aan eenzelfde soort gebouw, omdat het Polak-gebouw overbezet is”, vertelt oprichter Paul de Ruiter. Campus Woudestein wordt dan ook een plek waar alle faculteiten terechtkunnen, met een breed scala aan onderwijsruimtes. “De uitvraag in Design & Build opzet was haast: ‘Kom met een soort van tweede Polak’. Omdat we simpelweg kopiëren ook zo wat vonden, besloten we een functioneel en flexibel gebouw te maken waar de duurzaamheid vanaf spat.” Zo is het atrium, dat middenin het huidige Polak-gebouw gesitueerd is, in het nieuwe gebouw verschoven naar de gevel zodat het gelijk zichtbaar is vanaf de Erasmus Plaza.

Het multifunctionele onderwijsgebouw is zowel esthetisch als functioneel toegankelijk. Door een directe looproute kan men van voor naar achter door het gebouw lopen, waardoor ‘het gebouw meer onderdeel wordt van de campus’, aldus De Ruiter. Ook is de opzet van het gebouw geënt op de veranderende behoeftes van het onderwijs. Door grote open vloervelden zonder kolommen kan de indeling van het onderwijscomplex gewijzigd worden voor divers gebruik.

Impressie van de nieuwbouw Campus Woudestein. Beeld door Paul de Ruiter Architects

“Je kunt nooit voorspellen wat de toekomst van lesgeven gaat zijn”, aldus De Ruiter over de aanleiding om het gebouw flexibel te maken. “Vroeger kreeg je les in een collegezaal, waarna je weer wegging. Leren is veel meer dan dat. Je ziet nu een kentering ontstaan naar meer groepsgewijs onderwijs en ook corona zal nieuwe vormen met zich meebrengen. Omdat we niet weten hoe het landschapsonderwijs er over tien jaar uitziet, is dit gebouw zo opgezet dat hij naar wens aan te passen is, met als uitgangspunt de grote ruimtes en studieplekken die door de opdrachtgever voor de directe toekomst zijn uitgevraagd.”

Revolutionaire ventilatie

Misschien nog wel belangrijker dan de flexibiliteit is de duurzaamheid. De universiteit wilde zich op dit vlak profileren met een energieneutraal en BREEAM Outstanding gebouw. Een fikse uitdaging, gezien het pand een capaciteit van zo’n drieduizend mensen krijgt. “Er werd een hoge ventilatievoud gevraagd waardoor er dus veel frisse lucht door het gebouw gehaald moest worden middels ventilatie, wat in contrast staat met energieneutraliteit”, vertelt De Ruiter. Uit berekeningen bleek namelijk dat het ventilatiesysteem de grootste kostenpost qua energieverbruik was. “Dat kun je met zonnecellen oplossen, maar het gebouw heeft daar te weinig dakvlak voor.”

De oplossing werd gevonden in een innovatie: ventilatie op basis van zon en wind. “We noemen het Powered by Nature”, vertel de architect. “Op de zuidgevel hebben we zonneschoorstenen geplaatst. Deze glazen spouwen warmen op, waardoor de warme lucht stijgt en als het ware de lucht uit het gebouw trekt. Dit proces wordt bijgestaan door de wind, die eveneens trekt aan de zonneschoorstenen middels Venturi-kappen – een soort omgekeerde vliegtuigvleugel. De frisse buitenlucht wordt door een andere schacht aangezogen en door koud water bevochtigd zodat er een koude stroom ontstaat die naar beneden zakt.” Schijnt de zon wat minder of waait het niet, dan kan het systeem alsnog mechanisch worden aangestuurd. Het resultaat: een besparing van minimaal 75 procent op de energiekosten voor ventilatie, want ‘zon en wind zijn gratis’.

Powered by Nature is een bewezen concept dat eerder is toegepast in een hotel. “Het werkt”, zegt een enthousiaste De Ruiter. “In de praktijk draait het systeem tot tachtig procent van de tijd op zon en wind. Daardoor krijg je met een minimum aan energie een enorm hoge luchtventilatie. Met corona blijkt dit het ei van Columbus.”

Impressie van de buitenruimte bij Campus Woudestein. Beeld door Paul de Ruiter Architects

Toekomstperspectief

Volgens De Ruiter gaan we het Powered by Nature-concept vaker zien. “Ik denk dat dit een revolutie in ventilatie is”, zegt hij. “Gebouwen gaan in de toekomst veel meer lucht nodig hebben en dat staat haaks op duurzaamheid. Als je alle duurzaamheidsmaatregelen hebt genomen zoals zwaar isoleren, driedubbel isolatie, ledverlichting, warmte- en koude opslag in de bodem, intelligente aansturing van de installaties, et cetera, dan blijft hoogwaardig ventileren als grootste energievreter over. Met dit concept lossen we dat op en vermijden we eveneens grote luchtkasten op het dak, waardoor er meer ruimte is voor zonnecellen.”

De Ruiter is een groot voorstrijder van zo min mogelijk nieuw materiaal gebruiken. Zo wordt het zes verdiepingen tellende gebouw gebouwd met zo veel mogelijk gerecycled materiaal en wordt aan het einde van de rit alles in Madaster ingevoerd. Volgens de architect levert dat nog regelmatig uitdagingen op. “Het is een hele puzzel om goede materialen te vinden, omdat het een hele nieuwe industrie is”, zegt hij. “De mainstream markt is nog lang niet overgeschakeld op circulaire materialen.”

Houtbouw

“Met duurzaamheid investeer je op de lange termijn”, vervolgt hij. “Dat is interessant als je eigenaar van het pand bent, maar met materialen is het zo dat de maatschappij er met name beter van wordt en niet de eigenaar. Er is nog niet een economisch model waarin je dat terugverdient of kunt kwantificeren. Daarom vinden we het ook mooi dat we voor de EUR bouwen, waar veel economiestudenten precies dit vraagstuk onderzoeken.” Het architectenbureau wilde het gebouw in eerste instantie volledig in hout bouwen. Dat stond echter haaks op de gewenste flexibiliteit. “Met een houten constructie kan je helaas geen grote overspanningen maken, dus is gekozen om alleen het atrium volledig in hout te bouwen.”

Verschillende platforms in het atrium zijn gebouwd als een soort boomhut. Beeld door Paul de Ruiter Architects

“We hebben aan studenten gevraagd: wat mis je nou in een schoolgebouw”, vervolgt De Ruiter, “Groen en een huiselijke sfeer was het antwoord. Vandaar dat we iets wilden maken waar zij zich thuis voelen. Studenten staan tegenwoordig veel onder druk, dus wij hebben van de verschillende platforms in het atrium een groen ontspanningspunt gemaakt, als een soort boomhut.” Het hout voor deze ingreep komt uit de duurzaam beheerde bossen van Staatsbosbeheer. “En wat wij gebruiken, planten we ook weer terug als compensatie.”

Het is De Ruiters hoop dat biobased materialen zoals hout op termijn goedkoper worden. “Als grondstoffen schaarser worden, wordt het ook aantrekkelijker om te recyclen”, zegt hij. Volgens de architect helpt het de transitie als we ons meer op de lokale economie richten. Hij noemt als voorbeeld het Biosintrum in Oosterwolde, een centrum voor de biobased industrie die volledig bestaat uit biobased materialen, ontworpen door De Ruiter. “De gemeente wil met het gebouw een nieuwe lokale economie creëren op basis van biobased materialen. Ik denk dat daar de toekomst ligt.”