Gevel-as-a-service: ‘Standaardiseer contracten, financiering en technische richtlijnen’

We spreken Juan Azcarate Aguerre van TU Delft, bouwtechnisch ingenieur en vastgoedwikkelaar, promoverend op het onderwerp gevel-as-a-service, over de status quo. Volgens hem zijn er positieve bewegingen en versnelling in zicht: “Traditioneel gezien hoefden eigenaren zich weinig of niet te bekommeren om de materialen in hun gebouwen en de restwaarde ervan. Die situatie verandert, onder andere vanwege externe factoren. Zoals uitdagingen rondom de toeleveringsketen en stijgende kosten door crises. Covid-19 en de oorlog in Oekraïne benadrukken het economische én strategische belang van het hergebruik van materialen. Enerzijds zien we dat gebouweigenaren meer intrinsiek gemotiveerd worden om te verduurzamen en de economische waarde zien van circulariteit. Anderzijds geven de afspraken uit het Klimaatakkoord om in minder dan 8 jaar bijna de helft minder primaire grondstoffen te gebruiken een duw. En iedereen kent het eindstation: in 2050 moeten we alleen nog maar herbruikbare materialen toepassen.” 

Duidelijkheid en zekerheid

Die doelstellingen zorgen er ook voor dat beleggers en investeerders meer aandacht besteden aan circulariteit in het algemeen en restwaarde van materialen in het bijzonder. De infrastructuur om je geld terug te krijgen na de levenscyclus komt steeds beter in beeld en de bewijslast ervoor wordt onder andere geleverd door materialenpaspoorten. Het aantal daarvan groeit, maar toch zien we dat de gevel als dienst nog niet volledig is geïmplementeerd. Dat komt volgens Azcarate Aquerre onder andere doordat op dit moment standaardisatie ontbreekt: “De standaarden over wat je met de materialen doet aan het einde van de levenscyclus en hoeveel ze waard zijn, ontbreken nog. Ook zijn de markten voor tweedehands materialen nog niet volwassen. Dat staat lijnrecht tegenover de duidelijkheid en zekerheid die gebouweigenaren en investeerders zoeken. Zij willen weten wat ze kunnen verwachten als het gebouw straks weer uit elkaar gehaald wordt. Wie is dan waarvoor verantwoordelijk en op welke waarde kunnen ze rekenen? Dat zijn belangrijke vragen om vooraf te beantwoorden.” Een van de manieren om die informatiestroom op gang te brengen, is het inzichtelijk maken van materiaalstromingen. “We zien die platforms als paddenstoelen uit de grond schieten, maar er is op dit moment niet één centraal punt waar je op terecht kunt.”      

Eigenaarschap en exploitatie: overdragen of niet?

Dan zijn er nog verschillende smaakjes voor de circulaire contracten waar gebouweigenaren in de nabije toekomst mee te maken krijgen. Die variëren van relatief eenvoudige servicecontracten en productverantwoordelijkheden die prestaties van producten garanderen tot complexe vormen van gesplitst eigendom. Hierbij wordt de leverancier eigenaar juridisch en/of economisch op juridisch of economisch vlak over de producten die hij levert ‘als een dienst’. “Er kleven voor- en nadelen aan de verschillende paden. Zo kan een servicecontract minder complex zijn dan een contract waarin eigendom en exploitatie worden overgedragen. Denk daarom in een vroeg stadium al na over verschillende exit-strategieën en vormen van conflictoplossing. Er zijn op dit moment weinig praktijkvoorbeelden om deze modellen juridisch en financieel veilig te maken. De kans op succes van dergelijke constructies wordt groter als er wordt nagedacht over manieren waarop het proces van prestatiecontracten op lange termijn minder risicovol wordt gemaakt.” 

Uithangbord

In die wereld, waarin gevels geleased worden of tijdelijk zijn, staan architecten voor een unieke uitdaging. Want hoe ga je de façade van een gebouw ontwerpen, als deze op relatief korte termijn een andere bestemming krijgt of wordt aangepast? “De gevel is een component die veel kwaliteit moet leveren in verschillende opzichten. Bijvoorbeeld in esthetiek, want het is het uithangbord voor de gebouweigenaar en het visitekaartje van de architect. De gevel heeft ook een bepalende functie als het gaat om het creëren van een gezond en energie-efficiënt binnenklimaat. Een goed ontworpen façade draagt onder andere bij aan een fijne temperatuur en voldoende inval van daglicht. Om aan tijdelijkheid invulling te geven is het van belang om na te denken over de mogelijkheden om te demonteren en complete elementen op andere plekken in te zetten, maar ook om onderhoud- en verbeterprocessen voor componenten zoveel mogelijk te normaliseren.”

Dat betekent volgens hem niet dat we alleen nog eenheidsworsten uit de grond stampen, de creativiteit van de architect blijft behouden. “Er is voldoende creativiteit om toe te voegen, zelfs al bepaalde onderdelen uit de fabriek en met standaard afmetingen komen, om demontage en herbruikbaarheid dichterbij te brengen. Betrek wel de gevelleverancier in een vroeg stadium van het ontwerp. Op dat moment kun je samenwerken om het zo toekomstbestendig mogelijk te maken. Probeer de gevel dan ook zo flexibel en met gestandaardiseerde componenten te ontwerpen, zodat het eenvoudiger losmaakbaar is. Bedenk ook welke nieuwe technologieën in de toekomst geïntegreerd kunnen worden in de gevel. Van belang zijn de precieze technische stappen die je moet nemen om deze technologieën te verbeteren met een zo laag mogelijke inspanning en kosten.”

Integreren van nieuwe functies

Als een gevelleverancier verantwoordelijk is voor het onderhoud en exploitatie, is het bijna vanzelfsprekend dat deze partij zich meer bekommert om verbeteringen en innovaties. “De gevel moet in topconditie blijven om zoveel mogelijk waarde te behouden. Het is denkbaar dat partijen die betrokken en verantwoordelijk blijven voor hun product, meer incentives hebben om kwaliteit en prestaties te verbeteren. Daarnaast zijn ze eerder geneigd om de maximale waarde uit de componenten te halen die ze zelf bezitten en vaker met vernieuwing te komen. Denk bijvoorbeeld aan het toevoegen van nieuwe functies aan de gevel of het integreren van BIPV (Building Integrated Photovoltaics). Dat is uiteindelijk weer van waarde voor de gebouweigenaar, die eenvoudiger met innovaties kennismaakt.”

Volgens Azcarate Aguerre kunnen we de komende jaren de gevel en andere gebouwonderdelen als dienst gemeengoed zien worden. “Om dit te bereiken is het cruciaal dat we voor de juiste standaarden zorgen. Zoals de juridische contracten, de financieringsmodellen en de technische leidraden om circulariteit en restwaarde te beoordelen en te bewaken. Een gevel als een dienst krijgt ondersteuning en verbetering van innovatieve bouwtechnologie, maar het is voornamelijk een contractuele en financiële innovatie. Ook de bewustwording onder leveranciers en ontwikkelaars wordt een essentiële factor. Zonder de overtuiging dat het ontwikkelen, exploiteren en materiaalhergebruik aan het einde van de levencyclus anders kan en móet, gaat de circulaire transitie te langzaam. Dat moeten we voorkomen, door naar een radicale verandering toe te werken naar een nieuwe maakindustrie. Deze is gebaseerd op lange termijn betrokkenheid en samenwerking, met gemeenschappelijke incentives. Georiënteerd op het gemeenschappelijke doel van energie-efficiëntie en circulariteit van materialen. Alle elementen vallen op hun plaats om er nú mee te starten.”

Dit artikel verscheen eerder in Stedebouw & Architectuur, editie Gevels & Daken van 2022, die op 27 mei 2022 verscheen. Je kunt de editie nabestellen. Een exemplaar kost € 25,- exclusief verzendkosten. Mail naar administratie@acquirepublishing.nl met jouw NAW-gegevens en (indien noodzakelijk) een opdrachtnummer.

Gegarandeerd alle edities van Stedebouw & Architectuur per jaar ontvangen, inclusief de Innovatiecatalogus? Neem dan een abonnement.